Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қорытынды
1. Мұндай анықтама бұл типтегі теориялық мәтіндерде жиі қолданылатын формалды «ғы- лыми» анықтамаларға қарама-қарсы болады (Jasso, 2001). Ғылыми анықтама тео рия- лық білімді жүйелеуге, қоғамдық өмірдің түсіндірмесі мен болжауын және жаңа зерт теу болжамдарын түрлендіруге жағдай жасайтын өзара байланысты ережелердің жиынты- ғы болуы мүмкін (Faia, 1986). Бірқатар тиімді жақтарына қарамастан, мұндай анықтама бұл кітапта талқыланатын көптеген идеялар жүйесіне жарамайды. Басқаша айтсақ, тео- риялардың көбі теорияның бір немесе бірнеше шартты компоненттеріне сәйкес келмей- ді, дегенмен оларды көптеген әлеуметтанушылар теория деп қарастырады. 2. Бұл тарау Ирвинг Цейтлин (1996) еңбегіне негізделген. Бұл жерде Цейтлиннің талдауы оның келісуіне байланысты көрсетілсе де, біраз шектеу жасауға мәжбүр болдық: ағар- тушылыққа қатысты үздік талдаулары, әлеуметтанудың қалыптасуына әсер ететін бас- қа да көптеген факторлар және Цейтлиннің кейде асыра сілтеп жіберетін тұстары бар (мысалы, Маркстің әсері жайлы). Бірақ, жалпы алғанда, Цейтлиннің бұл тараудағы мақсатымызды орындауда көп көмегі тигені анық. 45 1-тарау • Әлеуметтану теориясына тарихи шолу: ерте кезең 3. Біз ағартушылық пен кері ағартушылықтың арасындағы үзілістерге назар аударға- нымызбен, Сейдман бұл жерде үздіксіздік пен байланыстың бар екенін көрсетеді. Біріншіден, кері ағартушылық Ағартушылық дәуірінде қалыптасқан ғылыми дәс- түрді жалғастырды. Екіншіден, ол ағартушылықтың назарын ұжымдыққа аударды (адамдарға қарағанда) және оны елеулі түрде кеңейтті. Үшіншіден, екеуі де заманауи әлемнің мәселелеріне, әсіресе оның адамдар үшін негативті салдарына қызығушы- лық танытады. 4. Конт «әлеуметтану» атауын ойлап шығарғанын мойындаса да, Эрикссон (1993) «Конт заманауи, ғылыми әлеуметтанудың негізін салушы» деген идеяға қарсы шық- ты. Одан гөрі Эрикссон Адам Смит секілді және жалпы шотландтық моралистерді заманауи әлеуметтанудың шынайы бастау көзі ретінде бағалады. Оған қоса, Л. Хилл (1996), Адам Фергюсон, Ульманн-Маргалит (1997) Фергюсон, Адам Смит және Рунделлдің маңыздылығы туралы (2001) қараңыз. 5. Бұған қарсы дәлел ретінде және марксизм мен негізгі әлеуметтану арасындағы ты- ғыз байланыс жайында Сейдманды (1983) қараңыз. 6. 1887 жылы ең алғаш рет Джозеф Дицген қолданады, ал 1891 жылы Георгий Плеха- нов осы терминге ерекше назар аударды (Beamish, 2007a). Маркс, әрине, диалекти- калық материализм көзқарасы бойынша әрекет етсе де, ол ешқашан да бұл концепті- ні қолданған емес. 7. Британ әлеуметтануындағы кейінірек болған оқиғалар жайлы Абрамс пен басқалар- ды қараңыз (1981). 8. Смит әдетте шотландтық ағартушылықтың жетекші мүшелерінің қатарына (Chitnis, 1976; Strydom, 2005) және әлеуметтанудың іргесін қалаған шотландтық моралистер- дің бірі (L. Schneider, 1967:xi) болып кіреді. 9. Бұл туралы Марк Фрэнсис (2011) Спенсердің заманауи аудармашыларының «оның laissez-faire капитализмге бейімділігін асыра бағалаған» пікірін растайды. Томас Леонардтың еңбегін айта отыра (2009), Фрэнсис: «ХХ ғасырдың екінші жартысына дейін Спенсерге laissez-faire капитализмнің пайғамбары ретінде сілтеме жасау дағ- дыға айнала қоймаған еді», – деп жазады (2011:168). 2 Карл Маркс |