Айтыс II том

157
Айтыс II том
Атамыз Сағындықтан кімдер асты?
Егескен дұшпанымның сұлқын басты.
Еліңді жау шапқанда атам шығып,
Жылаған көңіліңнің зарын басты.
Туыпты Орта жүзден жеті бала,
Бақытты артық қылған Хақ Тағала.
Қожасты мен бақтым деп, кемітесің,
Ал, Тайжан, алды-артыңа бірдей қара.
Кешегі маған ерген сен емес пе ед,
Сенен сол біздің ата кең емес пе ед?
Атаңыз Қалмағамбет молда болып,
Біздің елде бала оқытып жүр емес пе ед?
Ал, аға, байқап сөйле, ойды таңдап,
Орта жүз бас қосқанда, өңкей саңлақ.
Сондағы ішіндегі Ырсай еді,
Баласы бұл Үш жүздің алған таңдап.
Ырсайға, Ерденменен кімің жеткен?
Кіші жүз сіздің елді шауып кеткен.
Әперген намысыңды сол екеуі,
Осыны ұмыттыңыз не себептен?
Ал енді кезек бердім, Тайжан аға,
Өнбейді еш бір нәрсе құр өсектен.
Тайжан:
Жол берген менің әкем шариғаттан,
Шариғатқа қарсы келме, Тәңір атқан.
Қожастың намыс қылма енші алғанын,
Қорықпай, қалай айттың әруақтан?!
Әр істі мына Тайжан көрген жоқ па,
Соңынан не жақсының ерген жоқ па?
Әкесінің асына жар шақырып,
Тұтқыштан, қастан әкең өлген жоқ па?
Сол кезде кім шауып еді намысыңа,
Жер жарған Сары аталық табысына?
Тұтқышты қолмен барып, ұстап алған,
Әуелі өзіңді-өзің танисың ба?

158
Қазақ өнерінің антологиясы
Ұлы жүз, Орта жүз боп бас қосқанда
Сен үшін шапқан жоқпын ба намысыңа?!
Кісідей сөз сөйлейсің көктен түскен,
Тұтқыштың мен емес пе қанын ішкен?!
Әперген намысыңды менің атам,
Қай жерім кем болып еді қайрат-күштен?
Осындай ірі ісімді еске алмайсың,
Айнала жан-жағыңа көз салмайсың!
Адасып, Болман, інім, теріс кетпе,
Біздерден бата алсаң, бос қалмайсың.
Шындасаң, атаң Қожас құл деп айтар,
Шынылы шынжыр балақ біз деп айтар.
Өзіңше тере берші өз сөзіңмен.
Қожастың арғы атасын кім деп айтар?
Ал енді кезек бердім, інім Болман,
Сұрашы, өз әкеңнен кім деп айтар?
Болман:
Сұрасаң, арғы атамды – Матай-Найман,
Жері жоқ қай уақытта серттен тайған.
Қожас та сыбағаңды берген жоқ па,
Ұранда кім асып ед Қаптағайдан?!
Қожастың алты болыс төрт баласы,
Әруақтың Төлек, Тулақ босағасы.
Кім өтті қатарыңда Сандыбайдан,
Адасып, сөз сөйлеме, отағасы.
Белгілі орынымыз қазулы арық,
Бақ қонған бабамызға, Қызыр дарып.
Өсірген атам қорғап мал-басыңды,
Қалайша адасасың, аузың барып?
Елге-ел қоныс тұтып, айқасқанда,
Кім озды Ұлы жүзбен шайқасқанда?
Үш жүз боп бас қосқанда не деп еді,
Жеріңде Мұқыр, Сары бас қосқанда?
Сондағы Абайділда шыққан жарып,
Өтейін әрбір істі еске салып.

