Эффекти́вность относи́тельная

386 

 

как 

отношение 

дозы 

некоторого 

образцового  излучения  D

0

  к  дозе  данного 

излучения D

x

: 

ОБЭ=D

0

/D

x 

. 

СБЭ=D

0

/D

x 

. 

Эффективность 

сцинтиллятора 

конверсионная 

Energy conversion efficiency of scintillator 

Доля 

энергии 

регистрируемой 

сцинтиллятором 

частицы. 

Которая 

превращается в световую энергию. 

Сцинтиллятордың        конверсиялық 

тиімділігі 

Energy conversion efficiency of scintillator 

Жарық энергиясына айналатын бӛлшек 

сцинтилляторы тіркейтін энергияның үлесі. 

Эффе́кты поляризацио́ нные  в  ядерных 

реакциях и при рассеянии элементарных 

частиц 

Polarization effect 

Зависимость 

сечения 

взаимодействия 

частиц от взаимной ориентации их спинов и 

импульсов. 

Ядролық реакциялардағы және элементар 

бӛлшектердің 

шашырауы 

кезіндегі 

поляризациялық эффектілер 

Polarization effect 

Бӛлшектердің  әсерлесу қимасының олардың 

спиндері 

мен 

импульстерінің 

ӛзара 

бағдарлануына тәуелділігі 

Эффузия  

Медленное  (с  тепловыми  скоростями) 

истечение  газов  и  паров  из  сосудов  или 

каких-либо 

других 

квазизамкнутых 

объѐмов. 

Эффузия  

Газдың немесе будың ыдыстан немесе қандай 

да  бір  басқа  квазижабық  кӛлемнен  баяу 

шығуы (жылулық жылдамдықпен).  

 

 

Ю 

Юстиро́вка 

Regulation, adjustment, positioning, setting  

Совокупность  операций  по  приведению 

средств 

измерения 

в 

состояние, 

обеспечивающее 

их 

правильность 

функционирования.  Юстировка  устраняет 

погрешности,  выявляемые  в  результате 

контроля или поверки средств измерения.  

 

 

Ю 

Күйлеу 

Regulation, adjustment, positioning, setting  

Ӛлшеу  құрал-жабдықтарының  дұрыс  жұмыс 

істеуін 

қамтамасыз 

ету, 

даярлау 

операцияларының  жиынтығы.  Күйлеу  ӛлшеу 

құралдарын 

тексеру 

немесе 

бақылау 

нәтижесінде туындайтын қателіктерді жояды. 

 

 

Я 

Явле́ния перено́са 

Transport phenomenon 

Неравновесные  процессы,  в  результате 

которых  в  физической  системе  происходит 

пространственный  перенос  электрического 

заряда,  вещества,  импульса,  энергии, 

энтропии  или  какой-либо  др.  физической 

величины.  

 

 

Я 

Тасымалдау құбылысы 

Transport phenomenon 

Қайтымсыз  процестер.  Мұндай  процестердің 

нәтижесінде  физикалық  жүйеде  электр 

зарядының,  заттың,  импульстің,  энергияның, 

энтропияның  немесе  қандай  да  бір  басқа 

физикалық 

шамалардың 

кеңістіктік 

тасымалдануы жүзеге асады. 

Явле́ния приэлектро́дные 

Electrode phenomena 

Процессы 

в 

газовых 

разрядах 

в 

неоднородной 

по 

концентрации, 

температуре  и  др.  параметрам  плазме, 

заключенной  между  электродом  и  почти 

однородной плазмой. 

Электрод маңайындағы құбылыстар 

Electrode phenomena 

Электрод  пен  біртекті  плазманың  арасына 

орналастырылған, 

концентрациясы, 

температурасы  және  басқа  да  плазмалық  

параметрлері  бойынша  біртекті  емес  газ 

рязрядтарындағы процестер.  

387 

 

Явления 

Phenomena, effects 

Құбылыс 

Phenomena, effects 

явления 

гальваномагнитные 

/ 

galvanomagnetic 

effects 

— 

явления, 

вызванные  действием  магнитного  поля  на 

электрические 

свойства 

твѐрдых 

проводников, 

по 

которым 

течѐт 

электрический ток. 

 гальваномагнитті 

құбылыс 

/ 

galvanomagnetic  effects  —  электр  тогы  ӛтіп 

жатқан  қатты  ӛткізгіштердің  электрлік 

қасиеттеріне  магнит  ӛрісімен  әсер  еткен 

кезде пайда болатын құбылыстар. 

явления  капиллярные  /  capillary  effect  — 

явления,  обусловленные  поверхностным 

натяжением 

на 

границе 

раздела 

несмешивающихся сред. 

 капиллярлы құбылыстар / capillary effect — 

араласпайтын  екі  ортаның  шекарасындағы 

беттік керілуге негізделген құбылыс.  

явления  контактные  /  contact  phenomena 

—  электрические  явления,  возникающие 

при 

контакте 

металлов 

или 

полупроводников. 

 

 контактілік 

құбылыстар 

/ 

contact 

phenomena  —  металдар  мен  жартылай 

ӛткізгіштердің 

түйіскен 

нүктесінде 

туындайтын электрлік құбылыс. 

явления  критические  /  crutucal  phenomena 

—  специфические  явления,  наблюдаемые 

вблизи  критических  точек  и  температур 

фазовых переходов второго рода. 

 шекті  құбылыстар  /  crutucal  phenomena  — 

екінші  ретті  фазалық  ауысулар  кезіндегі 

шекті 

температура 

мен 

нүктелердің 

айналасында 

бақыланатын 

ерекше 

құбылыстар.  

явления  магнитотепловые  /  magnetic 

thermal  phenomena  —  изменения  теплового 

состояния 

тел 

при 

изменениях 

их 

магнитного состояния. 

 магнитті  жылулық  құбылыс  /  magnetic 

thermal  phenomena  —  дененің  магнитті 

күйінің  ӛзгеруінен  оның  жылулық  күйінің 

ӛзгерісі.  

явления  поверхностные  /  surface  behavior 

—    явления,  обусловленные  избытком 

свободной  энергии  поверхностного  слоя 

тела,  особенностями  его  структуры  и 

состава. 

 беттік  құбылыс  /  surface  behavior  —  

дененің  беттік  қабатының  артық  еркін 

энергиясымен, 

ерекше 

құрылымы  мен 

құрамымен  сипатталатын құбылыс. 

Явления поверхностные 

Surface behavior 

Физико-химические 

явления, 

которые 

обусловлены  особыми  (по  сравнению  с 

объемными)  свойствами  поверхностных 

слоев  жидкостей  и  твердых  тел.  Наиболее 

общее  и  важное  свойство  этих  слоев  – 

избыточная свободная энергия поверхности. 

Поверхностные 

явления 

протекают 

наиболее 

выраженно 

в  гетерогенных 

системах  с  сильно  развитой  поверхностью 

раздела  фаз,  т.  е.  в  дисперсных  системах. 

Изучение закономерностей. Поверхностных 

явлений 

– 

важная 

составная 

часть 

коллоидной химии. 

Беттік құбылыстар 

Surface behavior 

Сұйықтар  мен  қатты  денелердің  беттік 

қабаттарының 

қасиеттерінің 

(кӛлемдік 

қасиеттерімен 

салыстырғанда) 

ерекшеліктеріне 

негізделген 

физика-

химиялық  құбылыстар.    Мұндай  қабаттарға 

тән және оларға маңызды қасиеттерінің бірі – 

беттің  артық  еркін  энергиясы.  Беттік 

құбылыстар  әсіресе  фазалық  айырылу  беті 

күшті  дамыған  гетерогенді  жүйелерде,  яғни 

дисперсті жүйелерде анығырақ ӛтеді.  Беттік 

құбылыстар  заңдылықтарын  оқып  үйрену  

коллоидты  химияның  маңызды  құраушы 

бӛлігі болып табылады 

явления  переноса  /  transport  phenomenas  — 

неравновесные  процессы,  в  результате 

которых  в  физической  системе  происходит 

пространственный  перенос  электрического 

заряда,  вещества,  импульса,  энергии, 

энтропии 

или 

какой-либо 

другой 

тасымалдау 

құбылыстары 

/ 

transport 

phenomenas  —  нәтижесінде  физикалық  жүйеде  

электр 

зарядының, 

заттың, 

импульстің, 

энергияның, энтропияның немесе басқа қандай да 

бір 

физикалық 

шаманың 

 

