Қалалық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары

153 
 
Мәңгілік Ел. Более четырнадцати тысяч километров бесспорных границ спаяли 
нашу Родину в единый монолит. Они стали рубежами добрососедства со всеми 
сопредельными  странами».  И,  наконец,  в  наиболее  полной  форме  идея 
предстала в Послании Президента «Нҧрлы жол - путь в будущее» от 17 января 
2014  года.  «Мәңгілік  Ел  -  это  национальная  идея  нашего  общеказахстанского 
дома,  мечта  наших  предков».  Тогда  же  были  сформулированы  государство 
образующие,  общенациональные  ценности,  составляющие  основу  Нового 
Казахстанского  Патриотизма.  Нашему  поколению  выпала  высокая  честь  и 
ответственность  под  лидерством  Елбасы,  Первого  Президента  Республики 
Казахстан Нурсултана Назарбаева созидать историю нового Казахстана. 
Сплотившись  вокруг  Елбасы,  мы  прошли  великий  путь  свершений  и 
сегодня  с  гордостью  называем  себя  гражданами  Независимого  Казахстана  – 
сильного и успешного государства.  
Следуя историческому "Слову о Независимости" Нурсултана Назарбаева, 
мы, граждане Казахстана, едины в своем стремлении созидать Нацию Единого 
Будущего – Мәңгілік Ел. 
В основе Мәңгілік Ел – простые, понятные и самые ценные для каждого 
из  нас  истины:  благополучие  наших  семей,  гостеприимство  и  трудолюбие, 
стабильность, безопасность и единство, уверенность в завтрашнем дне. 
Мы  призываем  укреплять,  хранить  и  передавать  от  поколения  к 
поколению Семь незыблемых основ Мәңгілік Ел: 
Мәңгілік Ел – это Независимость и Астана. Мы будем верны великой 
исторической  миссии  укрепления  Независимости.  Мы  будем  всегда  гордиться 
Астаной как ярким символом расцвета и силы нашего народа. 
Мәңгілік Ел – это Общенациональное единство, мир и согласие. 
У нас одна Родина – Независимый Казахстан, у нас Одна страна – Одна 
судьба. 
Народ,  который  верен  великому  делу  мира  и  согласия,  будет 
существовать тысячелетиями. 
Мәңгілік Ел – это Светское Государство и Высокая Духовность. 
Единство гражданских и духовных ценностей позволило нам найти свой 
собственный путь и гордо заявить о себе всему миру. 
Мы  и  дальше  будем  всемерно  развивать  глобальный  диалог  религий  и 
цивилизаций, определяющих уникальный духовный облик нашей страны. 
Мәңгілік  Ел  –  это  устойчивый  экономический  рост  на  основе 
инноваций.  Мы  будем  развивать  индустриальную  и  инновационную  мощь 
государства, бережно относиться к природным ресурсам и окружающей среде, 
утверждать  в  обществе  культ  учености  и  образования  как  интеллектуального 
фундамента нации. 
Мәңгілік  Ел  –  это  Общество  Всеобщего  Труда.  Все  достижения  и 
успехи  страны  –  результат  каждодневного,  кропотливого  труда  всех 
казахстанцев. 
Мы будем укреплять наши ценности трудолюбия и ответственности, уважения 
к Человеку Труда, создавая условия для реализации созидательного потенциала 