159
Айтыс II том
Кешегі Масақ батыр емес пе еді,
Кек алған Ұлы жүзді шауып алып.
Сондағы осы істерім сендер үшін,
Атамның сол сияқты көрдің күшін.
Бас қосқан отыр, міне, Орта жүз боп,
Осы ма, Тайжан аға, үлгілі ісің?!
Ал енді кезек бердім, аға, Тайжан,
Сияқты айтқан сөзің көрген түсің.
Тайжан:
Шырағым, көп сөйледің, інім, Болман,
Еліміз ертеден-ақ нұрға толған.
Елімде бай Тоғызбай малы асқан,
Оған да осал емес бақыт қонған.
Бес мың қой, үш мыңдай боп жылқы біткен,
Асырып сақилығын, мейман күткен.
Ұлытаудың сағасына үш үй тігіп,
Осындай адамың жоқ мейман күткен.
Әм байлық, әм сақилық біздің елде,
Жаңбыр жауса, шөп бітеді қара жерге.
Елімде Айбас пенен Нөгербек боп,
Әуелде сізден бұрын шыққан төрге.
Атамын бұрын туып, жарық көрген,
Ешқайдан бақытың жоқ алып келген.
Несіне Ырсайыңды мақтай бердің,
Жанбайды байлап, матап, ұстап берген?
Ал енді кезек бердім, інім, Болман,
Нәрсенің анығын айт, көзің көрген.
Болман:
Көрдің бе осы күні Жаңабайды?
Бетіне жан баруға жарамайды.
Көп оқып, әбден үлкен білім алып,
Адам деп оларыңды санамайды.
Қай жерден, Тайжан аға, мақтанасың,
Кеш болса, малды ауылға аттанасың.

160
Қазақ өнерінің антологиясы
Әркімнің түйе, қойын сойып жедің,
Нақақтан жан бересің, ақталасың.
Жұмабай, Тұрсын еді ұры басы,
Қиянатшы солардың бар жолдасы.
Осындай жамандыққа үйір болдың
Ісіңнің толып жатыр масқарасы.
Кешегі Ұлытауда бас қосқанда
Ұрының беріліп еді сыбағасы.
Ұрлыққа батырмын деп мақтанасың
Өзіңе кетпейтұғын дақ саласың.
Ахметтің екі нарын бірдей сойып
Оларда бар ед сенің қанша аласың?
Осындай ұрлық қылған кесіріңнен
Жауықтырдың тату елдің екі арасын.
Өзің біл не сөйлесең, Тайжан аға,
Жұрт білер мына отырған сөз расын.
Тайжан:
Ғапу ет, Болман, інім, үлкен жасым,
Ағаңның тарттың сыйлап сыбағасын.
Ал енді сөз аяғын тоқтатайық,
Болған соң ұяламын үлкен жасым.
Тұрушы ең қай уақытта орын беріп,
Бәріміз қалып едік ата көріп.
Бәріміз атаң Найман баласымыз,
Ежелден халық едік іргем берік.
Осыған риза бол, інім, Болман,
Қайтармын Қожакеңе сәлем беріп.
 ИМАНЖАН МЕН БИБІҒАЛИ ҚЫЗ
Иманжан:
Күн ыстық, июль айы, жаз күн шілде,
Жайлаған Есіл өтіп, салқын көлде.
«Дәуімбай қыз ұзатып, той қылад», – деп,
Құлаққа хабар тиді пәлен жерде.

161
Айтыс II том
Шақырды сәрсембі күн тойын сәтке,
Той десе, бозбаладан кебеді өкпе. 
Жиылып, шақырған соң тойға бардық,
Той екен сауын айтқан жалпы көпке.
Ат ұстай дәйекшілер түсірді үйге,
Шалқытып, қарттар кіріп, шықты төрге.
Иіндеп, қара саба ортада тұр,
Құй, – деді дияғашы жігіттерге.
Той десе, ел жабыла қалмай гулер,
Кеп жатыр сәлем бере пәленшелер.
Шөлдеген аңызаққа ат үстінде,
Шақырды қымыз іш деп дәйекшілер.
Үйге еніп, қол алысып, сәлемдесіп,
 – Төрге шық, қымыз іш, – деп, шауқылдасып.
 – Қайырлы жиын болсын, мереке, – деп,
Күлісіп, қарт пен қарттар қауқылдасып.
Сөйледі сонда біреу тұрып шеттен,
Гулеген басылды жұрт төңіректен.
Болмайды тойдан тойым тапсын деген
Жайлаулас қатар елміз, қалар өкпең.
Көкпары, палуаны бар, құнан, аты,
Бай еді құдасы да мол қуаты.
Дәкеңнің бұл ұзатар кенже қызы,
Қартайды қызығының ақырғы арты.
Және де осы тойға палуан келген,
Адақтап жыққан екен талай елден.
Пілтабан Ералының інісі екен,
Адамның зор, жуаны өзім көрген.
 – Сіздерге түсіндіріп айтамын сөз,
Жайлаулас, дәмдес қатар болдыңыз кез.
Тойымды тамашалап тарқатам, – деп,
Дәукең бай алдырыпты бір жыршы қыз.