кеңістіктік 

тасымалдануы  іске  асатын    тепе  тең  емес 

388 

 

физической величины. 

процестер. 

явления 

приэлектродные 

/ 

electrode 

phenomenas — процессы в газовых разрядах 

в 

неоднородной 

по 

концентрации, 

температуре  и  другим  параметрам  плазме, 

заключенной  между  электродом  и  почти 

однородной плазмой. 

электродтық құбылыстар / electrode phenomenas 

—  электрод  пен  біртекті  плазма  арасындағы 

плазманың концентрациясы, температурасы және тағы 

басқа  параметрлері  бойынша  біртекті  емес  газ 

разрядтарындағы процестер. 

явления 

термоэлектрические 

/ 

thermoelectric  phenomena  —  электрические 

явления,  возникающие  в  металлах  и  полу-

проводниках  при  наличии  градиентов 

температуры. 

 термоэлектрлік 

құбылыстар 

/ 

thermoelectric  phenomena  —  металдар  мен 

жартылай 

ӛткізгіштерде 

температура 

градиенті нәтижесінде туындайтын электрлік 

құбылыс. 

явления  фотоэлектрические  /  photovoltaic 

phenomena  —  электрические  явления,  про-

исходящие  в  веществе  под  действием 

электромагнитного излучения. 

 фотоэлектрлік  құбылысы  /  photovoltaic 

phenomena  —  заттарда  электромагниттік 

сәуленің 

әсерінен 

болатын 

электрлік 

құбылыстар. 

явления  электроповерхностные  /  electric 

surface  behavior  —  физико-химические 

явления,  обусловленные  пространственным 

разделением  зарядов  разного  знака  на 

границе  раздела  фаз  и  приводящие  к 

образованию  на  поверхности  раздела 

двойного 

электрического 

слоя 

и 

межфазного  скачка  потенциала;  один  из 

типов явлений поверхностных в коллоидной 

химии.  

К 

электроповерхностным 

явлениям 

относятся  явления  электрокапиллярные, 

связанные  с  влиянием  электрического 

потенциала 

на 

работу 

образования 

поверхности; явления  электрокинетические 

(электрофорез,  электроосмос,  потенциалы 

течения, 

потенциалы 

оседания); 

электромембранные  явления,  вызванные 

наличием 

скачка 

потенциала 

в 

поверхностных  слоях  биологичеких  или 

искусственных мембран. 

электрлі  беттік  құбылыс  /  electric  surface 

behavior — фазалардың ажырау шекарасында 

әр  түрлі  таңбалы  зарядтардың  кеңістіктік 

бӛлінуіне  жән ажырау бетінде электрлік қос 

қабаттың  түзілуіне және потенциалдың фаза 

аралық секірмелі түрде ӛзгеруіне негізделген 

физико-химиялық 

құбылыс; 

коллоидты 

химиядағы  беттік  құбылыстар  түрлерінің 

бірі  болып  табылады.  Электрлі  беттік 

құбылыстарға  бетің  пайда  болуына  қажетті 

жұмысқа  электрлік  потенциалдың  әсеріне  

байланысты электрлі капилярлы құбылыстар; 

электрлі 

кинетикалық 

құбылылыстар 

(электрофорез, 

электроосмос, 

ағын 

потенциалдары,  шӛгу  потенциалы);  жасанды 

немесе  биологиялық  мембраналардың  беттік 

қабаттарында 

потенциалдың 

секірісінің 

салдарынан 

туындайтын 

электрлі 

мембраналық құбылыстар жатады. 