154 
 
каждого гражданина страны. 
Мәңгілік Ел – это общность Истории, Культуры и Языка. Мы будем 
бережно  относиться  к  нашему  общему  историческому  наследию.  Мы  будем 
преумножать культурное многообразие народа Казахстана. 
Мы  будем  следовать  принципу  развития  государственного  языка  как 
основы  консолидации  общества,  трехъязычия  как  главного  условия 
конкурентоспособности нации. Мы – Большая Страна – Большая Семья. 
Мәңгілік Ел – это Национальная безопасность и глобальное участие 
Казахстана в решении общемировых и региональных проблем. Мы должны 
защищать  свои  достижения.  Укрепление  национальной  безопасности  является 
священным  долгом  каждого  гражданина,  патриота  своей  страны.  Мы  будем 
укреплять  признанный  авторитет  страны  на  международной  арене,  продвигая 
идеи мира и согласия. Мы будем следовать священным ценностям Мәңгілік Ел. 
Мы будем гордо нести небесный стяг нашей Родины, поднимать его на новых 
вершинах  достижений  нашей  страны.  Это  наш  осознанный  выбор  во  имя 
будущих поколений, благополучия и процветания народа Казахстана! 
Пусть  будет  сильна  наша  единая  нация  –  Мәңгілік  Ел!  Пусть  будет 
благословенна вечная земля Казахстана – Ҧлы Дала Елі! В этом году работа по 
дальнейшему  оформлению  идеи  Мәңгілік  Ел  была  заметно  активизирована.  В 
своем выступлении на внеочередном съезде партии «Нур Отан», состоявшемся 
11 марта 2015 года, Елбасы отметил, что Мәңгілік Ел должна быть как вторая 
Конституция:  «Консолидирующие  ценности  на  базе  Мәңгілік  Ел  -  это 
гражданское равенство, трудолюбие, честность, культ учености и образования, 
светская  страна  -  страна  толерантности.  В  этом  случае  гражданство  будет 
самым  надежным  фундаментом  устойчивого  и  успешного  государства».  В 
Плане нации «100 шагов по реализации пяти институциональных реформ» 85-й 
и  89-й  шаги  посвящены  идее  Мәңгілік  Ел.  Четко  поставлены  задачи  по 
созданию проекта Патриотического акта и внедрения ценностей Мәңгілік Ел в 
действующие учебные программы школьного образования. В свете этих задач 
от  каждого  из  нас  требуется  осознание  ответственности  и  значимости  наших 
решений, важности выдвигаемой Главой государства инициативы. Сегодня мы 
подошли  к  тому,  что  национальная идея  Мәңгілік  Ел  проникает  во  все  сферы 
повседневной  жизни,  будь  то  образование,  наука,  культура,  производство, 
сельское  хозяйство.  На  ее  фундаментальных  основах  уже  разрабатывают  и 
внедряют  новые  концептуальные  и  стратегические  программы,  проекты.  Так, 
незаметно  Мәңгілік  ел  выстраивает  новый  вектор  устойчивого  и  успешного 
развития нашего государства, устремленного в будущее. 
Многие задают вопрос, почему именно на данном этапе развития нашей 
страны стала необходимой четко сформулированная национальная идея?  
-Дело  в  том,  что  в  условиях  глобализации  от  интегрирующей  роли 
национальной 
идеи 
во 
многом 
зависит 
конкурентоспособность 
полиэтнического  государства,  вхождение  страны  к  2050  году  в  тридцатку 
самых  развитых  государств  мира.  В  глобализирующемся  (меняющемся)  мире 
национальная  идея  особенно  необходима,  так  как  именно  она  способна 

155 
 
консолидировать этносы, страну.  
Этот процесс в Казахстане начался с момента обретения независимости. 
Стратегические  документы  последующих  лет  рассматривают  возможные 
варианты  модели  будущего  устройства  Казахстана  и  ценности,  необходимые 
для государственной идеологии. Так, в Стратегии «Казахстан - 2030», принятой 
в  1997  году,  подчеркнуто:  «Мы  -  евразийская  страна,  имеющая  собственную 
историю и собственное будущее. Поэтому наша модель не будет похожа ни на 
чью другую. Она впитает достижения разных цивилизаций».  
Десятилетие  спустя,  с  изменением  экономических,  политических, 
геостратегических  трендов,  цель  меняется.  Ставится  задача  провозгласить  в 
качестве  национальной  идеи  вхождение  Республики  Казахстан  в  число  30 
наиболее конкурентоспособных стран мира. В общественное сознание активно 
внедряются идеологами конкурентоспособности, состязательности и победы. В 
новых  политических  условиях  важным  документом  стала  «Доктрина 
национального  единства  Казахстана»,  принятая  в  2010  году.  Принципы 
национального  единства,  выдвинутые  в  Доктрине,  также  легли  в  основу 
формирования национальной идеи нашего государства. Эти принципы:  
«Одна страна - одна судьба»;  
«Разное происхождение - равные возможности»;  
«Развитие национального духа».  
Время показало, что самый разумный путь - совмещение интересов всех 
граждан  страны,  независимо  от  их  этнической  принадлежности.  Переход 
страны  к  гражданскому  состоянию  общества,  формирование  в  Казахстане 
единого  народа  становится  ядром  национальной  идеи.  Об  этом  очень  хорошо 
сказал сам Президент в своем Послании: «Мы, казахстанцы, единый народ! И 
общая  для  нас  судьба  -  это  наш  Мәңгілік  Ел,  наш  достойный  и  великий 
Казахстан! «Мәңгілік Ел» - это национальная идея нашего общеказахстанского 
дома, мечта наших предков. 
Любая  национальная  идея  представляет  собой  емкую,  но  в  то  же  время 
предельно сжатую формулу, из которой развертывается базовая идеологическая 
концепция,  определяющая  жизнь  государства,  общества,  граждан  на 
длительную  перспективу.  Общепринятым  считаются  следующие  признаки 
национальной идеи. Она должна: иметь зрительный образ - символ и опираться 
на идеологию; принадлежать предкам через историю, сказания, легенды; быть 
выгодной  и  человеку,  и  обществу,  и  власти;  не  содержать  заведомой 
нереализуемости  и  лжи;  быть  краткой;  быть  понятной  ребѐнку.  Все  это 
воплощено в идее «Мәңгілік Ел». Национальная идея Казахстана стала плодом 
коллективных  усилий  государства,  научного  сообщества  и  гражданского 
общества, отражая реальность, а не умозрительные конструкции. Она вобрала в 
себя ментальность современных казахстанцев, взаимоотношение этнической и 
религиозной, 
либерально-демократической 
составляющих. 
Воплотила 
индивидуальность  страны,  ее  сильные  стороны  и  лучшие  качества 
казахстанцев.  В  то  же  время,  она  построена  на  реальных  ценностях,  на 
национальном наследии. Это та идея, что мобилизует и нацию, и еѐ отдельного 