162
Қазақ өнерінің антологиясы
Нәзік бел, қасы қара, қызыл жүзді,
Балдызы Дәуренбайдың нағыз өзі.
Әрі әнші, домбырашы, суырма ақын,
Ақжарқын көңіл ашар қыздың өзі.
Айтысқан талай жігіт іздеп келіп,
Қайтарған айтысқанның бәрін жеңіп.
Артылған жиырмадан жас шамасы,
Бармай тұр қайнысына, күйеуі өліп.
Ел шықты, мерекеге атқа мініп,
Қарақшы тіккен жерге тұрдық келіп.
– Күреске палуан шықсын, – деді жаршы,
Болған соң жарысуға ат жіберіп.
Дәйекші бұл хабарды айтқан заман,
Халық көп, шыға ала ма жаман-жұман?!
Ұзыны, көлденеңі бірдей болып,
Майданға келді жүріп бір пілтабан.
Қарады тамашаға халық дулап,
Майданда қара үлектей жатқан аунап.
Балтыры нар бураның санындай боп,
Жалаң бас, жалаң аяқ жатты сұлап.
Көрінед түсі суық, түрі мықты,
Дембелше, орта бойлы, кең иықты.
Кезі еді жиырмадан жаңа артылған,
Дәукеңнің қарсысына Нияз шықты.
Осы той күрестірді қарт пен жасты,
Екеуі бара сала, жағаласты.
Үсті еді бір төбенің айдай тақыр,
Ұшырды топырақ борап, майда тасты.
Көтерді Ниязды әуел ол да бастап,
Белбеуден, сүбеліктен алған ұстап.
Діңк ете қалды, Нияз жығылмады,
Үйіріп, жанбасқа алып, кетті тастап.

163
Айтыс II том
Екеуі түсті алысып қара терге,
Тең келген күштері сай бірме-бірге.
Сүбелік қабырғасын бірге ұстап,
Бұл дәуді Нияз келіп ұрды жерге.
Әкеліп атан түйе бәйгі малды,
Бәйгіні көк ат келіп, тағы да алды.
Ал енді шабыс тарап, бозбалалар,
Отауға аужар айта ел жиналды.
Аужарға төңіректен келді халық,
Ақ киіз, масатыдан ою салып,
Орнатқан дөдегеге алтын оқа,
Жарқырап, ақ отау тұр ажарланып.
Үзігін ақ отаудың кейін түріп,
Қақ жарып, қалың топты ішке кіріп.
Қолға алып, домбыраның шегін бұрап,
Ақын қыз отыр екен әзірленіп.
Іркусіз ойдан шығар сөз дегенің,
Ісім жоқ тойдан бөлек өзге менің.
«Баста», – деп, осы тойды халық ұнатып,
Япырм-ай, болды қалай өз дегенім?!
Барады керуен мысал сапарға ауып,
Ойласаң, аз күн мейман қыз дегенің.
Тойыңыз құтты болсын, ел жинаған,
Сәт-сапар тойыңызға кез келгенім.
Тойыңыз құтты болсын, жұртты жиған,
Тамаша, бозбалаға бұл бір думан.
Жүздеспей, аужарды айтып тұрмын шырқап,
Көрісерміз түнгі ойында неке қиған.
Бибіғали қыз:
Жарайсыз, құтты болсын, айттың келіп,
Алдың ба тойдан мүше, еттен жілік?
Жалғанда қыз баладан мұңлы бар ма?
Болмайды өмірінде басында ерік.

