Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| – сын есім; кіру - шығу,
апару - әкелу – етістік т.б. Фразеологиялық антонимдерге де мұндай қасиет тән. Мәселен, аузы-аузына тимеу – жұмған аузын ашпау, ілгері басқан аяғы кейін кету – тасы өрге домалау – антоним фразео- логизмдерінің екі жұбы да етістікті фразеоло- гизм. Ауқатты адам – қара сирақ кедей, ж‰нін жұлған тырнадай – ‰ріп ауызға сал- ғандай – фразеологиялық антонимдердің жұп- тары сын есімнен жасалған. Қарсы мәндегі фразеологизмдердің ортақ семантикалық ком- поненттерін анықтауда бұл өзгешелік те басты рөл атқарады. Антоним фразеологизмдердің мағынала- рында болмыстағы біркелкі объектіні білді- ретін, қарама-қарсы жақтары антонимдерден көрінетін біркелкі семантикалық компонент- тер ұшырасады. Фразеологиялық антоним- дердің мағыналарындағы бұндай компонент- терді «ортақ» деп қарастыруға болады. Мы- салы: құлақ салу – құлақ аспау (көңіл қойып тыңдау – м‰лдем тыңдамау, естімеу мағы- наларында) антоним фразеологизмдерінде ор- тақ семантикалық компонент – «ұдайы, ‰немі болып тұратын әрекет» пен «құлақпен тың- дау, қабылдау». Мысалдан байқағанымыздай, фразеологиялық антонимдердегі ортақ ком- поненттік мағына оларды біртұтас негізде салыстырудың тілдік көрсеткіші болып табы- лады. Мысалы, жоғарыда келтірген құлақ салу - құлақ аспау қарсы мәндегі фразеологизм- дерін біртұтас негізде салыстыру ауқымында қарама-қарсы қою, берілген процестің (құ- лақпен тыңдау процесі) қарқындылығының шеткі шегінің көрінуін анықтайды. Бірақ бұл шектер норма-процесс ретінде қабылданатын және қандай да бір қарқындылық ерекшелік- терін игермейтін, «нөлдік» деңгейде құлақпен қабылдау процесімен салыстыру негізінде ғана іске асады. Сол себептен де, мұндай жағ- дайда фразеологиялық бірліктерді салыстыру- дың біртұтас негізі б‰кіл «тыңдау» процесін |