156 
 
представителя,  создает  определенную  «картину  мира»,  дает  чувство 
психологического  комфорта  и  защищенности.  Ее  жизнеспособность 
определяется соответствием интересов государства вектору развития мирового 
сообщества. 
Для  каждого  из  нас  «Мәңгілік  Ел»  ассоциируется  с  преданностью  и 
любовью  к  своей  стране  и  своему  народу.  Мы  все  хотим  видеть  Казахстан 
сильным и преуспевающим государством. Для этого у нас есть великая история 
народа,  веками  мечтавшего  о  свободе.  Есть  великие  имена  известных 
личностей  и  героев,  прославивших  Казахстан.  Есть  и  главное  достижение  – 
наша  независимость,  которую  мы  обязаны  хранить  и  беречь  как  наивысшую 
ценность всего общества. И у нас всех одна судьба и одна мечта – это величие 
нашей страны.  
Чтобы  воплотить  все  задуманное  главой  государства,  мы  должны 
действовать  как  одна  сплоченная  команда,  у  которой  есть  великая  цель  – 
построить  общество,  в  котором  каждый  гражданин  будет  достойно  жить. 
Многие  инициативы  нашего  президента  как  раз  направлены  на  улучшение 
качества  жизни  и  предоставление  всем  казахстанцам  равных  возможностей. 
Глава  государства  ориентирует  нас  на  создание  наукоемкой  экономики, 
инновационную  индустриализацию,  поддержку  малого  и  среднего  бизнеса, 
особенно в сельском хозяйстве.  
С  первых  дней  независимости  Нурсултан  Назарбаев  последовательно 
ведет народ к достижению конкретных результатов во всех отраслях народного 
хозяйства, к постоянному улучшению благополучия.  
Сегодня  Казахстан  состоявшееся  государство,  страна  с  большим 
геополитическим  значением.  Но  самое  главное  –  огромный  потенциал  и 
перспективы  развития.  Каким  Казахстан  будет  через  10-15  лет,  зависит  от 
нашего поколения, от молодых людей, которые сегодня получают образование. 
Молодежи глава государства уделяет особое, приоритетное внимание. Именно 
нашему  поколению  предстоит  жить  и  работать  в  новом,  современном 
Казахстане. 
В  Послании  народу  Казахстана  «Казахстанский  путь-2050:  Единая  цель, 
единые  интересы,  единое  будущее»  президент  предложил  конкретный  план 
действий,  в  котором  молодежи  принадлежит  особая  роль.  Какими  президент 
видит  молодых  казахстанцев?  Он  видит  казахстанцев,  прежде  всего, 
конкурентоспособными  и  профессиональными.  Сегодня  на  первый  план 
выходят овладение новыми знаниями и получение хорошей профессии. Чтобы 
стать конкурентоспособным, мало иметь высшее образование, нужно научиться 
развиваться  самостоятельно,  быть  в  среде  своих  единомышленников,  иметь 
хороших  учителей.  В  последние  годы  система  образования  кардинально 
изменилась.  Наши  учебные  учреждения  стали  более  современными  и 
оснащенными,  студенты  сами  выбирают  предметы,  которые  хотят  изучать. 
Активно развивается самоуправление, многие ребята проходят часть обучения 
за  рубежом.  (пример  выпускников  нашей  школы).  Но  многое  зависит  от  нас 
самих. Мы должны сами стремиться к новым знаниям, проявлять инициативу, 

