Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Н. Ильясова,
Абай атындағы ҚазҰПУ, Алматы, Қазақстан СӨЙЛЕУ ҰҒЫМЫНЫҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ МӘНІ Сөйлеу – адамдарға ғана тән қабілет. Б.Хасанұлы: «Адамға тілдік қабілет туа бітеді, сол қабілеттің арқасында ол биологиялық тіршілік иесінен әлеуметтік тіршілік иесіне айналады. Адам әлеуметтену барысында тіл- дік қабілетін жетілдіреді де, тілдік тұлғаға ай- налады» [1, 230 б.] деп, адамдарды биоәлеу- меттік тіршілік иесі ретінде таниды. Тілдік қабілеттің жетілуі тілді таныммен сабақтас- тыра зерттеуге, тіл арқылы адамды тануға, тіл мен адамды біртұтастықта қарастыруға арқау болып, тіл мен тұлғаның, тіл мен қоғамның өзара әрекеттесуінен қалыптасатын мәдени- әлеуметтік факторлардың мәнін ашады. Дәлі- рек айтқанда, адамдардың тілдік мәдениетін (немесе тілді қолданудағы адамдардың мәде- ниеті) айқындауға м‰мкіндік береді. Тілдік мәдениет сөз дұрыстығы, тіл таза- лығы, тіл анықтығы, тіл дәлдігі, тіл көрнекі- лігі (А.Байтұрсынұлы) сияқты нақты кағида- ларға с‰йенеді. Егер сөйлем құрамындағы сөз- дер синтагмалық қағидаларға сай дұрыс бай- ланысса, сөйлеу барысында сөздердің дұрыс қолданылғаны; егер «ана тілдің сөзін басқа тілмен шұбарламай, басқа тілден сөз тұтыну қажет болса, жұртқа сіңісіп, құлақтарына ‰йір болған, мағынасы халыққа т‰сінікті сөздерді алу» (А.Байтұрсынұлы) тұжырымын ұстанақ, сөйлеу барысында тіл тазалығы сақталмақ; егер «айтылған лебіз ашық мағыналы, т‰сі- нуге жеңіл, көңілді к‰діктендірмейтін болса» (А.Байтұрсынұлы) сөйлеу кезінде тіл анық болмақ; егер сөйлеу кезінде айтылатын ойға қатысты сөздердің ұғымы дәл, нақты болып, сөз семантикасына сәйкес жұмсалса, сөйлеу барысында тіл дәлдігі орын алмақ; егер сөй- леу барысында сөздер дұрыс, анық, дәл айты- лып қана қоймай, дерексіз ұғымды деректі |