Алматы қаласының «Ақпаратты -ресурстық орталық» ҚҚ
Əйгілі болуға қажетті алғашқысы жəне негізгісі бұл шынайы жұмыс істеу
жүктеу/скачать 2,46 Mb. Pdf көрінісі
|
Əйгілі болуға қажетті алғашқысы жəне негізгісі бұл шынайы жұмыс істеу. Екінші, бірақ та аса маңызды емес бұл өзінің іс əрекеттерің туралы ақпараттарды беру іскерлігі, өткеннен кейін емес, керісінше сол əрекеттің жүзеге асып жатқан уақытта пайдалану, өйткені қызығушылық танытқан адамдар сол уақытта көрсетілетін қызметтерді алу керек. Үшінші, ұйымның есте қаларлықтай немесе соған ұқсас үлгіні жасау. Бұл жерде мыналар маңызды: аталуы, эмблема, ұран, логотип. Бұның барлығы ресми құжатты толтыруға өте қажет, өйткені сол ресімделген құжат арқылы хат жазып, ақпараттар таратасыз жəне т.б. 5. ЕРІКТІЛЕРМЕН ЖҰМЫС «Еріктілер / волонтерлер / - бұл ақылы жұмыспен шектелмей, күнделікті тұрмыстық істерлі тегін, өз еркімен жүзеге асыратын, уақытпен шығындалатын, іске күш жігерін жұмсап, материалдық табысты көздемейтін адам. Олардың əрекеттері басқаларға пайдалы, ол сонымен қатар өздеріне қанағаттанарлық жағдайды əкеледі. Неден бастау керек? Алдымен мақсат жəне күтілетін нəтижелерден бастаңыз. Бірінші не істеу керектігін шешіп алыңыз. Егер де Сіз мақсатты белгілемесеңіз, онда адамдардың қатысуын сұрамаңыз. Өзініңіздің күтіліміңізді жəне ұсыныстарыңызды ортаға салыңыз. Қанша сағат жұмыс жасау керек? Есеп беру жоспарында сіздің талаптарыңыз қандай? Жұмысты қай уақытқа дейін аяқтау керек? Қандай басшылық түрін қолға алу керек? Егерде қызметтік жұмысшыларға міндеттерін жазып көрсетсеңіз, онда еріктілерге де солар қажет! (оны жиі алып тұра ма!). Адамдарды қамқор болыңыз. Күтілетін нəтижелер, қызметтік міндеттері жазып шығу ең алдымен жұмысшылардың қызығушылықтарына жауап беру керек, бірақ та ұйымның қызығушылықтарына жауап беру міндетті емес. Қайырымдылық ұйымдар көп жағдайда дилемма жағдайда қалып қояды: өздерінің жұмысышыларын қалай қанағаттандыру жəне сол уақытта оларды ұйымның жұмысына шақыру. Міне, осы жерде толықтырушы жəне ақылды басшылыққа еріктілер еліктіріледі. Біз олардың қалай дамуына жəне өмірде бір нəрсеге қол жеткізуі туралы мəн беруіміз керек. Егер де біз адамдарды жалпы қоғам игіліне шақыра алсақ, сонымен қатар біз олардың адамзаттық өзара қатынастарында толығымен дамуына, жетілуіне үлес қосуымыз қажет. Басшылар үшін ең алдымен адамдар тұру керек. Осыны түсінбегендіктен, көсбасшылар еріктілерін жоғалтады. Егер де адамдар өз еркімен көмектесуге келіссе, онда Сіз барлық жағдаймен, шарттармен келіседі деп ойламаңыз. Мақсатқа еліктірілетін адамдарды таңдаңыз. Еріктілерді шақырмас бұрын, олардың мақсаттарынан бастап жұмысты бастаған дұрыс. Сіздің талаптарыңызды орындауға ұмтылатын адамдарды еліктіріңіз. Оларды жоспарлау кезеңінде жұмысқа шақырыңыз. Мысалы, жоспарлау бойынша жиында Сіздің бағдарламаңызға қызығушылық танытқандарды таңдап алу оңай. Жұмысшыларға олардың міндеттерін дұрыстап түсіндірген дұрыс. Егер де Сіз қателессеңіз, онда қиыншылықтарды көбейтуден қателесіңіз. Адамдарға көп жұмыс жасамайтынын айтқанымен, кейде олардың барлық күш-жігерлері