Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Хроми́рование Chromizing, chrome plating 1. Нанесение тонкого слоя хрома на поверхность металлического изделия, чаще всего электролитическим или плазменным способом. 2. Химико-термическая или плазменная обработка с диффузионным насыщением хромом поверхностных слоев металлов и сплавов для повышения их жаростойкости, коррозионной стойкости в разных
агрессивных средах, износостойкости и др. Хромдау Chromizing, chrome plating 1. Металл бұйымның бетіне кӛбінесе электролиттік немесе плазмалық әдіспен хромның жұқа қабатын жағу. 2. Металдың және қоспалардың беткі қабатын олардың ыстыққа тӛзімділігін, тозуға тӛзімділігін, әр түрлі агрессивті ортада коррозияға және т.б. тӛзімділігін арттыру мақсатында химия-термиялық немесе
плазмалық жолмен хроммен диффузиялық қанықтыру арқылы ӛңдеу. хромирование вакуумное / vacuum chrome plating — хромирование по схеме 2 путѐм сублимации хрома
с последующим насыщением им поверхности изделия в вакууме. вакуумдық хромдау / vacuum chrome plating — вакуумда хроммың сублимациялануы, сонан соң бұйым бетін сонымен қанықтыру арқылы, 2-ші сұлба бойынша хромдау. хромирование газовое / vapor chrome plating — хромирование по схеме 2, основанное на взаимодействии газовой фазы, которая содержит хром (связанной в химическом соединении) с поверхностью насыщаемого металла. газдық хромдау / vapor chrome plating — құрамында хромы (химиялық қосылыста байланысқан) бар газдық фазамен ӛзара әсерлесуіне негізделген 2-ші сұлба бойынша хромдау процесі.
— хромирование по схеме 2, при котором насыщение поверхности металла хромом осуществляется из твердой, паровой, газовой и жидкой фаз. Диффузионному хромированию подвергают детали машин и полуфабрикатов из стали, сплавов из Ni, Mo, Nb, Си и др. элементов. диффузиялық хромдау / chromizing — металл бетін хроммен қанықтыру қатты, сұйық, бу және газ фазаларынан жүзеге асырылатын 2-ші сұлба бойынша хромдау. Машиналардың бӛлшектері мен болаттан және Ni, Mo, Nb сияқты басқа элементтердің қоспаларынан жасалған жартылай ӛнімдер диффузиондық хромдалады. хромирование электрохимическое / electrochemical chromizing — хромирование по схеме 1, осуществляемое в электролите с подачей электрического тока. электрохимиялық хромдау / electrochemical chromizing — электролитте электр тогының бере отырып жүзеге асыратын 1-сұлба бойынша хромдау. Хроноспектроскопия центров окраски пострадиационная Бояу орталықтарының пострадициялық хроноспектроскопиясы 357
Postradiational color centers
chronospectroscopy Измерение спектров наведенного поглощения и кинетики его релаксации, проводимое в режиме временного разрешения, а также анализ динамики изменения интенвисности и структуры этих спектров входе
обесцвечивания облученного стекла при
заданной температуре. Postradiational color centers chronospectroscopy Уақыттық рұқсат беру
режимінде жүргізілетін бағытталған жұтылудың спектрлері мен
оның релаксациясы кинетикасының ӛлшеу, сонымен қатар берілген температурада сәулеленген шыныны түссіздендіру барысында осы спектрлердің құрылыстары мен қарқындылықтың ӛзгеру динамикасының талдауы.
Embrittlement, brittleness Способность материала разрушаться при незначительной (преимущественно упругой) деформации под действием напряжений, средний уровень которых < стт.
Разрушение в этом случае осуществляется по микрохрупкому механизму развития трещины: сколом, квазисколом. Морттық Embrittlement, brittleness Материалдың орташа деңгейі аққыштық шегінен тӛмен, шамалы деформация кезінде қирау қасиеті. Бұл жағдайдағы қирау сызаттың дамуының микромортттық механизмі негізінде жүзеге асырылады.
уменьшение пластичности металла
в условиях постоянной нагрузки при высоких температурах; обусловлена, как правило, выделением избыточных фаз по границам зерна. См. также прочность. жылулық морттық / heat embrittlement — жоғары температурада тұрақты жүктеме жағдайында металдың иілгіштігінің азаюы. Әдетте,
дәннің шекараларынан артық фазалардың бӛлінуіне негізделген. Сон. қ. қараңыз: беріктілік. Ц Цвет плазмы Цвет плазмы создается путем излучения из энергетически возбужденных атомов, ионов или
молекул при
релаксации в низкоэнергетические состояния. Из-за того, что энергетические уровни в каждом газе имеют
различные перепады, каждый технологический газ проявляет различные характерные излучения и, следовательно, различные характерные цвета. Типичными цветами некоторых часто применяемых в плазменных процессах газов являются следующие цвета: CF 4 : синий; SF 6 : бледно-голубой; SiF
4 : голубой; SiCl 4
Cl 2 : бледно-зеленый; CCl 4 : бледно-зеленый; H 2 : розовый; O 2 : бледно-желтый; N 2 Плазманың түсі Плазманың түсі энергетикалық қозған атомдар, иондар немесе молекулалардың тӛменгі энергиялық күйге релаксациясы кезінде сәуле шығару жолымен пайда болады. Әрбір
газдағы
энергиялық деңгейлердің арақашықтығы әртүрлі болғандықтан, әрбір технологиялық газдың сәулелік сипаттамасы әртүрлі болып келеді, соның нәтижесінде әрбір газ әртүрлі түстік сипаттамаға ие
болады. Плазмалық процестерде жиі қолданылатын газдарға тән кейбір түстерді атап кетсек: CF 4
SF 6 : бозарыңқы-кӛкшіл; SiF 4 : кӛкшіл; SiCl 4 : кӛкшіл; Cl 2 : бозарыңқы-жасыл; CCl 4 : бозарыңқы-жасыл; H 2 : қызғылт; O 2 N 2 : сарыға дейінгі қызыл; Br 2 : қызғылт; He: күлгінге дейінгі қызыл; 358
Br 2 : красноватый; Ne: кирпичный цвет; Ar: темно-красный; Цвет плазмы можно использовать не только для определения технологического газа, но и для качественной оценки отсутствия загрязнений технологического газа. Ne: кірпішті түс; Ar: қараңғы-қызыл; Плазманың түсін тек қана технологиялық газды анықтауда ғана емес, сонымен қоса, технологиялық газд ластанудың жоқтығын сапалы түрде анықтауда да қолдануға болады. Цемента́ция Cementation; case-hardening, carburizing, carbonization 1. Процесс химико-термической обработки металлических изделий, преимущественно стальных, с диффузионных насыщением поверхных слоев до 0,8-1,2 % С при температуре 900-950 °С. Цель цементации — получение высокой поверхностной твердости, износостойкости, контактно- усталостной выносливости при сохранении низкой прочности и повышенной вязкости в сердцевине. 2.
В цветной
металлургии — гидрометаллургический процесс, основанный на вытеснении более электроположительных металлов из
растворов менее электроположительными металлами, находящимися в твердом состоянии.
Cementation; case-hardening, carburizing, carbonization 1.
900-950 °С
температурада беттік
қабаттардың диффузиялық қанығуы 0,8-1,2 % дейінгі
металл, негізінен болатты, бұйымдарды химиялы-термиялық жолмен ӛңдеу процесі. Цементтеудің мақсаты – ӛзекшесінде жоғары тұтқырлықты және тӛмен беріктілікті сақтай отырып, дененің бетінің қаттылығын, тозуға тӛзімділігін, контактілі-қажуға тӛзімділігін арттыру. 2. Түсті металлургияда – ерітіндіден анағұрлым оң зарядталған металдарды қатты күйдегі әлсіздеу оң зарядталған металдардың ығыстырылып шығарылуына негізделген гидрометаллургиялық процесс. цементация вакуумная / vacuum
carburizing — высокотемпературный процесс
газовой цементации, использующий давления в печи в интервале 13 - 67 кПа во время цементационного цикла. Стали, проходящие эту обработку, аустенитизируются в неглубоком вакууме, цементируются с помощью углеводородного газа путем диффузии в неглубоком вакууме, а затем закаляются. вакуумдық цементтеу / vacuum carburizing — цементтік цикл кезінде пештегі қысым шамасы 13-67 кПа интервал аралығында болатын газдық цементтеудің жоғары температуралы процесі. Осы ӛңдеуден ӛтетін болат терең емес вакуумда аустениттеледі, кӛмірсутекті газдың кӛмегімен терең емес вакуумда диффузия нәтижесінде цементтеледі, сӛйтіп шынықтырылады.
