Әдістемелік және логикалық сын-пікірлер

279
7-тарау
•
Құрылымдық функционализм, жүйелер теориясы және конфликт теориясы 
лымдық функционализмге бұлыңғыр, айқын сипаты жоқ және бір мағы налы 
емес деп баға беру. Екі мағыналылықтың бір бөлігі – құрылымдық функ цио-
нализмнің нақты қоғаммен емес, абстрактілік әлеуметтік жүйелермен айналы-
суды артық көруі. Сын-пікірлерге келер болсақ, ешқандай ғаламат сызба еш-
қашан тарихи даму барысында бүкіл қоғамды тұтас қамтып талдай алмайды. 
Құрылымдық функционалистерге келер болсақ, олар осы мақсатта біртұтас 
теория, тіпті ең болмағанда концептуалды категориялардың жиын тығы бар 
екені туралы сеніммен алға ұмтылды. Көптеген сыншылар бұл әйгілі теорияны 
иллюзия деп санағанмен, сауатты әлеуметтану тарихи тұрғы дан «орта топ» тео-
риясына сенуі қажет деп есептейді (Merton, 1968).
Нақты әдістемелік сын-пікірлердің арасында құрылымдық функцио налис-
тердің алаңдаушылығын тудыратын мәселелерді оқытуға сай келетін әдістер 
бар ма деген сұрақ тұр. Перси Коэн (1968), мысалы, «тұтас жүйенің бір бөлігін 
зерттеуге қандай құралдар қолданылуы мүмкін» деген сұрақ қояды.
Басқа әдістемелік сынау құрылымдық функционализмнің салыстырмалы 
талдауды қиындататынын айтады. Егер жүйенің бөлігі өзі өмір сүріп отырған 
әлеуметтік жүйе аясында ғана мағынаға ие болады деген болжам болатын бол-
са, онда біз оны басқа жүйедегі ұқсас бөлікпен қалай салыстырамыз? Коэн ол 
сұрақты былай қояды: егер ағылшын отбасы тек қана ағылшын қоғамы аясында 
мағынаға ие болса, онда біз оны француз отбасымен қалай салыстыра аламыз?
Телеология және тавтология. Перси Коэн (1968), Джонатан Тернер мен А.З. Марьян-
ски (1979) телеология мен тавтологияны құрылымдық функционализмнің ал-
дында тұрған анағұрлым маңызды екі логикалық мәселе деп қарастырады. Кей-
біреулер телеологияны (Abrahamson, 1978; Percy Cohen, 1968) ажырамайтын мә-
селе ретінде қарауға құлықты, бірақ шын мәнінде ықтимал нәрсе – Тернер мен 
Марьянскидің (1979) айтқандарының дұрыстығы, яғни құрылымдық функцио-
нализм мәселесі – бұл кәдімгі телеология емес, легитимді емес телеология. Осы-
ған байланысты телеология қоғамның (немесе басқа әлеуметтік құрылымдардың) 
мақсаттары немесе міндеттері бар екені туралы пікір ретінде анықталады. Тернер 
мен Марьянски бұл көзқарасты шарасыз заңсыздық деп есептемейді; шын мәнін-
де олар «әлеуметтік теория қоғам мен оның бөліктері арасындағы телеологиялық 
қатынастарды есепке алуы тиіс» деп тұжырымдайды.
Тернер мен Марьянскидің көзқарастары бойынша, мәселе – телеологияны 
шектен тыс қолдануда. Легитимді емес телеология – «ойдағыдай болмаған жағ-
дайда да адамның ісін осы мақсатқа немесе қажет күйге бағыттайды» деп тұс-
палдайды (J. Turner and Maryanski, 1979:118). Мысалы, қоғам ұрпақ жалғастыру 
және әлеуметтендіру үшін отбасы институтын құруды қажет етеді деп болжам 
жасау дұрыс емес. Көптеген балама құрылымдар бұл қажеттілікті қанағаттан-
дырар еді; қоғам отбасын құруды «қажет» етпейді. Құрылымдық функциона-
лист нақты жүйелік құрылымдық бөліктерді жасауға шын мәнінде алып келетін 
түрлі тәсілдерді анықтауы тиіс. Басқа жүйелік бөліктер ондай қажеттіліктерді 
неліктен қанағаттандыра алмайтынын көрсеткені дұрыс. Заңды телеология қо-
ғамда өмір сүретін түрлі жүйелік бөліктер мен қоғамның мақсаты арасындағы 
эмпирикалық және теориялық байланыстарды анықтап жария түрде көрсетеді. 
Легитимді емес телеологияны қоғамның соңы немесе нақты субқұрылымдар 
арасында байланыс болуы қажет деген соқыр сенім жетелейді.
Құрылымдық функционализмнің логикасын сынаушылардың кейбірі – он-
дағы тавтологияны меңзейді. Тавтология – дәлел түйіндеменің алғышартта ай-

280
II бөлім
•
Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер
тылған нұсқаға сәйкес болуы немесе алғышартты жай ғана қайталау. Құры лым-
дық функционализмде бұл айналмалы талқылау көп жағдайда тұтас бөліктер 
арқылы анықтау, ал содан соң бөліктерді тұтастық ұғымы арқылы анықтауды 
қажет етеді. Осылайша, әлеуметтік жүйе өзінің құрамдас бөліктері арқылы 
және жүйенің құрамдас бөліктері олардың бұдан да кеңірек әлеуметтік жүйеде-
гі орны арқылы анықталатынын тұжырымдауға болады. Осылай болғандықтан, 
олардың әрбіреуі басқа ұғым арқылы анықталады. Әлеуметтік жүйе де, оның 
жеке бөліктері де шын мәнінде тіптен анықталған жоқ. Біз жүйе туралы да, оның
бөліктері туралы да ештеңе білмейміз.

жүктеу/скачать 16,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: