Алматы қаласының «Ақпаратты -ресурстық орталық» ҚҚ

 
Алматы қаласының  «Ақпаратты –ресурстық орталық» ҚҚ 
 
Қазақстан Республикасы Мəдениет министірлігінің мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс 
шеңберінде 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ұйымды басқару əдістері  
 Ақпараттық - əдістемелік құрал 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Алматы, 2010 
 
 
Алматы қаласының  «Ақпаратты –ресурстық орталық» ҚҚ 
 
Қазақстан Республикасы Мəдениет министірлігінің мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс 
шеңберінде 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ұйымды басқару əдістері  
 Ақпараттық - əдістемелік құрал 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Алматы, 2010 
 

 
Алматы қаласының  «Ақпаратты –ресурстық орталық» ҚҚ 
 
 Қазақстан Республикасы Мəдениет  министірлігінің мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс 
шеңберінде 
 
 
 
 
 
 
Ұйымды басқару əдістері  
 Ақпараттық - əдістемелік құрал 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Алматы, 2010 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Алматы қаласының  «Ақпаратты –ресурстық орталық» ҚҚ 
 
 Қазақстан Республикасы Мəдениет  министірлігінің мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс 
шеңберінде 
 
 
 
 
 
 
Ұйымды басқару əдістері  
 Ақпараттық - əдістемелік құрал 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Алматы, 2010 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
Ұйымды басқару əдістері / Ақпараттық - əдістемелік құрал, 2010ж.   
«Ақпаратты- ресурстық орталық» 
 
Құраушылар: 
Алпысова С.М., Көбеева А.О.  
 
Əдістемелік  құрал  Қазақстан  республикасы Мəдениет министрлігінің  мемлекеттік 
əлеуметтік тапсырыс шеңберінде жарық көрді.  
Ақпараттық  –технологиялар  жəне  əлеуметтік    маркетингті  қолдану,  стратегиялық  
жоспарлау,  жоба  жазу,  ұжым  басқармасын  пайдаланудың  бүгінгі  таңдағы  əдістері 
айтылмаш ақпараттық -əдістемелік құрал материалы арқылы берілген.  
Əдістемлік  құралда  ҮЕҰ  қызметінің  негізгі  мүддесін  сипаттайтын,  оның  даму 
моделін жəне коммерциялық емес ұйымдардың қызметінде қолданатын əдістері, олардың 
артықшылығы мен кемшіліктерін сипаттайтын ұғымдар қолданылады.  
Мағлұматтарда ұйымның қаржылық тұрақтылығы сипатталып, жобаны іске асыру 
барысында баға беру құралдарын қолданудың ерекшеліктері баяндалған. 
  
Əдістемелік  құрал    коммерциялық  емес  секторлардың  уəкілдеріне,  жас  кадрларға 
жəне  Үкіметтік  емес  жəне  мемлекеттік  органдардың      əрекеттесу  тиімділігін  зерттеуге 
мүдделі азаматтар мен мекемелерге арналған.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ұйымды басқару əдістері / Ақпараттық - əдістемелік құрал, 2010ж.   
«Ақпаратты- ресурстық орталық» 
 
Құраушылар: 
Алпысова С.М., Көбеева А.О.  
 
Əдістемелік  құрал  Қазақстан  республикасы Мəдениет министрлігінің  мемлекеттік 
əлеуметтік тапсырыс шеңберінде жарық көрді.  
Ақпараттық  –технологиялар  жəне  əлеуметтік    маркетингті  қолдану,  стратегиялық  
жоспарлау,  жоба  жазу,  ұжым  басқармасын  пайдаланудың  бүгінгі  таңдағы  əдістері 
айтылмаш ақпараттық -əдістемелік құрал материалы арқылы берілген.  
Əдістемлік  құралда  ҮЕҰ  қызметінің  негізгі  мүддесін  сипаттайтын,  оның  даму 
моделін жəне коммерциялық емес ұйымдардың қызметінде қолданатын əдістері, олардың 
артықшылығы мен кемшіліктерін сипаттайтын ұғымдар қолданылады.  
Мағлұматтарда ұйымның қаржылық тұрақтылығы сипатталып, жобаны іске асыру 
барысында баға беру құралдарын қолданудың ерекшеліктері баяндалған. 
  