кететін жағдайлармен байланыстырылатыны байқалады. Сондықтан да олар ешқандай аса бір энтузиазммен жұмыс 27 біріктіруге тырысады. Тек дирижерден PR ерекшелігі кəдімгі басқарудың бөлігі ретінде мүмкіндіктер көрінбейді. Кез келген қоғамдық ұйымның тілегі өз саласында кеңінен таралу, атаққа ие болу. Ол тиімді жəне толтырылған жұмыстарға мүмкіндіктер береді, жаңа клиенттер мен көмекшілерді еліктіреді, олармен санасуды талап етеді. Демеушілер жұмыстары ашық, тиімді, нəтижелі ұйымдарға ресурстарды ұсынады. Əйгілі болуға қажетті алғашқысы жəне негізгісі бұл шынайы жұмыс істеу. Екінші, бірақ та аса маңызды емес бұл өзінің іс əрекеттерің туралы ақпараттарды беру іскерлігі, өткеннен кейін емес, керісінше сол əрекеттің жүзеге асып жатқан уақытта пайдалану, өйткені қызығушылық танытқан адамдар сол уақытта көрсетілетін қызметтерді алу керек. Үшінші, ұйымның есте қаларлықтай немесе соған ұқсас үлгіні жасау. Бұл жерде мыналар маңызды: аталуы, эмблема, ұран, логотип. Бұның барлығы ресми құжатты толтыруға өте қажет, өйткені сол ресімделген құжат арқылы хат жазып, ақпараттар таратасыз жəне т.б. 5. ЕРІКТІЛЕРМЕН ЖҰМЫС «Еріктілер / волонтерлер / - бұл ақылы жұмыспен шектелмей, күнделікті тұрмыстық істерлі тегін, өз еркімен жүзеге асыратын, уақытпен шығындалатын, іске күш жігерін жұмсап, материалдық табысты көздемейтін адам. Олардың əрекеттері басқаларға пайдалы, ол сонымен қатар өздеріне қанағаттанарлық жағдайды əкеледі. Неден бастау керек? Алдымен мақсат жəне күтілетін нəтижелерден бастаңыз. Бірінші не істеу керектігін шешіп алыңыз. Егер де Сіз мақсатты белгілемесеңіз, онда адамдардың қатысуын сұрамаңыз. Өзініңіздің күтіліміңізді жəне ұсыныстарыңызды ортаға салыңыз. Қанша сағат жұмыс жасау керек? Есеп беру жоспарында сіздің талаптарыңыз қандай? Жұмысты қай уақытқа дейін аяқтау керек? Қандай басшылық түрін қолға алу керек? Егерде қызметтік жұмысшыларға міндеттерін жазып көрсетсеңіз, онда еріктілерге де солар қажет! (оны жиі алып тұра ма!). Адамдарды қамқор болыңыз. Күтілетін нəтижелер, қызметтік міндеттері жазып шығу ең алдымен жұмысшылардың қызығушылықтарына жауап беру керек, бірақ та ұйымның қызығушылықтарына жауап беру міндетті емес. Қайырымдылық ұйымдар көп жағдайда дилемма жағдайда қалып қояды: өздерінің жұмысышыларын қалай қанағаттандыру жəне сол уақытта оларды ұйымның жұмысына шақыру. Міне, осы жерде толықтырушы жəне ақылды басшылыққа еріктілер еліктіріледі. Біз олардың қалай дамуына жəне өмірде бір нəрсеге қол жеткізуі туралы мəн беруіміз керек. Егер де біз адамдарды жалпы қоғам игіліне шақыра алсақ, сонымен қатар біз олардың адамзаттық өзара қатынастарында толығымен дамуына, жетілуіне үлес қосуымыз қажет. Басшылар үшін ең алдымен адамдар тұру керек. Осыны түсінбегендіктен, көсбасшылар еріктілерін жоғалтады. Егер де адамдар өз еркімен көмектесуге келіссе, онда Сіз барлық жағдаймен, шарттармен келіседі деп ойламаңыз. Мақсатқа еліктірілетін адамдарды таңдаңыз. Еріктілерді шақырмас бұрын, олардың мақсаттарынан бастап жұмысты бастаған дұрыс. Сіздің талаптарыңызды орындауға ұмтылатын адамдарды еліктіріңіз. Оларды