Электронвольт (эВ, eV)
Electron-volt (unit of energy)
Внесистемная
единица
энергии.
Применяется
чаще
всего
в
физике
микромира. 1эВ — энергия, которую
приобретает электрон при прохождении
разности потенциала в 1 В.
Электронвольт (эВ, eV).
Electron-volt (unit of energy)
Энергияның жүйеден тыс ӛлшем бірлігі.
Негізінен
микроәлем
физикасында
қолданылады. 1эВ — электронның 1 В
потенциалдар айырымын жүріп ӛткен кезінде
алған энергиясына тең.
Электронограф
Electron-diffraction camera
Прибор
для
исследования
атомного
строения вещества (гл. образом твердых тел
и
газовых
молекул)
методами
электронографии.
Электронограф
Electron-diffraction camera
Заттың атомдық құрылымын (қатты денелер
мен газ молекулаларының) электронография
әдісімен зерттеуге арналған құрылғы.
Электроногра́фия
Electron diffraction
Метод изучения структуры вещества,
основанный на исследовании рассеяния
образцом
ускоренных
электронов.
Применяется
для
изучения
атомной
структуры кристаллов, аморфных тел и
жидкостей, молекул газов и паров.
Физическая основа электронографии —
дифракция электронов.
Электронография
Electron diffraction
Заттың құрылымын зерттеу әдісі. Бұл әдіс
үдетілген
электрондардың
үлгіден
шашырауын
талдауға
негізделген.
Кристалдардың, аморфты денелер мен
сұйықтардың, газ және бу молекуларының
атомдық
құрылымындарын
зерттеуде
қолданылады.
Электронографияның
физикалық
негізі
–
электрондар
дифракциясы.
Электропроводность
(проводи
́ мость,
проводи́мость электри́ческая)
Electroconductivity
Способность
вещества
пропускать
электрический
ток
под
действием
электрического поля, а также физическая
Электрӛткізгіштік
Electroconductivity
Заттың электр ӛрісі әсерінен электр тогын
ӛткізу қабілеті, сонымен қоса, осы қабілетті
сан жағынан сипаттайтын физикалық шама.
Электрӛткізгіштік қатты денеде бағытталған
372
величина, количественно характеризующая
эту
способность.
Электропроводность
обусловлена
присутствием
свободных
носителей
заряда
в
твердом
теле,
направленное движение которых и есть
электрический ток.
қозғалысы электр тогы болып табылатын
еркін заряд тасымалдаушылардың болуына
негізделген.
Элемент тепловыделяющий — см. твэл.
Жылубӛлетін элемент- твэлді қараңыз.
Эллипсометрия
Ellipsometry
Метод
неразрушаемого
измерения
и
контроля оптических параметров веществ
по
поляризационным
характеристикам
отраженного (реже — проходящего) света.
Поскольку
наиболее
общим
случаем
(полной)
поляризации
является
эллиптическая,
метод
и
называется
эллипсометрия.
Эллипсометрия
Ellipsometry
Шағылған сәуленің (сирек енетін сәуленің)
поляризациялық сипаттамалары бойынша
заттың оптикалық сипаттамаларын ӛлшеу
және басқару әдісі. Поляризацияның жалпы
(толық) жағдайы болып эллиптикалық
табылатындықтан, әдіс те эллипсометрия деп
аталады.
Эмиссия
Emission
—
эмиссия
автоэлектронная
/
autoelectronic emission, cold emission, field
emission — см. эмиссия туннельная.
Эмиссия
Emission
— автоэлектронды эмиссия / autoelectronic
emission, cold emission, field emission —
қараңыз: туннелді эмиссия.
эмиссия
вторичная
электронная
/
secondary electron emission — испускание
электронов поверхностью твѐрдого тела при
еѐ бомбардировке электронами.
екінші ретті электронды эмиссия /
secondary electron emission — қатты денені
электрондармен атқылау нәтижесінде беттің
электрондарды шығаруы.
эмиссия ионная / ionic emission —
испускание
положительных
и
отрицательных
ионов
поверхностью
твѐрдого тела или жидкости (эмиттер) в
вакуум или газообразную среду.