157 
 
быть  коммуникабельными  и  ответственными  перед  всем  обществом.  Мы  все 
хотим видеть Казахстан сильным и преуспевающим государством. Для этого у 
нас  есть  главное  достижение  –  наша  независимость,  которую  мы  обязаны 
хранить  и  беречь,  как  наивысшую  ценность  всего  общества.  То,  что  сумели 
сделать  для  страны,  те  ценности,  которые  сохранили  и  приумножили 
представители старшего поколения, позволяют нашей стране сохранять мир. И 
поэтому необычайно важно, чтобы эти ценности также органично вписались в 
молодежную среду, были приняты ею как свои собственные.  
В  условиях  расширения  информационного  пространства  и  вхождения  в 
мировое  образовательное  сообщество,  усиления  роли  образования  в 
формировании  человеческих  ресурсов  как  критериев  уровня  социально 
экономического  развития  страны  важно  соответствие  системы  образования 
новым  требованиям.  Сегодня  образование  признано  одним  из  важнейших 
приоритетов  долгосрочной  Стратегии  «Казахстан  2050».  Президентом 
республики  Казахстана  Нурсултаном  Абишевичем  Назарбаевым  была 
поставлена задача вхождения Республики в число 30-ти наиболее конкурентно 
способных  стран  мира.  В  достижении  данной  задачи  значимую  роль  играет 
образование. 
Одним из основанных приоритетов образования является воспитательная 
работа.  В  Послании  народу  Казахстана  «  Стратегия  «Казахстан  -2050»:новый 
политический  курс  состоявшегося  государства»  Лидер  нации  Н.А.Назарбаев 
отметил:  «Воспитание  детей  –  это  огромные  инвестиции  в  будущее.  Мы 
должны подходить в этом вопросе именно так и стремиться дать нашим детям 
лучшее  образование».  Важнейшая  задача,  стоящая  перед  казахстанцами,  - 
воплощение в жизнь общенациональной идеи «Мәңгілік Ел».  
Фундамент еѐ должен быть заложен в школе. В рамках реализации этой 
идеи  необходимо  целенаправленно  вести  воспитательную  и  образовательную 
работу  в  школе.  Изучение  предметов  должно  быть  направленно  на 
формирование  духовно  -  нравственных  качеств  и  патриотических  чувств, 
гражданской ответственности учащихся, развитие национального самосознания 
и толерантности, укрепление светских ценностей и формирование осознанного 
неприятия  молодѐжью  идеи  терроризма  и  экстремизма,  умения  общаться  в 
условиях полиэтнического Казахстана.  
Выдвигая национальную идею «Мәңгілік Ел», глава государства дал нам 
большой  кредит  доверия,  оправдать  который  –  дело  чести  для  каждого 
гражданина.  Нам  всем  участвовать  в  реализации  Стратегии  2050  и  нам 
пожинать плоды еѐ успеха. Необходимо включаться в работу каждому на своѐм 
рабочем  месте.  Не  будем  равнодушными!  Создадим  судьбу  страны  вместе  со 
всем народом! В этот знаменательный день от всей души желаю Вам доброго 
здоровья,  благополучия  и  успехов  в  служении  на  благо  нашей  Родины  – 
Республики Казахстан. 
 
 
 