жоспарлау кезеңінде жұмысқа шақырыңыз. Мысалы, жоспарлау бойынша жиында Сіздің бағдарламаңызға қызығушылық танытқандарды таңдап алу оңай. Жұмысшыларға олардың міндеттерін дұрыстап түсіндірген дұрыс. Егер де Сіз қателессеңіз, онда қиыншылықтарды көбейтуден қателесіңіз. Адамдарға көп жұмыс жасамайтынын айтқанымен, кейде олардың барлық күш-жігерлері кететін жағдайлармен байланыстырылатыны байқалады. Сондықтан да олар ешқандай аса бір энтузиазммен жұмыс 27 жасамайды. Егер де жұмыс бір сағатқа созылса, онда солай деп айтыңыз. Егер де көп уақытты алатын, жұмыс кезінде қиыншылықтар көбейетінін ескертіп, оларды сендірген жөн. Оқыту барлығын ашуға арналған кілт. Оқыту еріктілермен жұмыс жасаудың басты кілті. Мықты оқыту жүйесін жəне адамдарды дайындаудың жан жақты жолдарын тапсаңыз, онда Сіз ары қарайғы жұмыстарыңызды жеңілдетесіз. Егер де еріктілер тобын құрсаңыз, онда Сізге нұсқаушы мамандар керек. Еріктілер басшылармыен мəселені ашық жəне нақты талқыласаңыз, онда ол өте пайдалы болады. Олардың пікірінше, қандай оқыту керек? Бұрындары қандай оқыту салалары жеткілікті? Егер де сол немесе басқа жұмыстармен үш адам еліктірсе, ол өте тамаша: біреу оқиды, екіншісі жұмыс жасайды, үшіншісі сол айтқан істерді бұрындағы жасаған. Осындай образбен бір қадам алдыға жұмсағандығын ескеруге болады. Егер де алдын ала еріктілер арасынан олардың жетекшісі ретінде бір адамды сайласағыз, онда аталған үш кезеңнен өту керектігін айтқаныңыз жөн. Еріктілер жетекшілері оқыту, оалрды жұмыспен қамту, еріктілерге қажетті оқумен қамтамасыз ете алатындығына көз жеткізіңіз. Жұмысқа еріктілерді еліктіру. Еріктілерді жұмысқа еліктіргенде, олардың жұмыс жасайтын психологиялық климатына мəн беріңіз. Күніне бірнеше сағат бойы жұмыс жасайтын адам мен айына бір рет бірнеше сағатқа келетін адамның арасында біршама айырмашылықтар бар екенін ұмытпаңыз. Еріктілерді ең алдымен бірінші қарсы алу, қолдау, танысу ерекше əсер етеді. Ол өзіне достар тауып, өзін жақсы сезінгісі келеді. Бірақ та басқармада немесе комитетте уақыт өте келе жиналатындар адами қарым-қатынастарда күрделі мəселелермен соқтығысуы мүмкін. Өзініңіздің бағдарламаңызда еріктілермен жұмыс жасауда сыйласымдылық пен аса көңіл аударарлық, сонымен қатар сүйіспеншіліктің қажет екенін ескеріңіз. Тапсырманы нақтылау. Еріктілер тапсырмалар алғанда, олардың тапсырмасының мағынасын түсініп, қай уақытта жəне не істеу керектігін түсінгендігіне көз жеткізіңіз. Еріткілер жетекшісі, еріктілердің тарапынан келіп түскен арыз шағым, өтініштерді жəне жетістіктерін тыңдайтын уақыт таба білу керек. Адамға өзін сыйлау сезімінде қатынаста болыңыз. Кез келген адам сияқты, кез келген ерікті адам да өзін сыйлауды қажет етеді. Кейде жоғары білікті маманға оның компетенциясына кірмейтін тапсырмалар беріп жатамыз. Осы жерде берілген тапсырма адамның іскрелігі мен дағдысына қарай берілгендігіне көз жеткізіңіз. Сонымен қатар оынң бір нəрсеге үйренуіне мүмкіндіктер беріңіз. Еріктілерді алдығы сүйреуге талап ете алмаймыз, керісінше оны өзіміздің артымыздан жүруіне дағдыландырыңыз. Көшбасшы қайда, қандай мақсатпен алдыға