164
Қазақ өнерінің антологиясы
Несіне қуанамыз той болад деп,
Айырбас болып барам, малға беріп.
Қыз бала жез бұйдалы тайлақ тағы,
Біреудің жетегіне кетеді еріп.
Иманжан:
Замандас, олай деме, шаттық күнің,
Қайырлы болсын, құтты, барған жерің.
«Келед деп балаларым» қарауылдап,
Күтіп тұр қуанышпен ондағы елің.
Қыз туып, ұзатылып, той болмаса,
Халықты кім қосады ұлы жиын?
Ата, ана, туған-туыс онда да бар,
Қуандың екі жақсы, қай жер қиын?!
Бибіғали қыз:
Ау, құрбым, сөзің шырын, лебізің балдай,
Тыңдаған ләззәтыңа жатыр қанбай.
Ұл болсам, отырмас па ем өз үйімде,
Қор қылды-ау, малға сатып, мені мұндай!
Жазуда тең теңіне қосылып жүр,
Болмай ма, сондай қылса, мені Құдай?
Мұңы бір замандастың деген бар-ды,
Себепкер сіз боларсыз бұған қандай?
Иманжан:
Құдаша, лебізің – бал, сөзің – шырын,
Ер, әйел жұпты болған әуел бұрын.
Жаралған Адам ата, Хауа анадан,
Қалдырған ұрпағына жұптылығын.
Бозбала – елдің көркі, қыз-келіншек
Асылдың қиқымындай өрнектігін.
Жалғанда қыз, бозбала қосылмаса,
Таралар халық болып, қайдан өнім?
Аз емес бұл қызығың бір басыңа,
Жарқыным, қысқа пікір бұл тілегің.
Бибіғали қыз:
Ау, құрбым, бұл қызық па малға сатқан?
Айырып, өз жұртынан зар жылатқан?

165
Айтыс II том
Бұлаңдап, еркін ойнап өскен оң жақ,
Айрылар жатқа барса, бұл сыйпаттан.
Иіліп, келін болып, төрге шықпай,
Қызық па су әкеліп, отын жаққан?
Иманжан:
Қыранды желге қарсы асырмас шың,
Естідім, құдашажан, айттыңыз мұң.
Ұлын үйде қалдырып, қыз ұзатқан,
Обалың болсын соған басында кім!
Биопа дүниеде ерге шықпай,
Келіп пе ед, жарықтығым, үйде отырғың?
Бибіғали қыз:
Қойылған жаралғанда атымыз – қыз,
Лақапқа ие болған бозбала – сіз.
Сүйіп алған қызын місе тұтпай,
Кетеді жүріп, тастап ер опасыз.
Қайтесің, талпынғанмен, бағаң төмен.
Қайран күн өтеді солай теңгерусіз.
Иманжан:
Құдаша, күдігім бар осы сөзден,
Сөйлейсіз нақ кісідей көрген көзбен.
Ірияны басыңызға қатты тиіп,
Адамдай зәбірленіп, ерден безген.
Зыр етіп, еркек десе ышқынасыз,
Сұрайын сөз мәнісін өзіңізден.
Кісідей ері тастап, ел бүлдірген,
Кетпестей көрген зәбір есіңізден.
Құдаша, аты-жөніңді баяндашы,
Бірінші кездескенім бүгін сізбен.
Бибіғали қыз:
Сұрасаң, менің атым – Бибіғали,
Атаған Бибікен деп елдің бәрі.
Оңғарбай – әкем аты, дәулеті сай,
Халқыма қасиетті сөзі дәрі.
Ер, әйел қосылғанда, Алла қосып,

166
Қазақ өнерінің антологиясы
Өзімен бірдей болса сүйген жары.
Талжібек той иесі жиенім кеп,
Шақырып мені алдырған, жездем, бәрі.
Осылай менің жайым, сіз айттыңыз,
Танысып, білісейік сізбен-дағы.
Иманжан:
Бибіхан, бердің бізге жауап толық,
Басың бос, саяхатта, халық танып.
Жылқайдар – әкем аты, мен – Иманжан,
Талпынған арманыма қанат қағып.
Келдіңіз бұл жиынға не жайменен,
Жүрсіз бе елді шолып, жерді шолып?
Бұл маңға сіз келгелі көп күн бопты,
Таныстым, жүзіңізді енді көріп.
Бибіғали қыз:
Ау, құрбым, жаңа білдім атыңды анық,
Жүруші ем көрмесем де, сырттан танып.
Талжібек айттым мана жиенім деп,
Танысып, ертіп келді өзі барып.
Сізде де серік бар деп естіп едім,
Құрбыжан, жүрсіз бе, алмай серік тауып?
Иманжан:
Жасымнан өлең айтып, жыр зерледім,
Әр жерде сіздей қызбен бір жүргенмін.
Ат арытып, тон тоздырып іздемей-ақ,
Сүйсе қыз, іздеп, келер деп жүргенмін.
Бибіғали қыз:
Жігітке қыз келе ме іздемесе?
Алар ма таңдап тауып көздемесе?
Үйіңде жатар ма едің шал болғанша,
Өзіңді сүйетұғын қыз келмесе?
Иманжан:
Осы ма, жаның ашып, айтқан себің?
Іздеме, өзің қам қыл, менің мұңым.
Әдейі ерден безіп шыққансыз ба,
Өзіме жар болар деп өлең-жырым?
Көрінед асқан жасың жиырмадан,