ионды эмиссия / ionic emission — қатты дене
немесе сұйық беттінен газ тәрізді немесе
вакуумды ортаға оң және теріс иондардың
ұшып шығуы.
эмиссия
ионно-ионная
(эмиссия
вторичная ионная) / secondary ion emission
— испускание ионов конденсированной
средой при бомбардировке ее ионами.
ионды-ионды эмиссия (екінші ретті ионды
эмиссия) / secondary ion emission —
конденсирленген ортаны иондармен атқылау
нәтижесінде иондарды шығаруы.
эмиссия ионно-фотонная / ion photon
emission — испускание фотонов при ионной
бомбардировке твердого тела (мишени);
происходит
в
результате
снятия
электронного возбуждения в атомах и
молекулах, возникшего при торможении
ионов и их нейтрализации.
ионды-фотонды эмиссия / ion photon
emission — иондармен атқылау кезінде қатты
дене (нысана) бетінен фотондардың ұшып
шығуы;
иондардың
тежелуі
және
бейтараптануы кезінде электронды қозған
атомдар мен молекулалардың негізгі күйге
ӛтуі нәтижесінде жүзеге асады.
эмиссия ионно-электронная / ion electron
emission
—
испускание
электронов
поверхностью твѐрдого тела в вакуум под
действием ионной бомбардировки. Иногда
еѐ разделяют на потенциальную (под
действием
электрического
поля,
обусловленного
зарядом
иона)
и
кинетическую (связанную с передачей
кинетической энергии налетающего иона
ионды-электронды эмиссия / ion electron
emission — иондармен атқылау нәтижесінде
қатты дене бетінен вакуумға электрондардың
ұшып шығуы. Кейде оны кинетикалық
(электрондық жүйеге соқтығысқан ионның
кинетикалық
энергиясының
тасымалдануымен
байланысты)
және
потенциалды (ионның зарядына негізделген
электр ӛрісінің әсерінен) деп екіге бӛледі.
373
электронной подсистеме).
эмиссия кинетическая / kinetic emission —
передача
определенной
порции
кинетической энергии иона электрону в
твердом теле.
кинетикалық эмиссия / kinetic emission —
қатты
денедегі
ионның
кинетикалық
энергиясының белгілі бір порциясының
электронға берілуі.
эмиссия полевая / field emission — эмиссия
электронов,
вызванная
высокими
электрическими полями.
өрістік эмиссия / field emission — жоғары
электр ӛрісіндегі электрондар эмиссиясы.
эмиссия потенциальная / potential emission
— обмен электроном между ионом и
поверхностью, когда их электронные
волновые
функции
перекрываются;
преобладает при относительно низких
скоростях ионов.
потенциалды эмиссия / potential emission —
ион мен беттің электронды толқындық
функциялары
қабаттасқанда
олардың
электрондармен алмасу процесі. Иондардың
салыстырмалы
жылдамдығының
аз
шамасында күшейеді.
эмиссия термоэлектронная / thermal
electron emission — явление испускания
электронов нагретыми телами (эмиттерами).
термоэлектронды эмиссия / thermal electron
emission
—
қыздырылған
денелерден
(эмиттер) электрондардың ұшып шығу
құбылысы.
эмиссия туннельная ( автоэлектронная,
холодная, электростатическая, полевая) /
tunelling emission — испускание электронов
твѐрдыми и жидкими проводниками под
действием внешнего электрического поля Е
высокой напряжѐнности (Е ~ 10
7
в/см).
туннельді эмиссия (автоэлектронды, суық,
электростатикалық, өрістік) / tunelling
emission — қатты және сұйық ӛткізгіштерден
жоғары кернеулікті (Е ~ 10
7
в/см) сыртқы
электр ӛрісінің Е әсерінен электрондардың
ұшып шығуы.
эмиссия
фотоэлектронная
(
фотоэмиссия) / photoelectronic emission —
эмиссия электронов, вызванная облучением
твердого тела фотонами, в результате
которой
некоторые
электроны
могут
поглотить энергию фотона и покинуть
твердое тело.