сеніммен барса, онда оның артынан еріктілер сөзсіз ереді. Басшылар олардың сөздеріне құлақ асуы керек, өйткені олар өздерінің сөздері өтіп, бір ұйымда істейтіндерін сезіну керек. Бұл жерде, еріктілердің жұмыстарын қажетті екен деген тұрғыда қабылдамаған жөн. Ризашылық білдірумен шектелмеңіз. Ең жақсы жол. Ең жақсы, үздік, пысық еріктілерді қалдыру үшін оларды басқаруға қатысуға шақырыңыз, жекелей бөліп тастаудан абай болыңыз. Басқа да ерікті ұйымдар ұстанатын қағидалармен жұмыс жасаңыз. Еріктілерді қайда жұмсаған дұрыс. Еріктілерді қайда жұмсаған дұрыс? Өзіңіздің меншікті жұмысыңызды талдаңыз жəне оны жекелей бөлуден аулақ болыңыз. Жасаған ісіңізді міндет қылмаңыз. Күнделікті бір жəне сол жұмыстың сол уақытта орындалатыны бола ма? Еріктілерге арналған жұмыстар бар ма? Мүмкін сіздерге заңгер, сақтау агенттіктері, құрылысшылар қажет. Көп еріктілер даярлау үшін жұмыс жасаңыз. Кез келген нəтижелі жұмыс жасайтын ұйымда кез келген еріктінің өзін алмастыратын адамы болады, ол сол адамын үйретеді, оқытады. 28 жасамайды. Егер де жұмыс бір сағатқа созылса, онда солай деп айтыңыз. Егер де көп уақытты алатын, жұмыс кезінде қиыншылықтар көбейетінін ескертіп, оларды сендірген жөн. Оқыту барлығын ашуға арналған кілт. Оқыту еріктілермен жұмыс жасаудың басты кілті. Мықты оқыту жүйесін жəне адамдарды дайындаудың жан жақты жолдарын тапсаңыз, онда Сіз ары қарайғы жұмыстарыңызды жеңілдетесіз. Егер де еріктілер тобын құрсаңыз, онда Сізге нұсқаушы мамандар керек. Еріктілер басшылармыен мəселені ашық жəне нақты талқыласаңыз, онда ол өте пайдалы болады. Олардың пікірінше, қандай оқыту керек? Бұрындары қандай оқыту салалары жеткілікті? Егер де сол немесе басқа жұмыстармен үш адам еліктірсе, ол өте тамаша: біреу оқиды, екіншісі жұмыс жасайды, үшіншісі сол айтқан істерді бұрындағы жасаған. Осындай образбен бір қадам алдыға жұмсағандығын ескеруге болады. Егер де алдын ала еріктілер арасынан олардың жетекшісі ретінде бір адамды сайласағыз, онда аталған үш кезеңнен өту керектігін айтқаныңыз жөн. Еріктілер жетекшілері оқыту, оалрды жұмыспен қамту, еріктілерге қажетті оқумен қамтамасыз ете алатындығына көз жеткізіңіз. Жұмысқа еріктілерді еліктіру. Еріктілерді жұмысқа еліктіргенде, олардың жұмыс жасайтын психологиялық климатына мəн беріңіз. Күніне бірнеше сағат бойы жұмыс жасайтын адам мен айына бір рет бірнеше сағатқа келетін адамның арасында біршама айырмашылықтар бар екенін ұмытпаңыз. Еріктілерді ең алдымен бірінші қарсы алу, қолдау, танысу ерекше əсер етеді. Ол өзіне достар тауып, өзін жақсы сезінгісі келеді. Бірақ та басқармада немесе комитетте уақыт өте келе жиналатындар адами қарым-қатынастарда күрделі мəселелермен соқтығысуы мүмкін. Өзініңіздің бағдарламаңызда еріктілермен жұмыс жасауда сыйласымдылық пен аса көңіл аударарлық, сонымен қатар сүйіспеншіліктің қажет екенін ескеріңіз. Тапсырманы нақтылау. Еріктілер тапсырмалар алғанда, олардың тапсырмасының мағынасын түсініп, қай уақытта жəне не істеу керектігін түсінгендігіне көз жеткізіңіз. Еріткілер жетекшісі, еріктілердің тарапынан келіп түскен арыз шағым, өтініштерді жəне