158 
 
ЕРЕКШЕ БІЛІМ БЕРУГЕ ҚАЖЕТТІЛІГІ БАР ОҚУШЫЛАРДЫҢ
 
СӚЙЛЕУ ТІЛІН ЕРТЕГІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ
 
 
Мауенова Н. Т., 
бастауыш сынып мұғалімі 
 
Ерекше  білім  беруге  қажеттілігі  бар  балаларға  қатысты  мемлекетіміздің 
алдында  тҧрған  негізгі  мәселелердің  бірі-  оларды  қоғамдық  ӛмірге  дайындау, 
әлеуметтік  бейімдеу,  жан-жақты  дамуларына  кӛмек  кӛрсету,  әлеуметтік  ӛмір 
шеңберінде  тең  қҧқылы  тіршілік  ете  алуларына  жағдай  жасау.  Бҧл  міндетті 
жҥзеге асыруда оқушылардың сӛйлеу тілін дамыту маңызды рӛл атқарады. 
Сӛйлеу  тілі  -  оқушылардың  әлеуметтенуінің  маңызды  қҧралы.  Ерекше 
білім беруге қажеттілігі бар балалардың психикалық даму ерекшеліктері сӛйлеу 
тілінің  бҧзылуында,  қоршаған  орта  туралы  тҥсінігінің  шектелуінде,  сӛйлеу 
қарым  –  қатынас  қажеттілігінің  тӛмендігінде  кӛрінеді.  Сондықтан  осы 
санаттағы  балалардың  сӛйлеу  тілінің  дамуы  ӛзекті  мәселелердің  бірі  болып 
табылады.  
Ерекше  білім  беруге  қажеттілігі  бар  оқушылардың  сӛйлеу  тілін  дамыту 
орасан  зор  жҧмысты  қажет  етеді.  Уақытылы  дҧрыс,  таза  сӛйлеуді  меңгерту- 
толыққанды  тҧлға  ретінде  қалыптастуда  маңызды  мәнге  ие.  Тілдік  қабілеті 
жақсы  дамыған  адам  қоғамдық  қатынасқа  жеңіл  енеді,  ол  ӛзінің  ойларын, 
кӛкейдегі  сҧрақтарын  тҥсінікті  етіп  жеткізе  алады.  Ал,  керісінше  тҥсініксіз 
сӛйлеу  -  қоршаған  ортамен  ӛзара  қатынасты  барынша  қиындатады  және  адам 
мінезіне  де  ӛз  әсерін  қалдырады.  Тілдегі  мҥкістік  баланың  ӛзіне  деген 
сенімділігін жоғалтады. Сӛйлеу дағдысы туа біткен қабілет емес, ол біртіндеп 
қалыптасады.  
Мҥмкіндігі  шектеулі  бастауыш  сынып  оқушыларының  сӛйлеу  тілінің 
бҧзылуы  -  қазіргі  таңдағы  кең  таралған  мәселелердің  бірі.  Оқушылардың 
сӛйлеу тілінің бҧзылуы оның психикалық дамуына, оқуда жетістіктерге жетуіне 
кері  әсерін  тигізеді.  Сӛйлеу  тілінің  бҧзылуы  оқушылардың  таным 
қабілеттерімен  тығыз  байланысты.  Ерекше  білім  беруге  қажеттілігі  бар 
оқушылар зейіні тҧрақсыз, ойлау қабілеті тӛмен, есте сақтау қабілеті нашар, тез 
шаршағыш болып келеді. Және де, бҧл санаттағы оқушылардың сабаққа деген 
қызығушылығы  тӛмен.  Сӛйлеу  тілін  дамыту  оқушыларды  оқу  ҥрдісіне 
қызықтырумен  тығыз  байланысты.  Сондықтан  да  оқушылардың  сабаққа 
қызығушылығын арттыруда ертегінің алатын орны зор. 
Осы ретте бастауыш сынып мҧғалімі ретіндегі 7 жылдық педагогикалық 
іс-тәжірибемде  ертегіні  кеңінен  қолдану  арқылы  осыған  кӛз  жеткізіп  келе 
жатқанымды  айтып  кеткім  келеді.  Ертегі  баланы  парасаттылық  пен 
тапқырлыққа  баулиды.  Мҧнда  балаларға  ҥлгі,  ӛнеге  боларлық  терең  ойлар 
айтылады.  Ертегі  оқиғасындағы  әр  алуан  кейіпкерлердің  іс-әрекеттері,  ол 
кейіпкерлердің  тапқырлық  іскерлік,  айлакерлік  іс-әрекеттері:  аңқаулық 
мінездер балалардың таң-тамаша қалдырып, сҥйсіндіреді. Ертегілердің осындай 
ерекшеліктері 
балалардың 
талғамын 
кҥшейтіп, 
сӛйлеу 
мәдениетін, 

159 
 
байланыстырып  сӛйлеуін  дамытып,  ӛз  ойын  жҥйелі  жеткізе  білуге  ҥйретеді. 
Ертегі  тыңдау  арқылы  бала  оған  еліктейді,  ӛзі  де  ертегінің  басқа  тҥрін,  ойлап 
шығарады.  Тҥйсік  қабілеттері  дамиды.  Кішкентайынан  ертегі  тыңдап  ӛскен 
бала ақылды, зерек, терең ойлы, зейінді болып ӛседі. Ертегі жаңа ӛскін балауса 
буынның сана-сезімін оятып, ақыл-есін дамытып, адамгершілікке тәрбиелейді. 
Ертегілерді  балалар  сҥйіп  тыңдайды,  еліктейді.  Ертегі  арқылы  бала  жҥрегіне 
жол табуға болады. 
Ертегінің  бала  дамуына  беретін  оң  ӛзгерістерді  сарайлай  отырып,  2015-
2016  оқу  жылынан  бастап  жҧмыс  істеп  келе  жатқан  2  «Б»  сыныбына  осы 
тәжірибемді  қолдануды  ҧйғардым.  Оқу  жылының  басынан  бастап 
оқушыларымды жан-жақты зерттей бастадым. Зерттеу нәтижесінде сыныптағы 
оқушылардың  сӛйлеу  тілінің  дҧрыс  қалыптаспай,  тіл  кемістіктері  бар  екенін 
анықталды. 
2  «Б»  сыныбында  5  оқушы.  Оның  2-еуі  қыз  бала,  3-еуі  ҧл  бала.  Олар  ІІ 
тип  бағдарламасы  бойынша  білім  алуда.  Сыныптағы  Аши  Ансарға  сӛйлеу 
тілінің  дамымауының  ІІІ  деңгейі,  Искаков  Ахметке  тілдің  дамымауының  І 
деңгейі диагноздары қойылған.  
Оқу  жылының  басында  Аши  Ансар  сӛйлеу  тілінде  тек  жекелей  сӛздерді 
қолданды.  Ӛз  ойын  бір  ғана  сӛзбен  білдірді.  Кей  кезде  ым-ишара  арқылы  ӛз 
ойын  білдіретін.  Ал,  Искаков  Ахметтің  сӛйлеу  тілі  мҥлде  дамымаған.  Ол  тек 
ым-ишараны қолданды. Кей кездері тҥсініксіз дыбыстар шығаратын. Мҧғалімді 
ӛзіне  қарату  ҥшін  «Әй»  деп  дыбыстайтын.  Киязова  Дильназдың  сӛйлеу  тілі 
орташа  деңгейде  қалыптасқан.  Сӛйлеу  тілі  тҥсініксіз.  Ӛз  ойын  сӛйлемдер,  сӛз 
тіркесі  арқылы  жеткізді.  Сыныптастарының  аттарын  атай  алмады.  Тасполат 
Ҧланның  сӛйлеу  тілі  қалыптаспаған.  Жекелей  сӛздерді  айта  алмайды.  Тек 
дыбыстарды  жаңғыртады.  Бахытбек  Еркемайдың  сӛйлеу  тілі  қалыптасқан. 
Сӛйлеу  тілінде  толықтай  сӛйлемдерді  қолданды.  Бірақ  сӛздік  қоры  аз.  Кей 
заттардың атауларын білмеді. 
Оқушыларымның  сӛйлеу  тіліндегі  кемшіліктерді  кӛре  отырып,  олармен 
қарқынды жҧмыс жасау керек деп шештім. Бҧл тарапта жоғарыда айтқанымдай 
жҧмысымның негізгі бағыттарының бірі ретінде-ертегіні таңдададым.  
Жҧмысымды оқу жылына жоспар қҧрудан бастадым. Қазақ тілі, оқу және 
тіл  дамыту  сабағының  жоспарына  балаларды  қызықтыратын  ертегілерді 
енгіздім.  Ертегі  таңдаудағы  негізі  қағида-  бҧл  ертегідегі  ойдың,  адамгершілік 
қҧндылықтардың, 
ситуциялық 
жағдаятаттардың 
балалардың 
жас 
ерекшеліктеріне сай болуы. Іздене келе мына ертегілерді таңдададым: «Қызыл 
телпек»,  «Қарға  мен  тҥлкі»,  «Бауырсақ»,  «Шалқан»,  «Жыл  басына  таласқан 
хайуандар»,  «Мақта  қыз  бен  мысық»,  «Жеті  лақ».  Дидактикалық 
материалдарды, сурет, кітапшаларды жинастырдым.  
Қазақ тілі, оқу және тіл дамыту сабағында оқушылардың сҥйсіне тыңдап, 
сҥйіп  кӛретін  ертегілерін  қолдану  оқушылардың  сабаққа  қызығушылығын 
біршама арттырды. Оқушылар ертегілерді мҧқият тыңдап, кейіпкерлерді рӛлге 
бӛліп  ойнады.  Әр  оқушы  кейіпкерді  ӛздігінен  таңдайтын  болды.  Ертегі 
кейіпкерінің  сезімін  бастан  ӛткізу  арқылы  олардың  эмоциялық  жағдайын  есте 

