Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| әйелге тән сұлулықты,
нәзіктікті ерекшелесе; жолбарыстай дол- дану, барыстай атылу, тұрымтадай алғыр деп ерге біткен қайтпас жігер мен мұқаусыз қайратты суреттеуде кеңінен қолданылады. Мысалдарға ж‰гінсек: Қырдың қызыл т‰лкі- сіндей құлпырып тұрған сұлу келіншек) Бұ- рала басқан сайын бұлғындай бұраң белді қыз- дың тар мықыны былқ-сылқ тербеле т‰сті. Жәнібек барыстай атылып, Қарабайды ат ‰стінен жұлып алған. [3] Қай ұлт болмасын, өзінің ұзақ дамуы та- рихында эстетикалық ұғым т‰сініктеріне, ша- руашылық кәсібіне, мінез –құлық, ырым – наным, сат-дәст‰р ерекшеліктеріне байла- нысты с‰йкімді образдары, сөз символдары олады. Мәселен, г‰л - нәзіктіктің, к‰н – асқақ- тықтың, рухани нұрлылықтың, хор қызы-сұ- лулықтың, аққу-сұлулықтың, әсемдіктің сим- волы болып есептеледі. Мұндай образ сим- волдар әсіресе қыздың, сұлу қыздың, жалпы әйелдің гендерлік бейнесін суреттегенде жар- қырай т‰седі. Мысалы: «Қыз өңі бейне бір ұл- біреген қырдың қызғалдағанына ұқсап кетті», «Таң г‰лі секілді әдемі қыз» «Жаннаттан шыққан хорлардай» т.б. теңеулерді келтіруге болады. Әйел образының көркемдік әлемнің қыр- тыс–қабаттары, ағыс -толқындары, құпия ас- тарлы мейлінше мол. Әйел сұлулығының мың құбылған сан-салалы сыры қазақ ұғымындағы ең қасиетті нәрселерге теңеледі, ең «с‰йкім- ді» нәрселермен салыстырылады.[4, 85] Мә- селен, «жібектей ‰лбіреп тұрған ақ келіншек» «ақ ж‰зі ақықтың көркіндей» «әйелдің судан тұнық, с‰ттен ақ көңілі» тәріздес гендерлік теңеулер әйелге тән көріктілік, нәзіктік, жұм- сақтық, жадыраңқылық қасиеттерді айшықта- ған. Ал ер адамның, жігіттің гендерлік тұлғасы батылдық қасиетпен, ерлік қимыл әрекетпен көріктеліп, табиғат құбылыстарының ішкі ди- намикасымен астасып жатады. Табиғат құбы- лыстары, жаратылыс суреттері, гендерлік тең- деулерде жиі ұшырасады. Мұндай теңеулер- дің қатарын арқадан соққан борандай, ала- таудай айбат, теңіздің толқын шашқан се- ліндей, асқар белдей ерлер, соққан желдей екпіндеу т.с.с толықтыра т ‰седі. Гендерлік теңеулердің бірқатары жігіт- тікке тән жастық албырттықты, алғырлық пен өткірлікті ерекшелеген. Айталық болат- тай берік, қорғасын құйылғандай зіл-зәрлі, семсердей өткір т.б. Мысал келтірейік: Жам- болат атына сай болаттай берік, құрыш білек, асқан шебер, талантты, ерж‰рек бо- лып өсті. (қазақ ертегілері) Мынау қалың бер- меген, ж‰зіктің көзінен өткендей, қылыштай жас жігіт, анау аққудың көгілдіріндей жел- кілдеп өсіп келе жатқан б‰лдіршін қыз. (С.М) Клим өсті, жетті, жігіт болды, Семсердей өткір, өжет, болат берен. (Жамбыл) келті- рілген мысалдардан байқағанымыздай, жігіт- тің қайрат –жігері, өжеттігі, өтімділігі, аталған заттардың беріктігімен, мықтылығымен, өт- кірлігімен ассоциаланып, жігіттің гендерлік бейнесін к‰шейте көрсеткен. Көріктеу тәсіл- дерін құбылтып қолданудан кейіпкерге тән гендерлік ерекшеліктер синтаксистік құры- лымдағы теңеулер, метафоралық теңеулер, |