фотоэлектронды эмиссия (фотоэмиссия) /
photoelectronic emission — қатты денелердің
фотондармен
сәулеленуі
кезіндегі
электрондар
эмиссиясы,
яғни
кейбір
электрондардың фотон энергиясын жұтып,
қатты денені тастап кету құбылысы.
эмиссия экзоэлектронная / exoelectron
emission
—
испускание
электронов
холодной металлической поверхностью при
механическом воздействии на нее и
растрескивании.
экзоэлектронды
эмиссия / exoelectron
emission — механикалық әсерлер мен жарылу
кезіндегі
суық
металл
бетінен
электрондардың ұшып шығуы.
эмиссия электронная / electron emission —
испускание
электронов
телами
под
влиянием
внешних
воздействий:
нагревания, потока фотонов, электронов,
ионов или сильного электрического поля
электронды эмиссия / electron emission —
денелерден
сыртқы
әрекеттердің
(қыздырудың,
фотондар
ағынының,
электрондардың, иондардың немесе күшті
электр ӛрісінің) әсерінен электрондардың
ұшып шығуы.
эмиссия электронная взрывная / electron
explosive
emission
—
возникновение
электронного тока из металлического
эмиттера вследствие перехода материала
эмиттера из конденсированной фазы в
плотную плазму в результате разогрева
локальных микроскопических областей
эмиттера током автоэлектронной эмиссии.
электронды жарылғыш эмиссиясы / electron
explosive emission — эмиттердің оқшауланған
микроскопиялық
облыстарын
автоэлектрондың эмиссия тогымен қыздыру
нәтижесінде
эмиттер
материалының
конденсирленген фазасынан тығыз плазмаға
ауысуы салдарынан металл эмиттерден
элекрондық токтың пайда болуы.
374
Эмиттанс
Emittance
Количественная характеристика качества
пучка, равная его фазовому объему, т.е.
объему, заключенному внутри поверхности,
ограничивающей изображения пучка в
фазовом пространстве.
Эмиттанс
Emittance
Шоқ
сапасының
сандық
сипатамасы.
Шамасы оның фазалық кӛлеміне, яғни
ұшқынның фазалық кеңістіктегі бейнесін
шектейтін, беттің ішінде орналасқан кӛлемге
тең.
Эми́ттер
Emitter
1. Электрод транзистора.
2. Тело, испускающее электроны в резуль-
тате
автоэлектронной
или
термоэлектронной эмиссии.
Эмиттер
Emitter
1. Транзистор электроды.
2.
Термоэлектрондық
немесе
автоэлектрондың
эмиссия
нәтижесінде
электрондар шығаратын дене.
Эмиттер ионов жидкометаллический
Liquid-metal ion emitter
Особый
тип
эмиттера
ионов,
представляющий собой тонкую иглу с
острием
малого
радиуса,
смоченную
жидким
металлом.
Перед
эмиттером
находится электрод-экстрактор, создающий
вблизи острия сильное, ускоряющее ионы
электрическое
поле
(напряженность
порядка 10
8
В/см) и имеющий специальное
отверстие для вывода формируемого
ионного пучка. Для него характерны
следующие особенности: большой ток
эмиссии (10
-6
-10
-3
А); существование
жидкого металла на поверхности иглы,
приобретающего
специфическую
конфигурацию в сильном электрическом
поле; саморазогрев эмитирующей области
до 500-1000
0
С; характерное свечение
вблизи острия; высокая однородность пучка
ионов по составу.
Иондардың сұйық металды эмиттері
Liquid-metal ion emitter
Сұйық металмен суланған шағын радиус ұшы
бар жұқа ине түріндегі иондар эмиттерінің
ерекше түрі. Эмиттердің алдында ӛткір
жақын маңда иондарды үдетуші күшті
электрлі ӛрісті (кернеулігі шамамен 10
8
В/см
жасайтын және қалыптасушы ионды шоқты
шығару үшін арнайы тетігі бар электрод-
экстрактор орналасады. Ол үшін келесі
ерекшеліктер тән: эмиссияның үлкен тоғы
((10
-6
-10
-3
А);
күшті
электрлі
ӛрісте
спецификалық
конфигурациялы
иненің
бетінде
сұйық
металдың
болуы;
эмитациялаушы облыстың ӛздік қызуы 500-
1000
0
С дейін; жүзге жақын маңда ӛзіне тән
жарқырау;
құрамы
бойынша
иондар
шоғының жоғары біртектілігі.
Эмиттер плазменный
Plasma emitter
Эмиттер в виде газоразрядного устройства,
в котором генерируется плазма и созданы
условия для выхода электронов в вакуум
или газ низкого давления. Используется для
получения электронных и ионных пучков.
Плазмалық эмиттер
Plasma emitter
Плазма генерацияланатын және вакуумға
немесе
тӛмен
қысымдағы
газға
электрондардың
шығуы
үшін
жағдай
жасалған газ разрядты құрылғы түріндегі
эмиттер.
Энергетика
Energy
Область промышленности, связанная с
производством,
накоплением,
переработкой,
транспортировкой,
распределением и потреблением энергии.
Энергетика
Energy
Энергияны ӛндіруге, жинақтауға, ӛңдеуге,
тасымалдауға, таратуға және тұтынуға
байланысты ӛнеркәсіп саласы
Энергетика атомная
Nuclear power
Отрасль
энергетики,
использующая
ядерную
энергию
для
целей
электрификации и теплофикации. Как
Атом энергетикасы
Nuclear power
Электрлендіру
және
теплофикация
мақсатында ядролық энергияны қолданатын
энергетика саласы. Ғылым және техника
375
область науки и техники разрабатывает
методы и средства преобразования ядерной
энергии в электрическую и тепловую.
саласы ретінде ядролық энергияны электрлік
және жылулық энергияға түрлендіру әдістері
мен құралдарын жетілдіреді.
Энергетика водородная
Hydrogen energy
Использует водород как носитель энергии.
Э.в. также включает получение Н
2
из воды и
другого природного сырья; хранение Н
2
в
газообразном и сжиженном состояниях или
в
виде
искусственно
полученных
химических соединений, напр. гидридов
интерметаллических
соединений;
транспортирование Н
2
к потребителю с
небольшими потерями. Э.в. пока не
получила массового применения. Методы
получения Н
2
, способы его хранения и
транспортировки, которые рассматриваются
как перспективные для Э.в., находятся на
стадии опытных разработок и лабораторных
исследований.
Сутегі энергетикасы
Hydrogen energy
Сутегін энергия тасымалдаушы ретінде
қолданады. Сонымен қоса, судан және басқа
да табиғи шикізаттардан Н
2
-ні алу; Н
2
–ні газ
тәрізді және сұйытылған күйде немесе
интерметалдық гидридтердің қосылыстары
сияқты жасанды химиялық қосылыстар
түрінде сақтау; Н
2
-ні
тұтынушыға аз
шығынмен жеткізу де сутегі энергетикасына
жатады. Сутегі энергетикасы әзірге жаппай
қолданысқа ие болған жоқ. Н
2
–ні алу
әдістері, оны тасымалдау және сақтау
әдістері
әзірге
тек
лабораториялық
зерттеулер мен тәжірибелерді ӛңдеу
кезеңінен ӛтуде.
энергетика радиоизотопная / radioisotopic
energy
—
методы
получения
и
использования энергии, выделяющейся при
распаде
радиоактивных
нуклидов.
Применяются главным образом бета-
активные продукты деления урана (Sr
90
,
Cs
137
, Pm
147
и др.) и альфа-активные
изотопы тяжелых элементов (Ро
210
, Ри
238
и
др.),
обладающие
высокой
удельной
активностью (мощность энерговыделения
должна составлять 0,1-100 Вт/г). При этом
период полураспада должен лежать в
интервале 1 месяц - 20 лет. Мощность
подобных
источников
обычно
не
превышает
нескольких
киловатт.
Используются в труднодоступных районах
Земли, в космосе для питания радиомаяков,
метеорологических станций и т.д.
радиоизотопты энергетика / radioisotopic
energy
—
радиоактивті
нуклидтер
ыдырағанда бӛлінетін энергияны қолдану
мен алу әдістері.Негізінен жоғары меншікті
активтілікке ие (энергия бӛлу қуаты 0,1-100
Вт/г құрауы керек) уран (Sr
90
, Cs
137
, Pm
147
және т.б.) бӛлінуінің бета-активті ӛнімдері
мен ауыр элементтердің (Ро
210
, Ри
238
және
т.б.)
альфа-активті
ӛнімдері
қолданылады.Мұнда
жартылай
ыдырау
периоды 1 ай-20 жыл аралығында жатуы
керек. Мұндай кӛздердің қуаты әдетте
бірнеше киловаттан аспайды. Жердің қол
жетімділігі қиын аудандарында, ғарышта
радиомаяктарды,
метерологиялық
станцияларды және т.б. қоректендіру үшін
қолданылады.
Эне́ргия
Energy (от греч. energeia – действие,
деятельность)
Единая мера различных форм движения и
взаимодействия всех видов материи; имеет
размерность работы.
Энергия
Energy (гр. energeia – әрекет, қызмет)
Материяның барлық түрінің қозғалысы мен
ӛзара әсерлесуінің бірыңғай ӛлшемі; ӛлшем
бірлігі жұмыстікіндей.
энергия активации / activation energy —
избыточная по сравнению со средней
энергия
движения,
которой
должна
обладать
частица,
чтобы
преодолеть
потенциальный
барьер,
разделяющий
исходное и конечное состояния системы.
активация энергиясы / activation energy —
жүйенің бастапқы және соңғы күйлерін бӛліп
тұратын потенциалдық тосқауылдан ӛту
үшін бӛлшекке қажет энергия. Ол бӛлшек
қозғалысының орташа энергиясынан артық
болады.
энергия атомная / atomic energy см.
энергия ядерная.
атомдық энергия / atomic energy қараңыз:
ядролық энергия.
376
энергия атомов отдачи / recoil atom energy
— кинетическая энергия, которую получает
покоящийся атом при рассеянии на нем
быстрой частицы.
берілу атомдарының энергиясы / recoil atom
energy — қозғалмайтын атомға жылдам бӛлшек
шашырағандағы кинетикалық энергия.
энергия
Гельмгольца
(потенциал
изохорный) / Helmholtz free energy,
thermodynamic
potential
—
термодинамическая величина, функция
состояния термодинамической системы,
убыль которой в изохорно-изотермическом
процессе равна работе, производимой
системой. Изменение величины энергии
Гельмгольца в таком процессе численно
равно разности изменения внутренней
энергии
и
связ.
энергии,
которую
необходимо
затратить,
чтобы
при
постоянном объеме нагреть систему от О до
температуры. Названа в честь нем. физика и
математика Г. Л. Ф. Гельмгольце.
Гельмгольц
энергиясы
(изохоралық
потенциал) /
Helmholtz
free
energy,
thermodynamic
potential
— изохора-
изотермиялық
процесс
кезіндегі
кемуі
жүйенің
жасаған
жұмысына
тең
термодинамикалық жүйенің күй функциясы,
термодинамикалық шама. Мұндай процесте
Гельмгольц энергиясының сандық мәні ішкі
энергия мен тұрақты қысымда жүйені нӛл
градус белгілі бір температураға дейін
қыздыруға жұмсалатын қажетті энергия, яғни
байланыс
энергиясы
ӛзгерістерінің
айырымына тең. Неміс математигі және
физигі Г. Л. Ф. Гельмгольцтің құрметіне
қойылған.
энергия ионизации / band-gap energy, gap
energy, ionization [ionizing] energy —
минимальная энергия, необходимая для
отрыва электрона (ионизация) от атома,
иона или молекулы, находящихся в
основном энергетическом состоянии.
иондалу энергиясы / band-gap energy, gap
energy, ionization [ionizing] energy — негізгі
энергиялық күйдегі атомнан, молекуладан
немесе ионнан оның электронын жұлып
алуға қажетті минимал энергия.
энергия испарения — то же, что теплота
испарения.
булану энергиясы- булану жылуын қараңыз.
энергия кристалла поверхностная — то же,
что натяжение поверхностное.
кристаллдың беттік энергиясы- беттік
керілуді қараңыз.
энергия поверхностная / surface energy —
избыток энергии поверхностного слоя
вещества на границе раздела фаз по
сравнению с энергией такого же количества
вещества внутри тела.
беттік энергия / surface energy —
фазалардың бӛліну шекарасындағы заттың
беттік қабатындағы мӛлшері дәл сондай дене
ішіндегі зат энергиясынан артық энергия.
энергия покоя / rest energy, self-energy —
энергия
тела
в
системе
отсчѐта,
относительно которой тело покоится; равна
произведению массы покоя тела на
квадрат скорости света.
тыныштық энергия / rest energy, self-energy
— дененің тыныштықта тұрған санақ
жүйесіндегі энергиясы; дененің тыныштық
массасының
жарық
жылдамдығының
квадратына кӛбейтіндісіне тең.
энергия распыления пороговая / threshold
sputtering energy — минимальная энергия
распыляющих
ионов,
при
которой
экспериментально
заметен
эффект
распыления (обычно 4-400 эВ). Сильно
зависит
от
соотношения
масс
распыляющего иона и распыляемого атома.
табалдырық
тозаңдандыру
энергиясы
/
threshold sputtering energy — экспериментік
тұрғыда тозаңдану эффекті (әдетте 4-400 эВ)
байқалатын
тозаңдандырушы
иондардың
минималь энергиясы.Тозаңдандырушы ион мен
тозаңданатын атом массаларының қатысына
қатты тәуелді.
энергия свободная / free energy см. энергия
Гельмгольца.
еркін энергия / free energy қараңыз:
Гельмгольц энергиясы.
энергия связи / binding energy, bond(ing)
energy, cohesive energy — разность между
энергией
связанного
состояния
байланыс энергиясы / binding energy,
bond(ing)
energy,
cohesive
energy
—
байланысқан күйдегі бӛлшектер жиынының
377
совокупности частиц и энергией такого
состояния, когда эти частицы разделены и
бесконечно удалены друг от друга; для
устойчивых
систем
энергия
связи
характеризует прочность системы: чем
больше энергия связи, тем прочнее система.
энергиясы мен осы бӛлшектердің бір-бірінен
бӛлініп, шексіз алысқа орналастырылған
кезіндегі күйлерінің энергиясы арасындағы
айырымы.
энергия
смещения
пороговая—
минимально необходимая энергия, которую
надо сообщить атому, находящемуся в узле
кристаллической решѐтки для того, чтобы
сместить его с его равновесного положения.
ығысудың табалдырықты энергиясы –
кристалл торының түйінінде орналасқан
атомды тепе-теңдік орнынан ығыстыру үшін
қажет минимал энергия.
энергия упругой деформации / elastic strain
energy — энергия внешних сил, затраченная
на упругую деформацию тела.
серпімді деформация энергиясы / elastic
strain
energy
—
дененің
серпімді
деформациясына
жұмсалған
сыртқы
күштердің энергиясы.
энергия Ферми / Fermi energy — энергия,
соответствующая уровню Ферми.
Ферми энергиясы / Fermi energy — Ферми
деңгейіне сәйкес келетін энергия.
энергия
электромагнитного
поля
/
electromagnetic
field
energy
—
количественная
характеристика
электромагнитного
взаимодействия;
величина энергии электромагнитного поля
может быть установлена на основании
измерения
работы,
производимой
электромагнитным полем над носителями
электрических зарядов.
электромагниттік
өріс
энергиясы
/
electromagnetic
field
energy
—
электромагниттік ӛзара әсерлесудің сандық
сипаттамасы;
электромагниттік
ӛріс
энергиясының шамасы электромагниттік
ӛрісінің
электр
зарядын
тасымалдаушыларымен жасаған жұмысының
ӛлшеу негізінде анықталуы мүмкін.
энергия ядерная / nuclear energy —
внутренняя
энергия
атомных
ядер,
выделяющаяся при ядерных превращениях,
в частности, при делении ядер.
ядролық энергия / nuclear energy — ядролық
түрленулер
кезінде,
атап
айтқанда,
ядролардың бӛлінуі кезінде бӛлінетін атом
ядросының ішкі энергиясы.
Достарыңызбен бөлісу: |