160 
 
сақтай  білді.  Ал  сезім  арқылы  сақталған  ес  -  ең  кҥшті  және  ӛмір  бойына 
сақталады. Ертегілер арқылы оқушыларым жақсы мен жаманды айыра бастады. 
Қиялдары  шарықтады.  Қиялдың  дамуы  баланың  толыққанды  тҧлға  ретінде 
қалыптасуында  маңызы  зор.  Ертегі  балаларды  кейіпкерлерге  қатысты  сезім 
тудырумен қатар, сӛздік қарым қатынасқа жҧмылдырды. Балаларда эмоциялық 
қарым-қатынасқа  деген  қажеттілікті  тудырды.  Ертегі  оқушыларға  заттарды 
сӛздік атау бойынша табуды ҥйретті. 
Ертегідегі ойды білдіру ҥшін балаға лексикалық сӛздік қор керек болды. 
Сондықтан  да,  ауызша  тілді  дамыту  ҥшін  оқушыларымның  сӛздік  қорын 
молайтуды  кӛздедім.  Оқушының  сӛздік  қоры  дамығанда  кӛру  және  есту, 
образды ойлау, есту қабілеті, зейіні, есі бірге дамиды. Жекелей  сӛзбен жҧмыс 
барысында  оқушылардың  сӛзді  тҥсінуі,  қолдануы  кеңейді.  Оқушылардың 
заттар  атауларына,  табиғат  қҧбылыстарына,  қоршаған  ортаға  байланысты 
сӛздік қоры молайды. Сӛздік қорының молаюы болашақта сӛйлем қҧруға негіз 
болады.  
Оқу  іс-әрекеттерінде  ертегілерді  қолдану  арқылы  негізгі  педагогикалық 
дәстҥр  пәнаралық  байланысты  жҥзеге  асыруға  болады.  Ертегіні  сабақтың 
басында  қызығушылықтарын  ояту  мақсатында,  ортасында  жҧмыс  тҥрін 
тҥрлендіру ҥшін, соңында оқылған материалды бекіту ҥшін қолдану тиімді. 
Санау  пәнінде  де  ертегілерді  қолдану  сабақты  жандандырады.  Мысалы: 
«Жыл басына таласқан хайуанаттар» ертегісін қазақ тілі, оқу және тіл дамыту 
сабағында  оқып,  мазмҧнымен  танысып,  негізгі  ойды  анықтасақ,  енді  санауда 
осы  ертегінің  кейіпкерлерінің  пайдаланып  денелердің  кӛлемін  салыстырдық. 
Атап айтсам, тҥйе мен тышқанды, қой мен сиырды салыстыру арқылы «ҥлкен», 
«кіші» немесе «биік», «аласа» деген ҧғымдарды бекітуде қолдандым. 
«Жеті  лақ»  ертегісінің  сюжеті,  суреттері  арқылы  тура  және  кері  санауға 
ҥйреттім. «Кӛп», «аз» ҧғымдарын қайталадық. 
Ең  танымал  ертегі  кейіпкерлерінің  бірі-  бауырсақты  қҧтқару  ҥшін 
тапсырмалар  орындау  арқылы  оқушылардың  осы  пәнге  деген  қызығушылығы 
артты.  
Айналамен  танысу  пәнінде  хайуанаттар  туралы  ертегінің  таныс 
кейіпкерлерін  жабайы  және  ҥй  жануарларына  топтастырдық.  «Не  қалай 
дыбыстайды?»  ойынын  ойнату  арқылы  балаларға  аңдар  мен  жануарлардың 
қалай  дыбыстайтындығы  бойынша  балалардың  жақ  сҥйектерінің  дҧрыс 
қалыптасуына, есту тілдерінің дҧрыс дамуына әсер етті. Аңдардың дыбыстарын 
келтіріп,  жҥрістерін  сомдау  арқылы  оқушылардың  сабақта  алған  білімдерін 
бекіттім.  Сҥйікті  ертегі  кейіпкерлерін  сабаққа  қонаққа  шақырып, 
тапсырмаларын орындадық. 
Бҧл жҧмыс тҥрлері бейнелеу, заттық-тәжірибелік әрекет сабақтарында да 
жалғасты. Бейнелеу сабағында балалар сҥйікті кейіпкерлерін бейнелесе, келесі 
сабақта мҥсіндеумен айналысты.  
Сонымен  қатар,  ертегіні  сабақтан  тыс  уақытта  да  қолдандық.  Бірінші 
ауысымда  басталған  жҧмыс  тҥрі  тҥсстен  кейін  де  жалғасын  тауып  жатты. 
Тәрбиеші  де  бҧл  бағыттағы  жҧмыстарды  тҥрлендіріп,  балаларды  қызықтыра 

161 
 
білді. 
Сабақтан  тыс  уақытта  ертегі  кейіпкерлерін  саусақ  театры  бойынша 
сомдадық.  Бәріміз  білетіндей  қол  моторикасының  сӛйлеу  тілін  дамытуда 
маңызы  зор.  Саусақ  ойыны  арқылы  баланың  сӛйлеуге  деген  талпынысы, 
қабілеті  дамып,  ынтасы  артты  және  шығармашылық  әрекетіне  жол  ашылды. 
Саусақ  ойынын  ойнай  отырып,  балалар  қоршаған  ортадағы  заттар  мен 
қҧбылыстарды,  жан-жануарларды,  қҧстарды  және  ағаштарды  бейнелей  алды. 
Саусақтарының  қозғалыс-қимылына
 