167
Айтыс II том
Ойлашы, боп жүрмесін өлең қиын.
Отызда от басында отырарсыз,
Кәрі атақ алып қалсаң, бітіп сыйың.
Мен әлі, жиырмаға жеткенім жоқ,
Сізден көп кіші, жүрмін жасым кейін.
Бибіғали қыз:
Шаяндай шағып-сорып барад тілің,
Атымды Бикенім деп атайды елім.
Сен үшін қалай, құрбым, қысыламын,
Түсті ме ел таусылып, саған күнім?
Мүше алар жас санап орын емес,
Түсейік қара өлеңге, ақын інім.
Мақпұзда Хақ жазғаны болар деген,
Сіз оқып, көрмеп пе едіңіз Құран сөзін?
Жаманға сағың сынар, сан соғарсың,
Болмаса, шын сүйетін өмірлігің.
Жолдасым оң жағымда қайтыс болып,
Алғалы үш жыл болды, шіркін, өлім.
Орнында інісі бар он бес жаста,
Ата, анам деп айтады соған берем.
Баруға ырза емен жас балаға,
Мен үлкен, ол кіші ғой, не деп сенем?
Көз жасын екі жұрттың қимай жүрмін,
Болмаса, таппай ма жас іздеп теңін?!
Иманжан:
Бибікен, жаңа таптым, сөз расын,
Бұза алмай жүр екенсіз ымырасын.
Мақпұздың басындағы жазуы да
Жазбаған қосылуға шын жолдасың.
Жүректің өзі білер нақ түйінін,
Біреудің біреу білмес тоқ пен ашын.
Базарлы бақытқа бұл кім қызықпас,
Миуалы пісіп тұрған жас алмасың.
Жас өсер, жіті кесер деген бар ғой,
Қайтесің жауықтырып ел арасын?
«Он бесте – отау иесі» дейді халық,
Ата, анаң тәрбиелер өз баласын.

168
Қазақ өнерінің антологиясы
Бибіғали қыз:
Атыңды естуші едім, құрбым, көптен,
Кез болдық арқасында тіріліктің.
Құтылар дау-жанжалдан құлақ тыныш,
Жасында бойға жетпей, өліп кеткен.
Сұрайын молда болсаң, ақын інім,
Дүниеде неше қатын байсыз өткен?
Иманжан:
Апайдың қандай оймен сөз сұрасы,
Айтылар сөйлей берсе, сөз расы.
Екі әйел дүниеде ерсіз өткен,
Біреуі – Биби-Мәриям – Ғайса анасы.
Пірғауын қатысқан жоқ деп айтады,
Өтіпті қыз қалпында Әсиясы.
Пірғауынға бір жын қызы қатын болған,
Жатқанда Әсияның нақ ұқшасы.
Мәриям Ғайса ұлын ерсіз тапқан,
Нұрынан пайда болып Күн шұғыласы.
Махшарда Мұхаммедке қосад деген,
Елдің бар айтып жүрген дабырасы.
Дүниеде ерсіз өткен дейді осылар,
Ерінбей тұрып қалар, бар шыдасы.
Бибіғали қыз:
Айырып, талдап бердің сөзімді ашып,
Сұрасам, берер ме едің бәрін ашып?
Қосылып өткені бар, қосылмаған
Өтіпті бізден бұрын қанша ғашық?
Иманжан:
Апеке, оқыпсыз ғой кітап ашып,
Біреуге боп жүрсіз бе ғашық-мағшұқ?
Ішіңнің от жалынын білдірдіңіз,
Жүрегің өртенгендей қайғы ұласып.
Апеке, сұрасаңыз, мен айтайын,
Өтіпті бізден бұрын он төрт ғашық.
Жетеуі дүниеде қосылмапты,