Əдістемелік  құрал    коммерциялық  емес  секторлардың  уəкілдеріне,  жас  кадрларға 
жəне  Үкіметтік  емес  жəне  мемлекеттік  органдардың      əрекеттесу  тиімділігін  зерттеуге 
мүдделі азаматтар мен мекемелерге арналған.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
Мазмұны 
 
 
 
1. ҮЕҰ дегеніміз не: түсінік жəне қызметтері  
5-11 
2. Менеджмент негіздері 11-19 
 
3. Əлеуметтік маркетинг  
19-22 
4. Қоғаммен байланыс дегеніміз не? 23-27 
5. Еріктілермен жұмыс 
6. Жобаларды басқару      
7. Ұйым 
8. Ұйымның қаржылай тұрақтылығы    
9. Əлеуметтік серіктестік: өзара əрекеттесудің формалары мен 
тəсілдері  
10. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық емес ұйымдарды 
құру жəне тіркеу 
11. Коммерциялық емес ұйымдардың салық төлеуі
                                   89-90 
Пайдалынған əдебиеттер  
27-29 
29-48 
48-50 
50-60 
60-66 
66
-89 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Мазмұны 
 
 
 
1. ҮЕҰ дегеніміз не: түсінік жəне қызметтері  
5-11 
2. Менеджмент негіздері 11-19 
 
3. Əлеуметтік маркетинг  
19-22 
4. Қоғаммен байланыс дегеніміз не? 23-27 
5. Еріктілермен жұмыс 
6. Жобаларды басқару      
7. Ұйым 
8. Ұйымның қаржылай тұрақтылығы    
9. Əлеуметтік серіктестік: өзара əрекеттесудің формалары мен 
тəсілдері  
10. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық емес ұйымдарды 
құру жəне тіркеу 
11. Коммерциялық емес ұйымдардың салық төлеуі 
                                  89-90
Пайдалынған əдебиеттер  
27-29 
29-48 
48-50 
50-60 
60-66 
66
-89 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҮЕҰ ДЕГЕНІМІЗ НЕ: ТҮСІНІК ЖƏНЕ ҚЫЗМЕТТЕРІ 
 
Айбек Думбаев, 
 «Жан» мүгедектердің құқықтары жөніндегі Азиа қоғамы  
Инесса Франц,  
Дамыту мақсатындағы Ынтымақтастық Институты 
 
 
1. «ҮЕҰ» ЖƏНЕ «ҮШІНШІ СЕКТОР» ДЕГЕНІМІЗ НЕ?  
 
«ҮЕҰ» жəне «КЕҰ» терминдері жөнінде  
Батыс  елдерінде  «үкіметтік  емес  ұйым» (ҮЕҰ)  деген  термин  тұрақтандырылған. 
«ҮЕҰ»  термині – бұл  заңды  термин  емес,  керісінше  жинақы  үлгіні  білдіреді,  ағылшын 
тілінен non governmental organization – үкіметтік  емес  ұйым  деп  аударылады  (кейбір 
мемлекеттерде  заңды,  кейбір  елде  заңсыз).  Бұрынғы  кеңестік  елдердің  басқа  елдерінде 
сияқты,  Қазақстанның  қолданыста  бар  заңдарында  бұндай  термин  жоқтың  қасы.  ҮЕҰ 
терминінің  астарынан  азаматтардың  немесе  мемлекеттік  емес  ұйымдардың  инициативасы 
бойынша  құрылған,  қоғамдық  қызығушылықтарды  насихаттауға  ықпал  етіп,  өзінің  негізгі 
əрекетінен  табыс  көзін  мақсат  етпейтін,  табысты  қатысушылар  арасында  қайта 
тағайындамайтын коммерциялық емес ұйымдар (КЕҰ) түсіндіріледі. 
 