қарап,  бала  қуанды,  шаттанды,  сӛзді 
айтуға  тырысты  және  ӛлеңдегі  ҥйренген  сӛз  шумақтарын  қайталап  айта 
отырып,  есінде  сақтайтын  болады.  Сонымен  қатар  балалар  екі  қолын 
қимылдата  отырып,  оң,  сол,  жоғары,  тӛмен  т.б.  тҥсініктерді  бағдарлай  алуды 
ҥйренеді.  
Саусақ  театры  арқылы  сыныбымызбен ертегі  қҧрастыруды  ҥйрендік.  Әр 
оқушы  бір  сӛз,  бір  сӛйлем  болса  да  айтуға  тырысты.  Ал  мен  ӛз  кезегімде 
оқушыларымның ойын жинақтап, ертегіні қҧрастыруға кӛмектестім. 
Оқушыларым  ҥйренген  сӛздерін,  ертегілерін  ҥйлеріне  айтып  баратын 
болды.  Сонын  арқасында  ата-аналар  бҧл  жҧмыс  тҥрлеріне  қызығушылық 
таныта  бастады.  Осы  оқу  жылында  сыныбымыздың  ата-аналарымен  бірігіп, 
«Қоқыстың екінші ӛмірі» атты ғыллыми жоба жасадық. Бҧл жоба аясында ата-
аналар  балалармен  біріге  отырып,  керексіз  қоқыстарды  жинады.  Ал  біз  осы 
заттардан  сыныпта  жаңа  бҧйымдар  жасадық.  Солардың  бірі-йогурттың  бос 
ыдыстарын,  ермексаз,  қағаздарды  қолданып  жасалған  «Шалқан»  ертегісінің 
кейіпкерлері  болды.  Оқушыларым  ӛздері  жасаған  кейіпкерлермен  ертегіні 
сомдады. Осындай жҧмыстар мектеп пен ата-ананың арасында тығыз байланыс 
орннатуға септігін тигізді. 
Біз  бҧл  жҧмысқа  ӛзіміз  ғана  қатысып  қоймай,  ӛзге  сыныптарды  да 
жҧмылдырдық.  Бастауыш  сыныптар  арасында  ӛткен  апталықта  2  «А»,  2  «Г» 
сыныптарын жҧмылдыру арқылы «Жеті лақ» ертегісін сахналадық. Бҧл жҧмыс 
сыныптар арасындағы достықты нығайтты. 
Жасалған жҧмыстарды қорытындылай келе, ата-бабамыздан мҧра болып 
қалған  ертегілеріміздің  ерекше  білім  беруге  қажеттілігі  бар  балаларымызға 
берері  мол  деп  айтқым  келеді.  Ертегілер  балаларды  қызықты  желісімен 
сусындатып қана қоймай, баланың жан-жақты дамуына, әсіресе, сӛйлеу тілінің 
дамуына кӛп септігін тигізеді. 
Ертегіні 
қолданудың 
тиімділігін 
оқушыларымның 
бойындағы 
ӛзгерістерге  негіздеп  айтқым  келеді.  Оқу  жылының  аяғында  Ансар  сӛйлеу 
тілінді  жекелей  сӛздерді  емес,  сӛйлемдерді  қолдана  бастады.  Айтқан  сӛздері 
анық, ӛз ойын жеткізе алатын болды. Ал, Ахмет болса мені ӛзіне қарату ҥшін 
«Апай» сӛзін қолданатын болды. Ӛзіне деген сенімділік пайда болды. Дильназ 
сыныптасы Еркемайдың есімін айтып ҥйренді. Сӛздік қоры молайды. Сӛздерді 
анық  айтатын  болды.  Ҧланға  ертегі  кейіпкерлерінің  дауыстарын  сомдау  ӛте 
қатты  ҧнады.  Жаңғыртатын  дыбыстар  саны  кӛбейді.  «Қой»,  «аю»,  «қоян», 
«мысық»  сӛздерін  анық  айтатын  болды.  Еркемайдың  сӛздік  қоры  молайды. 
Сыныптастарына  ертегіні  қысқаша  айтып  бере  алатын  болды.  Бір  жылдық 

162 
 
жҧмыс ішінде мен ӛз сыныбыммен осындай нәтижелерге жеттік. 
Жҧмысымды қорытындылай келе педагогикалық тәжірибемде қолдануды 
жалғастырамын деп шештім. 
«Ҧстаз»деген ҧлағаттың шайыры,  
Қадірінің тиетҧғын қайыры.  
«Ҧстаз» деген шуағы мол шапағат,  
Шаршамайтын,  шалдықпайтын  тәйірі  -  деп  жҥрегі  мейірім  -шапағатқа, 
жан  жылулығына  толы  барша  ҧстаздар  қауымын  аянбай  еңбек  етіп,  «Әр  бала 
бір  жҧлдыз,  жарқырауына  жәрдем  ет»  деген  қағиданы  естен  шығармауға 
шақырамын! 

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: