Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
АЛЕУМЕТТАНУ ТЕРОИЯСЫ TPG 130318 (1)
| Жүйелер теориясы
12 Жүйелер теориясы саласында жұмыс істеп жатқан бірқатар әлеуметтанушылар (see, for example, K. Bailey, 1990, 1994, 1997, 2001; R. Ball, 1978; W. Buckley, 1967) ішінде көбірек танымал болған – Никлас Луман (1927–1998; Nollman, 2005a; Rogowski, 2007, Stichweh, 2011). Луман (1982, [1984] 1995, 1987) Пар сонс- тың құрылымдық функционализм элементтерін жүйенің жалпы теория сымен байланыстыратын әлеуметтанулық бағыт жасады. Жүйенің жалпы теория- сы 1960 жылдардан бергі зерттеулердің пәнаралық саласынан бастау алады (K. Bailey, 2005). Атап айтқанда, биология, когнитивті психология, ұйымдас- тыру теориясы, информатика мен ақпарат теориясы (кибернетика), феномено- логия (Paul, 2001) және әлеуметтану (басқалардың ішінде) сияқты салаларға сүйенеді. Ол биологиялық организмдер, экосистема, адамның танымы және ақпарат өңдеу сияқты түрлі құбылыстың, принциптердің жалпы жиынтығына сай әрекет ететін жүйе ретінде қарастырылуы мүмкін деп болжайды. Таяу жыл- дарда гуманитарлық саладағы ғалымдар жүйелер теориясын жаратылыстану ғылымдарының постструктуралистік ойларымен ұштастыруға талпыныс жаса- ды (Rasch, 2000; Wolfe, 2000). Луман өзінің айрықша ғылыми жазықтықтары арқылы олардың арасындағы дәнекер-көпір болды. Луман Парсонстың кейінгі идеяларын биологиялық және кибернетикалық жүйе лердің соңғы жетістіктерін қамти отырып, әлеуметтанудың жаңа бағытын ай қындайтын жалғыз жалпы тео- рия деп бағалады. Парсонс сияқты, Луман әлеуметтік жүйелерді функционал- дық тұрғыдан жіктелген бірліктер ретінде қарастырды. Алайда жүйелер теория- сына сүйене отырып, Луман әлеуметтік жүйелердің анағұрлым динамикалық тұжырымдамасын ұсынып, олардың қалып тасуын және эволюциясын түсінді- реді. Ішінара Луман Парсонстың шегінен екі тәсілмен шығады. Біріншіден, Лу- ман «өзін ұсыну» ұғымын қосады. Өзіндік сана – бұл қоғамның өзін талдау және әрекет ету объектісі ретінде қабылдай білуі. Луманның сөзінше, өзіндік сана біздің қоғамды жүйе ретінде түсінуімізде басты мағынаға ие болады. Қоғам – бұл жүйелер, өйткені олар өзара бір-бірімен жұмыс жасайды. Екіншіден, Луман кездейсоқ жағдайлар тұжырымдамасына сүйенеді. Әлеуметтік жүйе әмбебаптық және мәңгілік құрылымдармен, функциялар- мен қамтамасыз етілмейтіндіктен, кездейсоқ, тосын жағдайлардың болуы заңды құбылыс. Оның орнына, жүйені ұйымдастыру қысқа мерзімді жетістік болады. Жүйелер қоршаған орта мен қарым-қатынас талап еткендей, өзгеріп әрі дамып отырады. Нәтижесінде Парсонс қазіргі қоғамды қалыпты жағдайда талдай ал- майды, өйткені ол оның өзгеше болатынын аңғармайды. Парсонстың еңбегінен бір мысал келтіру үшін AGIL сызбасы дерекке жат- 281 7-тарау • Құрылымдық функционализм, жүйелер теориясы және конфликт теориясы пайтын мүмкіндіктер моделі ретінде қарастырылуы керек. AGIL сызбасы адаптивті және мақсаттық жүйелік бөліктердің түрлі тәсілдер мен байланыс- ты бола тынын көрсетеді; сондықтан да талдаудың мақсаты екі жүйелік бөлік арасында, қандай жағдай болса да, белгілі бір байланыстың бо луын түсіндіруге негізделуі тиіс. Луман өзін-өзі бағалауды жүйе үшін басты нәрсе ретінде қара- ды және күтілмеген жағдайларға мән беру арқылы заттардың әртүрлі болаты- нын мойындауды ескертетін теорияны жасап, Парсонс тың жұмысындағы екі мәселені шешеді. Әлеуметтанушы ретінде Луман әлеуметтік жүйелерді талдау арқылы жүйе- лер теориясына үлкен үлес қосты. Бұл шолуда біз Луманның әлеуметтік жүйені талдауда маңызды орын алатын үш ұғымды қарастырамыз: жүйе мен қоршаған орта арасындағы айырмашылық, аутопоэзис және жіктелу. Қысқаша айтқан- да, теория әлеуметтік жүйелердің қоршаған ортадан жіктеліп шығып, одан әрі өзара оқшаулану арқылы пайда болатынын тұжырымдайды. жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|