жетістіктерін тыңдайтын уақыт таба білу керек. Адамға өзін сыйлау сезімінде қатынаста болыңыз. Кез келген адам сияқты, кез келген ерікті адам да өзін сыйлауды қажет етеді. Кейде жоғары білікті маманға оның компетенциясына кірмейтін тапсырмалар беріп жатамыз. Осы жерде берілген тапсырма адамның іскрелігі мен дағдысына қарай берілгендігіне көз жеткізіңіз. Сонымен қатар оынң бір нəрсеге үйренуіне мүмкіндіктер беріңіз. Еріктілерді алдығы сүйреуге талап ете алмаймыз, керісінше оны өзіміздің артымыздан жүруіне дағдыландырыңыз. Көшбасшы қайда, қандай мақсатпен алдыға сеніммен барса, онда оның артынан еріктілер сөзсіз ереді. Басшылар олардың сөздеріне құлақ асуы керек, өйткені олар өздерінің сөздері өтіп, бір ұйымда істейтіндерін сезіну керек. Бұл жерде, еріктілердің жұмыстарын қажетті екен деген тұрғыда қабылдамаған жөн. Ризашылық білдірумен шектелмеңіз. Ең жақсы жол. Ең жақсы, үздік, пысық еріктілерді қалдыру үшін оларды басқаруға қатысуға шақырыңыз, жекелей бөліп тастаудан абай болыңыз. Басқа да ерікті ұйымдар ұстанатын қағидалармен жұмыс жасаңыз. Еріктілерді қайда жұмсаған дұрыс. Еріктілерді қайда жұмсаған дұрыс? Өзіңіздің меншікті жұмысыңызды талдаңыз жəне оны жекелей бөлуден аулақ болыңыз. Жасаған ісіңізді міндет қылмаңыз. Күнделікті бір жəне сол жұмыстың сол уақытта орындалатыны бола ма? Еріктілерге арналған жұмыстар бар ма? Мүмкін сіздерге заңгер, сақтау агенттіктері, құрылысшылар қажет. Көп еріктілер даярлау үшін жұмыс жасаңыз. Кез келген нəтижелі жұмыс жасайтын ұйымда кез келген еріктінің өзін алмастыратын адамы болады, ол сол адамын үйретеді, оқытады. 28 Қорытынды ұсыныстар. Еріктілерді қызықтыру оңай емес. Бірақ та адамдардың қажеттіліктеріне еріктілердің назарын аудара алатын қабілеттер бар. Сіздер қалайтындай етіп, оларға да қызмет көрсеткеніңіз дұрыс. Оларды сендіретіндей ықпал болу керек. 6. ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ С.К.Вензель Байқау жобасын əзірлеу əдістемесі 2. Жоба түсінігі, жобаның өмірлік циклы. Ұйымдағы байқау жұмыстарының негізі түрлі деңгейдегі, масштабтағы жəне бағыттағы байқау жобаларын əзірлеу болып табылады. Жоба түсінігін қалыптастыруда көптеген түсініктемелер бар. Біздің көзқарасымызша, байқау жобаларының аясында жұмысты əзірлеу жəне енгізуде талап етілетін міндеттерге сəйкестендірілетін жоба түсінігінің үш ұғымдары бар. Жоба (project) – уақытпен, кеңістікпен, ресурс үрдістерімен шектелген, сол шектеуде жоба мақсатын қалыптастыруға қызмет көрсетілетін үрдіс. Жоба – мақсатты анықтаумен қойған міндеттерге жетуге арналған өзара байланысты іс шаралар кешені. Жоба- бірегей өнім немесе қызметті құруға арналған уақытша кəсіпорын. Жоғарыда айтылған анықтамаларға орай, жобаның белгілері ретінде келесілерді мойындау керек: • Мақсаттың уақытымен шектеулі; • Жобаның уақытша шектеулі ұзақтығы; • Бюджетті қалыптастыру ерекшелігі; • Қайталанбас; • Жаңашылдық; • Жіктеу; • Құқықпен қамтамасыз ету; Жобаны келесідей белгілермен квалификациялауға болады: • Іс əрекет типі бойынша; техникалық, əлеуметтік, ұйымдасқан, экономикалық, араласқан; • Масштаб бойынша: моножоба; мультижоба; мегажоба; • Уақытты жүзеге асыру бойынша: қысқа мерзімді; орта мерзімді; ұзақ мерзімді; • Қаржыландыру көлемі бойынша; кіші жоба, орта жоба... • Түрі бойынша: инвестиционды, инновационды, ғылыми зерттеушілік, оқыту білім беру, аралас. Жобаның белгілі құрылымы бар: басталу жəне аяқталу кезеңдерін нақты анықтау: идеядан толығымен жүзеге асыруға дейін. Сонымен қатар жобаның нақты заңдылығы оның ұзақ мерзімді созылуын болжайды, яғни, жобаны жүзеге асыру оның ары қарайғы нəтижеге қол жеткізуін пайдалану. Сонымен, аталған жоба оның қатысушыларына тікелей əсер етеді, ал қоршаған ортаға жанама əсер етеді: аймақ, ұйым, қатысушылар. 29 Қорытынды ұсыныстар. Еріктілерді қызықтыру оңай емес. Бірақ та адамдардың қажеттіліктеріне еріктілердің назарын аудара алатын қабілеттер бар. Сіздер қалайтындай етіп, оларға да қызмет көрсеткеніңіз дұрыс. Оларды сендіретіндей ықпал болу керек. 6. ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ С.К.Вензель Байқау жобасын əзірлеу əдістемесі 2. Жоба түсінігі, жобаның өмірлік циклы. Ұйымдағы байқау жұмыстарының негізі түрлі деңгейдегі, масштабтағы жəне бағыттағы байқау жобаларын əзірлеу болып табылады. Жоба түсінігін қалыптастыруда көптеген түсініктемелер бар. Біздің көзқарасымызша, байқау жобаларының аясында жұмысты əзірлеу жəне енгізуде талап етілетін міндеттерге сəйкестендірілетін жоба түсінігінің үш ұғымдары бар. Жоба (project) – уақытпен, кеңістікпен, ресурс үрдістерімен шектелген, сол шектеуде жоба мақсатын қалыптастыруға қызмет көрсетілетін үрдіс. Жоба – мақсатты анықтаумен қойған міндеттерге жетуге арналған өзара байланысты іс шаралар кешені. Жоба- бірегей өнім немесе қызметті құруға арналған уақытша кəсіпорын. Жоғарыда айтылған анықтамаларға орай, жобаның белгілері ретінде келесілерді мойындау керек: • Мақсаттың уақытымен шектеулі; • Жобаның уақытша шектеулі ұзақтығы; • Бюджетті қалыптастыру ерекшелігі; • Қайталанбас; • Жаңашылдық; • Жіктеу; • Құқықпен қамтамасыз ету; Жобаны келесідей белгілермен квалификациялауға болады: • Іс əрекет типі бойынша; техникалық, əлеуметтік, ұйымдасқан, экономикалық, араласқан; • Масштаб бойынша: моножоба; мультижоба; мегажоба; • Уақытты жүзеге асыру бойынша: қысқа мерзімді; орта мерзімді; ұзақ мерзімді; • Қаржыландыру көлемі бойынша; кіші жоба, орта жоба... • Түрі бойынша: инвестиционды, инновационды, ғылыми зерттеушілік, оқыту білім беру, аралас. Жобаның белгілі құрылымы бар: басталу жəне аяқталу кезеңдерін нақты анықтау: идеядан толығымен жүзеге асыруға дейін. Сонымен қатар жобаның нақты заңдылығы оның ұзақ мерзімді созылуын болжайды, яғни, жобаны жүзеге асыру оның ары қарайғы нəтижеге қол жеткізуін пайдалану. Сонымен, аталған жоба оның қатысушыларына тікелей əсер етеді, ал қоршаған ортаға жанама əсер етеді: аймақ, ұйым, қатысушылар. 29 Жобаны жылжыту №1 Сызба. Жобаның құрылымы Күтілетін нəтиже Идея, Тақырып Іс - ə р е к е т т е р Мақсат Міндеттер С т р а т е г и я Ə д і с т е р К е з е н д е р Бағалау Ресурста р 30 Жобаны жылжыту №1 Сызба. Жобаның құрылымы жүктеу/скачать 2,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|