129
6. ҚАЗАҚ ТІЛІ ДЫБЫСТАРЫНЫҢ ҮЙЛЕСІМ ТҮРЛЕНІМІ
Қазақ тілі дыбыстарының үйлесім түрленімі (комбинаторная
модификация) күрделі фонетикалық құбылыс болып табылады.
Өйткені дыбыстардың үйлесім түрленімі әрбір дауыстының әрбір
дауыссызбен жеке-жеке тіркесімінен пайда болады.
Дауысты дыбыстар
Дауысты дыбыстар өздігінен буын құрай алатын болғандықтан,
олардың үйлесім белгілерін өз алдына сипаттап шығуға болады.
Дауыстылардың үйлесім сипаттамасына тән ұғымдар мен атаулар
құрамы бар. Олар дауыстылардың негізгі және үндесім жасалымына
қатысты белгілерден басқаша.
Жалаң дауысты дыбыстар
А дыбысы (6.1-сурет)
7.1-сурет. А және Ә дауысты дыбыстарының үйлесім моделі
6.1-сурет. А және Ә дауысты дыбыстарының үйлесім моделі
А дыбысы тіл ауыз қуысында төмен жатады, тілдің тік қалпына қа-
рай
төменді дыбыс болып табылады, ерін тігінен жазылып барып
жасалады, ерін қалпына қарай
ашық езулік дыбыс болып табылады,
тілдің дөңес арқалығы ауыз қуысының
кейінгі жартысында жатады,
тілдің көлденең қалпына қарай
кейінді дауыссыз дыбыс болып табы-
лады.
Дауыссыз – тілдің тік қалпына қарай
төменді, ерін қалпына қарай
ашық езулік,
тілдің көлденең қалпына қарай кейінді дауыссыз дыбыс.
Үйлесім жасалым белгілері:
төменді, ашық езулік, кейінді
дауыссыз дыбыс.
Ә дыбысы
Достарыңызбен бөлісу: 
