Алеуметтану тероиясы indb
II бөлім • Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер Агенттік-құрылымдық интеграция
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| 546
II бөлім • Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер Агенттік-құрылымдық интеграция Америкалық әлеуметтану теориясындағы микро-макромәселесіне деген әуес- тіктің өсуі мен еуропалық теорияшылардың агенттік пен құрылым арасын- дағы қарым-қатынасқа деген қызығушылықтарының өсуі қатар жүрді. Шын- дығында, бұл ынтызарлықтың артқаны соншалық – Фуллер (Fuller, 1998) оны «есі ауысқандық» деп атады. Маргарет Арчер «құрылым мен агент тік мәселесі заманауи әлеуметтану теориясының негізгі мәселесі ретінде дұрыс қарастырыла бастады» деп есептейді (1988:ix). Осы байланыспен айналысу (сонымен қатар ол көздейтін басқа байланыстар реті) жалпы әлеу меттану тео- риясының «уытты сынағы» мен «ортақ мәселесі» болды деп тұжырымдайды (Archer, 1988:x). Арчерге қарағанда, Доу өз пі кірін одан ертерек аса радикалды түрде білдірген: «Міне, осы мәселе: адам іс -әрекеті мәселесі төңірегінде әлеу- меттануға қатысты талдаудың барлық тарихын жазуға болады» (1978:379). Бұдан бөлек, Доудың агенттікке қатысты қызығушылығы – әлеуметтік құры- лымға деген қызығушылығы, сонымен бірге олардың ара сында үнемі шиеленіс болып тұратыны бар. 6 Үстірт деңгейде микро-макро- және агенттік-құрылымдық интеграцияның мәселелері тектес болып көрінеді, сондай-ақ көбінесе бірыңғай түсіндіріледі. Алайда бұл мәселені талдаудың басқа да жолы бар, онда бұл екі тұжырымда- малық құрылымның арасында елеулі айырмашылықтар айқын көрінеді. Агенттік әдетте микродеңгейге, жеке адам акторларына, 7 сондай-ақ әрекет етуші (макро) ұжымдық құрылымдарға жатады. Мысалы, Бернс әрекет етуші субъектілер ұғымы «индивидтерді, сонымен бірге ұйымдастырылған топтар, ұйымдар мен мемлекеттерді» қамтиды деп есептейді (Burns, 1986:9). Турен (Touraine, 1977) акторлар ретінде әлеуметтік таптарға назар аударады. Егер осы ұжымдық құрылымдарды әлеуметтік агенттер ретінде түсінумен келісе- тін болсақ, онда агенттік пен микродеңгейлі құбылыстарды теңестіре алмай- мыз. Құрылымды әдетте ауқымды әлеуметтік құрылымдарға жатқызсақ та, оның микро-құрылымдарға да тікелей қатысы бар (мысалы, адами өзара қа- рым-қатынастағы микро-құрылымдар). Гидденстің жүйе анықтамасы (өзінің құрылымдық тұжырымына қарағанда «құрылым» терминінің әдеттегі мағы- насына жақынырақ) «акторлар немесе ұжым арасындағы қайта жаңғыртылған қарым-қатынастарды» қамтитын құрылымдардың екі типімен де түсіндіріледі (1979:66). Агенттік те, құрылым да – микроға, сондай-ақ макродеңгейлі құбы- лыстарға ортақ болып табылады. Микро-макродеңгейлердің айырмашылығына назар аударсақ, микроагент- тіктің көптеген теорияшылары саналы, креативті актор түріне айрықша ден қоятыны белгілі, бірақ бұл актор түрі сонымен қатар бихевиоризм, айырбас пен рационалды таңдау теорияларының жақтаушылары қызығушылық таны- татын саналы емес «мінез-құлықты» ұстанатын актор санатына жатуы да мүм- кін. Осылайша макро- термині – ауқымды әлеуметтік құрылымдардың ғана емес, сондай-ақ ұжымдық құрылымдардың да мәдениеті. Микро- агенттерге жатуы не ме се жатпауы мүмкін, ал макро- «құрылымдарға» қатысты болуы не- месе бол мауы да мүмкін. «Микро-макро» және «агенттік-құрылымдық» сызбаларын мұқият зерттей келе, олардың арасында елеулі айырмашылық бар екенін байқаймыз. |