цементация по схеме 1 в газовой среде (карбюризаторе) на основе СО— СО 2 при 930—950 °С, обеспечививающее получение цементов. газдық цементтелу / gas carburizing — газдық ортада (карюризаторда) 930—950 °С температурада СО— СО 2 негізінде 1 схема бойынша цементтеу. цементация ионная / ion carburizing — цементация по схеме 1 в сильноточном тлеющем разряде
между катодом
(изделием) и анодом в газовой среде при давлении ниже атмосферного (0,13-1,95 кПа).
газдық ортада атмосфералық қысымнан (0,13-1,95 кПа) тӛмен қысымда катод (бұйым) пен анодтың арасындағы жоғары дәлдікті солғын разрядта 1 схема бойынша цементтеу.
plasma
carburizing — синоним термина цементация плазмалық цементтеу / plasma carburizing — иондық цементтеу терминінің синонимі. 359
Цена генерации (покрытия) энергетическая Energy cost of (thin film) generation Удельный расход энергии на получение единицы объема покрытия (или расход энергии на осаждение тонкой пленки, нормированный на атом). Используется как мера эффективности технологического процесса. Генерацияның (жабынның) энергетикалық бағасы Energy cost of (thin film) generation Жабынның бірлік
кӛлемін алу
үшін энергияның меншікті шығыны (немесе атомға нормаланған жұқа қабыршықтың тұндырылуына энергияның шығыны). Технологиялық процестің тиімділігінің ӛлшемі ретінде қолданылады. Центрифигурирование Centrifugation, centrifuging (от центр и лат. fuga – бегство, бег) Разделение неоднородных систем
(например, жидкость – твердые частицы) на фракции по плотности при помощи центробежных сил. Центрифигурирование осуществляется в аппаратах, называемых центрифугами. Применяется для отделения осадка от раствора, отделения загрязненных жидкостей и т.д. центрифигурирование используют для разделения изотопов, в частности при обогащении урана.
Centrifugation, centrifuging (от центр и лат. fuga – бегство, бег) Центрден тепкіш күштердің кӛмегімен тығыздық бойынша біртекті емес жүйелердің (мысалы, сұйықтық- қатты бӛлшектер) фракцияларға бӛлінуі. Центрифугалау центрифуга деп аталатын аппараттарда іске асады. Ерітіндіден тұнбаны бӛліп алу үшін, ластанған сұйықтарды бӛліп алу үшін және т.б қолданылады. Центрифугалау кӛбінесе изотоптарды бӛлу үшін, кӛбінесе уранды байыту үшін қолданылады.
Color center Дефекты кристаллической решетки, поглощающие свет в спектральной области, где собственное поглощение кристалла отсутствует. Первоначально термин
«центры окраски» относился только к так называемым F-центрам, обнаруженным впервые в 1930-х гг. в кристаллах галогенидов щелочных металлов и представляющим собой анионные вакансии, захватившие электрон. В дальнейшем под ними стали понимать любые точечные дефекты кристаллической решетки, поглощающие свет вне области собственного поглощения кристалла, катионные и анионные вакансии, междоузельные ионы (собственно центры окраски), а также примесные атомы и ионы (примесные центры окраски). Центры окраски обнаруживаются во многих
неорганических кристаллах, стеклах, а также в природных минералах. Боялу орталықтары Color center Кристалддың меншікті жұтылуы болмайтын, спектрлік облыстағы кристалл торының ақаулары. Бастапқыда «бояу орталықтары» термині тек алғаш рет 1930 жылдары галогенді сілтілік металлдардың кристалында байқалған және электрондар қармаған аниондық вакансиялар болып келген F- орталықтарға тән болды.Ары қарай олар ретінде кристалдың меншікті жұтылу облысынан тысқары жарық жұтатын кристалл торының кез келген нүктелік ақауларын, катиондық және аниондық вакансияларды, түйінаралық иондарды (меншікті бояу орталықтары) қабылдады.Бояу орталықтары кӛптеген бейорганикалық кристаллдарда, әйнектерде, сонымен қатар
табиғи минералдарда кездеседі.
дефект структуры кристалла, захвативший и удерживающий дырку.
кемтікті қармаған және ұстап тұратын кристалл құрылымының ақауы.
360
центр окраски электронный / electron color center — дефект структуры кристалла, захвативший и удерживающий электрон. См. также спектр кристаллов (в ст. спектр). электрондық бояу орталығы / electron color center — электронды қармаған және ұстап тұратын кристалл құрылымының ақауы.
Recrystallization center Области с совершенной кристаллической решеткой, отделенные от окружающего материала высокоугловой (15-20 град.) границей и способные к самопроизвольному росту. Рекристализациялау орталықтары (туындылар) Recrystallization center Кристалдық тордың материалдан үлкен бұрышты
(15-20 град.)
шекарамен оқшауланған және ӛз бетінше ӛсуге қабілетті жетілген облысы.
Luminescence centers Дефекты кристаллической решетки, обусловленные свечением люминофора. В кристаллофосфорах центры свечения могут быть обуслены структурными дефектами кристаллической решетки (катион и анион, вакансии, междууз. атомы и ионы) — так называемые собственные центры свечения, и активаторами (специальными вводимыми атомами и ионами) — носят название примесные центры свечения. См. также люминесценция.
Luminescence centers Люминофордың жарқырауына негізделген кристалдық тордың ақаулары. Кристалды фосфорларда
жарқырау орталықтары кристалдық тордың (катион және анион, вакансия, түйінаралық атомдар мен иондар) құрылымдық ақаулары нәтижесінде (меншікті жарқырау орталықтары) және белсендіргіштердің (арнайы ендірілген атомдар мен иондардың) нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Сон. қ. қараңыз: люминесценция.
Cyanidation, cyaniding, case
hardening, cyanide (case) hardening, cyanide leaching Насыщение поверхностных слоев стальных изделий одновременно углеродом и азотом при нагревании в расплаве, содержащем цианид, например, NaCN или KCN. Один из способов химико-термической обработки металлов. Проводят обычно в ванных печах. При цианировании на границе раздела внешней химически активной среды с поверхностью металла образуются углерод и азот в атомарном состоянии, которые
затем диффундируют в поверхностные слои металла. Образующиеся при этом твердые растворы, карбидные и нитридные фазы резко отличаются по свойствам от железа. Глубина диффузии элементов возрастает с повышением температуры и продолжительности процесса. Применяют цианирование для
повышения поверхностной твердости, износостойкости и усталостной прочности стальных изделий.
Cyanidation, cyaniding, case hardening, cyanide (case) hardening, cyanide leaching Болат
бұйымдардың беткі
қабаттарын цианидті балқымада мысалы, NaCN немесе KCN бірмезгілде кӛміртекпен және азотпен қыздыру
арқылы қанықтыру процесі. Металды химиялы-термиялық ӛңдеудің бір түрі. Әдетте ванналы пеште жүргізіледі. Цианидтеу кезінде сыртқы химиялық белсенді ортаның
металмен бӛліну
шекараларында кейіннен металдың беттік қабаттарында диффундирленетін кӛміртегі, атомдық күйдегі азот пайда болады. Осы ретте туындайтын қатты қоспалар, карбид және нитрид
фазалар темірден кӛп ерекшеленеді. Элементтердің диффузиясы температураның және процесстің ұзақтығы артқан сайын артады. Цианидтеуді қатты дененің беттік
қаттылығын, тозуға
тӛзімділігін және болат бұйымдардың қажуға беріктігін күшейту үшін қолданады. |