169
Айтыс II том
Сізбенен мына ғашық он бес болды,
Артылды бұрынғыдан біреуі асып.
Бибіғали қыз:
Түйе мал арықтаса, мешеу болар,
Тасқыны қайтса, дария кешу болар.
Сұраймын білмек үшін, ақын бала,
Атасыз жаралғандар нешеу болар?
Иманжан:
Атамыз Адам, Хауа бұрын өткен.
Халилге түсті қошқар келіп көктен.
Біреуі Хәзрет-Муса асасы еді,
Ғайсаны Мәриям тапты құдіретпен.
Бибіғали қыз:
Сұраудың уақасы жоқ білмегенге,
Қиын сол қараңғылық көрмегенге.
Айтып бер, анық білсең, ақын інім,
Мақал бар ел аузында зіл деген не?
Иманжан:
Білмесең, мен айтайын, апекежан,
Жаратқан дүниені Қадір-Мәулан.
Жаратып, алты күнде тамам еткен,
Өрбіген бұл дүниеге алты мың жан.
Басып тұр дүниенің төрт бұрышын,
Кішкене өзі ауыр зіл деген аң.
Денесі зор аңдардан сонша кіші,
Ауыр жоқ мұнан артық жаратылған.
Қозғалтпай дүниені басқандықтан,
Халыққа ауырлығы мақал болған.
Апеке-ау, маған кезек бересіз бе,
Сұрайтын сауалым бар ойыма алған?
Бибіғали қыз:
Інішегім, құр емессің сен өнерден,
Жасыңнан шешен болып, сөзге үйренген.
Қариядан естігенді сұрап тұрмын,
Жасымнан жан емеспін мектеп көрген.

170
Қазақ өнерінің антологиясы
Аузыңа етегіммен құм құймасам,
Адамға жеңдірмессің қызыл тілден.
Иманжан:
Бар болса, түстік өмір, мал жи кештік,
Артылса, жаздық жиған қалсын қыстық.
Құм салып, етегіңе көтергенде,
Көрінді емшек, кіндік және төстік.
Сыйың ба көпшілікке тартқан, апа?
Қылдың ба барлығына мақтан, апа?
Ұялмай, көп алдында көйлек түріп,
Халыққа сыйың ба ол тартқан, апа?
 
 
 
КЕНШІМБАЙ МЕН АҚСҰЛУ 
Кеншімбай:
Сиыр жыл Сырдан шығып, бардым Орға,  
Хат жаздым темір қалам алып қолға. 
Жағалбайлы елінде бар екен деп, 
Есіттім ақын қыздың даңқын сонда.
Ор өзенін жағалап, Рай келдім, 
Аулын ақын қыздың сұрай келдім. 
Сол қызбен айтыспаққа құмар болып, 
Аулында таныс болып, бір ай жүрдім.
Әдемі мінген ат пен киген киім. 
Білгенше қыздың мінін болды қиын. 
Бір адам қыздың сырын айтып берсе,
Бергендей болып жүрмін түрлі бұйым. 
Құмар боп айтыспаққа бардым іздеп, 
Әйтпесе, жұмысым жоқ жалғыз тиын. 
Жиналып, көп әлеумет әр тараптан. 
Той болып жатыр екен ұлы жиын.
Жұрт маған: «Мына тойды баста!» – деді, 
Айтысып, ақын шықса, баспа, – деді. 
Бір қыз бар, аты – Ақсұлу біздің елде,
Он жеті осы биыл жаста, – деді. 