 явления эмиссионные / emission phenomena 

—  явления,  связанные  с  испусканием 

электронов  твѐрдыми  и  жидкими  телами  в 

результате внешних воздействий. 

 эмиссиялық 

құбылыстар    /  emission 

phenomena  —  сыртқы  әсерлер  нәтижесінде 

қатты  және  сұйық  денелердің  электрондар 

шығаруына байланысты құбылыстар.  

Ядро атомное 

Atomic nucleus 

Положительно  заряженная  центральная 

массивная  часть  атома,  состоящая  из 

протонов 

и 

нейтронов. 

В 

ядре 

сосредоточена почти вся масса атома (более 

99,95%). Состоит из протонов и нейтронов. 

Заряд 

ядра 

определяется 

суммарным 

зарядом  протонов  в  ядре  и  соответствует 

Атом ядросы 

Atomic nucleus 

Протондар  мен  нейтрондардан  тұратын,  оң 

зарядталған  атомның  орталық  массивті 

бӛлігі.  Ядрода  атомның  шамамен  бүкіл 

массасы 

шоғырланған 

(99,95%-дан 

артығырақ).  Нейтрондар  мен  протондардан 

тұрады.  Ядро  заряды  ядродағы  протондар 

зарядтарының 

жалпы 

қосындымен 

анықталады  және  элементтердің  периодтық 

389 

 

атомному  номеру  химического  элемента  в 

периодической системе элементов. 

жүйесіндегі    химиялық  элементтің  атомдық 

номеріне сәйкес келеді. 

Ядро дислокации  

Dislocation core 

Локальная  область  с  сильно  искаженной 

кристаллической  решеткой  вокруг  линии 

дислокации. 

Дислокация ядросы 

Dislocation core 

Дислокация 

сызығының 

айналасында 

кристалл  торының  қатты  қисайған  локалдық 

аймағы.  

Яма потенциальная 

Potential well 

Ограниченная  область  пространства,  в 

которой  потенциальная  энергия  частицы 

меньше, чем вне ее. 

Потенциалды шұңқыр 

Potential well 

Бӛлшектің 

потенциалдық 

энергиясы 

бӛлшектің  сыртындағы  энергиядан  кіші 

болатын кеңістіктің шектелген облысы. 

Яркость 

Brightness, 

brilliance, 

intensity, 

luma, 

luminance, luminosity 

Плотность  поктока  частиц,  отнесенная  к 

единице телесного угла 

Жарықтық 

Brightness, 

brilliance, 

intensity, 

luma, 

luminance, luminosity 

Дене 

бұрышының 

бірлігіне 

келетін 

бӛлшектер ағынының тығыздығы. 

Яркость излучения 

Radiation intensity 

Характеристика  какого-либо  источника 

излучения  для  заданного  направления; 

определяется отношением теплового потока 

к 

площади 

проекции 

излучающей 

поверхности 

на 

плоскости, 

перпендикулярной направлению излучения. 

Сәулеленудің жарықтығы 

Radiation intensity 

Берілген бағыт үшін қандай да бір сәулелену 

кӛзінің  сипаттамасы.  Жылулық  ағынның 

сәулелену 

бағытына 

перпендикуляр 

жазықтықта  сәулеленуші  беттің  проекция 

ауданына қатынасымен анықталады. 

Ячейка 

Cell  

ячейка  Вигнера-Зейтса  /  wigner  cell  – 

наиболее  часто  используемая  элементарная 

ячейка кристалла: для ее построения любой 

узел  кристаллической  решетки  следует 

соединить 

со 

всеми 

соседними 

трансляционно-эквивалентными ему узлами 

и 

провести 

через 

середины 

соответствующих 

отрезков 

перпендикулярных к ним плоскости. 

Ұяшық  

Cell  

  Вигнер-Зейтс    ұяшығы/  wigner  cell  – 

кристалдың  кӛп  қолданылатын  элементар 

ұяшығы:  оны  құру  үшін  кристалдық  тордың 

кез  келген  түйінін  оған  барлық  кӛршілес 

трансляциялы-эквивалентті 

түйіндермен 

қосып    және  сәйкес  келетін  кесінділердің 

орталары  арқылы  оларға  перпендикуляр 

жазықтықтарды жүргізу керек.  

ячейка  в  кристаллах  элементарная  /  unit 

cell  –  часть  атомной  структуры  кристалла, 

параллельными 

переносами 

которой 

(трансляциями)  в  трех  измерениях  можно 

построить  всю  кристаллическую  решетку; 

имеет форму параллелепипеда. 

 кристалдардағы  элементар  ұяшық  /  unit 

cell 

– 

параллель 

кӛшіру 

арқылы 

(трансляциялармен)  үш  ӛлшемде  тұтас 

кристалды 

торды 

құруға 

болады. 

Параллепипед пішінді болады.  

ячейка Кнудсена /Knudsen cell – устройство 

для  получения  высокостабильного  потока 

атомов (молекул) в режиме эффузии. 

 Кнудсен  ұяшығы  /Knudsen  cell  –  эффузия 

режимінде  атомдардың  (молекулалардың) 

жоғары  тұрақты  ағынын  алуға  арналған 

құрылғы. 

ячейка Пеннинга / Penning cell – примерно 

с 

1940-х 

и 

до 

коца 

1950-х 

гг. 

словосочетание 

«ячейка 

Пеннинга» 

использовалось  как  коммерческое  название 

для магниторазрядных датчиков вакуума. В 

конце 1950-х гг. фирма Varian использовала 

 Пеннинг  ұяшығы  /  Penning  cell  –  щамамен 

1940  жылдан  1950  жылға  дейін  «Пеннинг 

ұяшығы»  вакуумның  магнитті  разрядты 

датчиктері  үшін  комерциялық  атау  ретінде 

қолданылды.1950ж  соңында  Varian  фирмасы 

газдарды  шығару  үшін  магниттенген  газды 

390 

 

возможности  организации  направленного 

движения 

ионов 

в 

замагниченной 

газоразрядной  плазме  для  откачки  газов.  В 

результате  был  разработан  и  выпущен 

магниторазрядный 

(или 

ионно-

сорбционный,  по  западной  терминологии  - 

ионный) вакуумный насос, который назвали 

ячейкой Пеннинга. 

разрядты  плазмада  иондардың  бағытталған 

қозғалысын ұйымдастырудың мүмкіндіктерін 

пайдаланды.  Нәтижесінде  Пеннинг  ұяшығы 

деп  атаған  магнитті  разрядты  (немесе  батыс 

терминологиясы  бойынша  –  ионды,  ионды-

сорбциялық)  вакуумды  сорғыны  жасап 

шығарды да кейіннен қолданысқа ұсынды.  

ячейка  примитивная  /  primitive  cell  – 

элементарная 

ячейка, 

имеющая 

минимальную площадь. 

См. также разряд Пеннинга (в ст. разряд). 

 примитивті ұяшық / primitive cell – 

минимал ауданға ие элементар ұяшық. 

Қара.сон.қ. Пеннинг разряды (ст.разряд) 

 

 

 

 

Часто  используемые  англиские 

сокращения  

Жиі  қолданылатын  ағылшын 

қысқартулары 

DLC – покрытия 

Diamond-like-carbon coatings 

Алмазоподобные  углеродные  покрытия. 

Пленки углерода со структурой, близкой к 

алмазу  и  особыми  характеристиками: 

высокой 

твердостью, 

высокой 

износостойкостью, 

очень 

низким 

коэффициентом 

трения 

и 

высокой 

химической стойкостью. С помощью  DLC 

можно 

управлять 

смачиваемостью 

поверхностей 

в 

широких 

пределах. 

Областью их применения большей частью 

являются износостойкостью адгезионные и 

антиадгезионные 

покрытия. 

Они 

представляют    собой  группу  твердых 

веществ  с  высокой  износостойкостью  и 

очень 

малым 

трением 

(вплоть 

до 

тефлоноподобных  покрытий)  для  самых 

разнообразных технических применений. 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: