Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 66 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
«айтушылардың ұжымдық сезімі» деп атауды ұсынады. Неонимнің неологизмнен қызметтік өзгешеліктері осыдан туындайды. Неонимнің құрылуы ‰шін жай ғана тілді тасымалдаушы- лардың емес белгілі бір сала маманының көзқарасы қажет [1:126]. 1-сурет. Неонимнің өмірлік кезеңдері Мысалы, «жайластыру» неонимі – бұл ком- панияның белгілі бір тұтынушылар тобының санасында ерекше орынға ие болуға арналған соны және соның бетбейнесінің ұсыныстарын әзірлеу жөніндегі әрекеттер. Жайластырудың ақырғы нәтижесіне тұтынушыға арнап бағыт- талған өнімнің құндылығы туралы мәлімде- мені сәтті т‰рде әзірлеу жатады» [2:59]. Бұл неонимді жарнама саласының маман- дары Эл Раис пен Джек Траут енгізген бола- тын. Олар «жайластыруды» қолданыста ж‰р- ген өнімнің артықшылықтарын бөліп көрсету- дің шығармашылық процесі ретінде қарасты- рады. Пайда болған кезде неоним кәсіби сөздер- ге өте жақын жанасып отырады. Кәсіби сөздер көбінеки өздерінде тақырыптық жағы анағұр- лым айқын т‰рде көрсетілген номендер (но- менклатуралық не т‰рлік ұғымдар) болып та- былады. Алайда, кәсіби сөздер алдыңғыла- рына қарағанда дәлдігі бойынша төмен және анағұрлым экспрессивті болып келеді және оларды неонимдерден ажыратып отырған жөн. Алайда дәл осы кәсіби сөздер неоним- дердің т‰зілуіне арналған модельдер ретінде қызмет етіп отыруы м‰мкін. Неонимдердің т‰зілу жолдарын екі т‰рге бөлуге болады: лексика-семантикалық әдіс; кірмелену. Осылайша, қазіргі кезде неонимдер құрамының дамуында екі негізгі беталыс бай- қалуда: - олардың бірі тілдің ұлттық элементтері- нің көбеюімен байланысты. Мұндай неоним- дерге мыналарды жатқызуға болады: артық- шылығы бар өтімді акция; иелі акция; ұсыну- шы акция; қызу ақша; баспахана; іскерлік және т.б.; - екіншісі – интернационалды элементтер, мұнысы халықаралық мемлекеттік, мәдени және ғылыми байланыстардың к‰шеюі мен кеңеюімен т‰сіндіріледі. Мұндай неонимдер- ге мыналарды жатқызуға болады: демпинг (ағыл.); компакт (лат.); жекешелендіру және т.б. Қазіргі уақытта мынадай пікір орын алуда: «Қазақ терминологиясы екі басты жол бойын- ша ж‰ргізілуі тиіс: алғашқысы – ұлттық тілдің өз байлығының арқасында; екіншісі – кірме сөздердің, интертерминдердің арқасында… Басқа тілдерде қолданылатын сөздерді енгізу қаншалықты қате болса, халықаралық тер- миндерді аударған да соншалықты негізсіз болған болар еді… Термин құрылу процесі сөз шығармашылығының терең саналы және жауапты кезеңін меңзейді, себебі халықтың рухани, мәдени, экономикалық және басқа да байлықтары тілдің болмысы арқылы таны- лады»[3:94]. Біздің ойымызша, интернационалдандыру неонимдердің дамуындағы елеулі беталыстар- дың бірі болып табылады. Неонимнің неоло- гизммен салыстырғандағы тағы бір ерекшелігі осыдан байқалады. Неонимдер – бұл өзінде халықаралық алмасу анағұрлым қарқынды т‰рде ж‰ріп отыратын және өзінің ‰лесіне кірме сөздердің ең жоғары пайызы тиесілі болып отырған тіл саласы. Екінші кезеңі лексикографиялық тіркеудің объективті критерийлері бойынша белгіленіп отыруы м‰мкін. Белгілі болғандай, өмірлік кезеңді тіркеу ‰шін оны сөздікке енгізген жет- кілікті болады, алайда неонимдер ‰шін бұл жеткіліксіз. Неонимдердің қолданылу кри- териі оның ғылыми-техникалық құжаттарда бекітілуімен және сарапшылардың қорытын- дылары арқылы тексерілуі тиіс. Тіл ішіндегі бірыңғайлық заңы, иммунитеттік қаталдық жалпы тіл ж‰йесіне қарсы шығып отырған не T 1 → T 2 → T 3 → T 4 неонимнің құрылуы қолданыста бекітілу кезеңі ескіру кезеңі |