171
Айтыс II том
Айтысып, осы қызды жеңе алмасаң, 
Сен онда ақындықты таста, – деді.
– Қойып па ең, ақыныңды маған сақтап. 
Қашады айтысудан қандай ақымақ?!
Жағалбайлы – Жетіру, жаман елсің, 
Шуылдап, бір қызыңды сонша мақтап.
Бір жігіт сонда маған келді шеттен,
Ол қызбен егес екен бұрын көптен. 
Бұл да бір ақынсынған жігіт екен, 
Екі рет қыз айтысып, жеңіп кеткен.
– Бұрын да неше ақындар келген, – деді, 
Бәрін де қыз Ақсұлу жеңген, – деді.
Ол қызбен айтысам деп, әуре болма, 
Болмасаң өнеріңе сенген, – деді.
Сенің де бастан-аяқ оқиғаңды, 
Есітіп қыз да бұрын жүрген, – деді. 
Қайыны Есерқожа – Адай, – деді,
Лайық берген жері оған, – деді.
Бес жүздей бір аулынан жылқы өреді, 
Байлығын сұрасаңыз солай, – деді. 
Аққожа, Балқожадан асқан бала 
Өзі де артық көркем, шырайлы еді. 
Сымбаты өзге қыздан озығырақ, 
Аққұба, бидай өңді, қынай белді. 
Ол қызбен айтысам деп әуре болма, 
Айтысып, жеңе алмайсың оңай, – деді.
Ол қыздың еш міні жоқ өз басында, 
Қарасаң, хор қызындай тұлғасы да. 
Он-он бес (қошаметке сәндік үшін), 
Ереді, барса, тойға қыз қасына.
Дәрежесі өзімен тең болмаса, 
Керіліп, сөз айтпайды болмашыға. 
Өзіне сенген адам айтысады 
Жетсе көзі, жеңіліп қалмасына.

172
Қазақ өнерінің антологиясы
Көрген жан ішпей-жемей болады мас, 
Ақкұба, бидай өңді, бір қиғаш қас. 
Өзі нақ осы биыл он жетіде,
Бойында жалғыз міні – күйеуі жас.
Болғаны күйеуі жас – жалғыз міні, 
Жарымжан қыздың көңлі осы күні. 
Және де түсі қара, ерні жырық, 
Айтыссаң, бір тоса гөр, айтып мұны.
Ал сонда мұны есітіп, қалдым ойға, 
Мін тағып, сөйлетпес деп жүрдім бойға. 
Сол жерде көп жамағат ортаға алып, 
Еріксіз не қылсам да, бардым тойға.
Баласы Балқожаның Төлеміс-ті, 
Жігітке өнер деген керек іс-ті. 
Айтысын екі ақынның көреміз деп, 
Үш жігіт, төрт-бес қызбен жөнелісті.
Үш жігіт, төрт-бес қызбен барып келді, 
Ақынды Ақсұлудай алып келді. 
Қызығын екі ақынның көреміз деп, 
Жиылып, тамашаға халық келді.
Қарасам, қыздың түрін енді байқап, 
Манағы жігіт сөзі анық келді. 
Отырмын жүрексініп айтысуға, 
Артықша қыздың өзі дәріпті еді. 
Ақсұлу әлеуметке сөйлей келді, 
Халқы да қошаметтеп, көңіл бөлді.
«Сен едің, қыз да болсаң, алтын дарақ. 
Айтысып, жаным, сені жеңемін деп. 
Тілімен біреу отыр орып орақ.
Өзі де ақынмын деп мақтанады, 
Біз әзір көрген жоқпыз сөзін сынап»,–
Жақсы деп, әлеуметке бір сөз айтып, 
Қыз сонда өлеңменен берді жауап.

173
Айтыс II том
Ақсұлу:
Мақтаншақ жігіт болса, мастан шығар, 
Мас болып, өнеріне тасқан шығар. 
Сүйенген тіл-жағына нағыз ділмәр, 
Болмаса, жаман жігіт қостан шығар.
Болғанда ол іздеген, мен сұраған, 
Құдайым екеумізді қосқан шығар.
Құйрығын жатқан жылан өзі басса, 
Арам тер ақыныңды қысқан шығар.
Келемін төмен жақтан жоғары өрлеп, 
Өлеңмен әрбір жұртқа салып өрнек, 
Мен-менсіп талай ақын келгенімен, 
Есектей жуаситын мінген ерлеп. 
Бұрынғы үлкендерден қалған нақыл: 
«Жақсының жарым ырыс жүзін көрмек, 
Дидарын мың кісінің танығаннан
Артық қой бір жақсының атын білмек», 
Атыңыз, ақын аға, кім болады, 
Сұраймын және-дағы затың кім деп?

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: