Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 57
мая – мая шөп, қазан – қазан (ет) қап – қап (ұн) моншақ - моншақ (тер) том - том (кітап), ‰йір – ‰йір ( жылқы) жарым - жарты бір нәрсе, жападан – жал- ғыз, т.б. сөздер; тұрақты тіркестер арқылы: жұмыс шаш етектен, телегей теңіз, заттың көптігі немесе аздығын білді- ретін тіркестер: көп - ат көпір, құмырсқадай быжынау, бырдай болып жату, есеп жоқ; сансыз, есепсіз; аз - ат төбеліндей , бір т‰йір, бір уыс, бір шөкім, қасқалдақтың қанындай, (тапшы зат), саусақпен санарлықтай. Сандық өрісті білдіретін өрістің ішінде сан ұғымды қатынасты білдіретін микроөрістер бар: жекелік/ көптік, белгісіздік/ белгілі, нақ- ты/жуық шама, топтау/ жинақтау, б‰тін/ бөл- шек. Тіпті осы мағыналарды білдіретін толық емес сипаттама да олардың бар екенін, қол- даныста екендігін білдіреді. Белгісіз көптік, аз ұғымды білдіретін кон- нотативті тілдік бірліктер де бар: бұлар көлемі ‰лкен бір нәрсені білдіреді Осындай амал тек біріктіруге ғана әкел- мейді, сан ұғымын білдіретін құралдар ту- ралы кешенді ұсынады және әр т‰рлі деңгей арасындағы ж‰йелі байланысты көруге м‰м- кіндік береді. Бастысы - әр т‰рлі құралдардың мағыналық, логикалық байланысын көруді ‰й- ретеді, сөйлеудегі өзара байланысын, қыз- метін көрсетеді. Осылайша заттың санын білдіретін өрісті, функционалдық талдау ‰шін есімдікті, етіс- тікті, сын есімді, етістік тұлғаларын, ‰стеуді сипаттауға болады. Сан өрісінің ішіндегі қатынасты қарама қарсылықты атай отырып, мұнан да нақты ж‰йені көрсетуге болады (жекелік - көптік; нақты - жуық шама; белгілі – белгісіз, б‰тін – бөлшек; Әрбір мағына өзіндік құралдармен бері- леді, микроөріс құрайды. Тілдік құралдар ж‰йесі семантикалық ұс- таным аясында қарастырылып, топтастыры- лады. Біз формадан мағынаға, және семан- тикадан оны білдіретін құралдарға қарай ұс- танымы негізінде грамматиканы синтездеуге ұмтылғанымыз тиімдірек. Есептік сипаттама да осы тұрғыдан ж‰йеленсе, осы өріске ар- налған жаттығулар да, оны оқытып, ‰йрету де ж‰йеленер еді. Есептік сипаттаманың функ- ционалды семантикалық өрісін былайша ж‰йелеуге болады деп ойлаймыз: Зат есімнің сан категориясы; зат есімнің көптік, жекелікті білдіретін тобы; етістік тұлғаларындағы, сын есім, есімдіктегі есептік сипат;есептік мағы- налы лексика - фразеологиялық құралдар; есептік семантикалық өрістің микро өрісі; белгісіз көптің, белгісіз аздың микроөрісі; жуық шамалы есептеудің микроөрісі; жинақ- тау мәнді микроөріс. Есептік сипаттманың функционалды се- мантикалық өрісінің құрылымы көп орталық- ты. Мұнда белгілі, белгісіз санды дифферен- циялау ұсынылады. Белгілі санның өрісі ‰ш микро өріске топтасады: нумеральдік, бірлік- тер, нольдіктер (нумеральности, единичности и нулевого количества). Тілдің паремиология- лық және лексика фразеологиялық құралдары есептік функционалды семантикалық өрістің перифериясын құрайды. ______________ 1. Чеснокова Л. Д. Категория количества и синтакси- ческие структуры // Вопросы языкознания, 1981, N 2 . 44 – 53бет. 2. Ондрус П. Количественные слова в системе частей речи // Филологические науки, 1971, N 1. с.59-67. 3. Васильева Э.П., Харковская А. А. Категория коли- чества и ее отражение в английском глаголе.// Языкозна- ние 1996 г. (1) жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|