Сонымен,  ҮЕҰ – бұл  жекелей  инициатива  жəне  меншіктің  жекелей  формасының 
негізінде  құрылған,  маңыздылығына  орай  табысты  емес,  саяси  немесе  діни  мақсаттарды 
көздемейтін негізде құрылған мемлекеттік коммерциялық емес ұйымдар. 
 
Коммерциялық  емес  ұйымдардың  түрлі  құқықтық-ұйымдасқан  формалары  бар 
(мекеме, қор, қоғамдық бірлестік жəне т.б.).  Бұдан ары «ҮЕҰ» жəне «КЕҰ» терминдерінің 
астарында саяси партиялар мен діни бірлестіктерден басқа мемлекеттік коммерциялық емес 
ұйымдар түсіндіріледі. «ҮЕҰ» жəне «КЕҰ» терминдері мəліметтердің мəтініне байланысты 
қолданылады, бірақ та кез келген жағдайда ол синоним ретінде қолданылады. 
 
Бүгінгі КЕҰ  
 
     Қазақстан  Республикасының  мəдениет  жəне  ақпарат  Министрлігінің  мəліметтері 
бойынша  министрліктің  ресми  сайтында  жарияланған  ақпараттарға  сүйенсек,  бүгінгі  күні 
елімізде 21 536-ға    жуық  коммерциялық  емес  ұйымдар  (қоғамдық  бірлестіктер,  қорлар, 
ассоциациялар,  діни  бірлестіктер,  кооперативтер,  нотариалды  жəне  қорғаушы  палаталар) 
бар.  Оның 7307-і  қоғамдық  бірлестіктер, 2428-і  қоғамдық  қорлар, 1219-ы  жеке  қорлар. 
Бүгінгі  күні  «үшінші  секторда»  тұрақты  жұмыста 100 мыңға  жуық  адамдар,  уақытша 
жұмыста 200 мыңға жуық адамдар (кеңесшілер, сарапшылар) қызмет етеді жəне 250 мыңға 
жуығы еріктілер. 
  Бірақ та, тіркелген мемлекеттік КЕҰ-дың шамамен 40% белсенді қызмет етіп, үшінші 
сектеордың  «ядросын» (яғни,  мемлекеттік  емес  жəне  коммерциялық  емес)  құруға  ат 
салысуда. Бұл  ұйымдар  кең  спектрлі  мəселелерді  шешумен  айналысады,  денсаулық  сақтау, 
адам  құқығын  қорғаудан  бастап,  халыққа  қызмет  ету  жəне  қоршаған  ортаны  қорғаумен 
аяқталады. 
 
 
 
 
«Үшінші сектор» түсінігі жөнінде 
 
Бүгінгі  қоғам  үш  секторға  бөлінетіні  белгілі,  олардың  жиынтығы  қоғамның 
бағыттылығын, өзіне тəн ерекшелігін, жетілуін қалыптастырады. Осы секторлар арасындағы 
өзара  байланысты  олардың  даму  деңгейлері  анықтайды.  Бұл  секторлар:  мемлекеттік,  жеке 
меншік  (немесе  бизнес  секторы)  жəне  қоғамдық  сектор  (үшінші  сектор).  Алғашқы  екі 
5
ҮЕҰ ДЕГЕНІМІЗ НЕ: ТҮСІНІК ЖƏНЕ ҚЫЗМЕТТЕРІ 
 
Айбек Думбаев, 
 «Жан» мүгедектердің құқықтары жөніндегі Азиа қоғамы  
Инесса Франц,  
Дамыту мақсатындағы Ынтымақтастық Институты 
 
 
1. «ҮЕҰ» ЖƏНЕ «ҮШІНШІ СЕКТОР» ДЕГЕНІМІЗ НЕ?  
 
«ҮЕҰ» жəне «КЕҰ» терминдері жөнінде  
Батыс  елдерінде  «үкіметтік  емес  ұйым» (ҮЕҰ)  деген  термин  тұрақтандырылған. 
«ҮЕҰ»  термині – бұл  заңды  термин  емес,  керісінше  жинақы  үлгіні  білдіреді,  ағылшын 
тілінен non governmental organization – үкіметтік  емес  ұйым  деп  аударылады  (кейбір 
мемлекеттерде  заңды,  кейбір  елде  заңсыз).  Бұрынғы  кеңестік  елдердің  басқа  елдерінде 
сияқты,  Қазақстанның  қолданыста  бар  заңдарында  бұндай  термин  жоқтың  қасы.  ҮЕҰ 
терминінің  астарынан  азаматтардың  немесе  мемлекеттік  емес  ұйымдардың  инициативасы 
бойынша  құрылған,  қоғамдық  қызығушылықтарды  насихаттауға  ықпал  етіп,  өзінің  негізгі 
əрекетінен  табыс  көзін  мақсат  етпейтін,  табысты  қатысушылар  арасында  қайта 
тағайындамайтын коммерциялық емес ұйымдар (КЕҰ) түсіндіріледі. 
 
Сонымен,  ҮЕҰ – бұл  жекелей  инициатива  жəне  меншіктің  жекелей  формасының 
негізінде  құрылған,  маңыздылығына  орай  табысты  емес,  саяси  немесе  діни  мақсаттарды 
көздемейтін негізде құрылған мемлекеттік коммерциялық емес ұйымдар. 
 
Коммерциялық  емес  ұйымдардың  түрлі  құқықтық-ұйымдасқан  формалары  бар 
(мекеме, қор, қоғамдық бірлестік жəне т.б.).  Бұдан ары «ҮЕҰ» жəне «КЕҰ» терминдерінің 
астарында саяси партиялар мен діни бірлестіктерден басқа мемлекеттік коммерциялық емес 
ұйымдар түсіндіріледі. «ҮЕҰ» жəне «КЕҰ» терминдері мəліметтердің мəтініне байланысты 
қолданылады, бірақ та кез келген жағдайда ол синоним ретінде қолданылады. 
 
Бүгінгі КЕҰ  
 
     Қазақстан  Республикасының  мəдениет  жəне  ақпарат  Министрлігінің  мəліметтері 
бойынша  министрліктің  ресми  сайтында  жарияланған  ақпараттарға  сүйенсек,  бүгінгі  күні 
елімізде 21 536-ға    жуық  коммерциялық  емес  ұйымдар  (қоғамдық  бірлестіктер,  қорлар, 
ассоциациялар,  діни  бірлестіктер,  кооперативтер,  нотариалды  жəне  қорғаушы  палаталар) 
бар.  Оның 7307-і  қоғамдық  бірлестіктер, 2428-і  қоғамдық  қорлар, 1219-ы  жеке  қорлар. 
Бүгінгі  күні  «үшінші  секторда»  тұрақты  жұмыста 100 мыңға  жуық  адамдар,  уақытша 
жұмыста 200 мыңға жуық адамдар (кеңесшілер, сарапшылар) қызмет етеді жəне 250 мыңға 
жуығы еріктілер. 
  Бірақ та, тіркелген мемлекеттік КЕҰ-дың шамамен 40% белсенді қызмет етіп, үшінші 
сектеордың  «ядросын» (яғни,  мемлекеттік  емес  жəне  коммерциялық  емес)  құруға  ат 
салысуда. Бұл  ұйымдар  кең  спектрлі  мəселелерді  шешумен  айналысады,  денсаулық  сақтау, 
адам  құқығын  қорғаудан  бастап,  халыққа  қызмет  ету  жəне  қоршаған  ортаны  қорғаумен 
аяқталады. 
 
 
 
 
«Үшінші сектор» түсінігі жөнінде 
 
Бүгінгі  қоғам  үш  секторға  бөлінетіні  белгілі,  олардың  жиынтығы  қоғамның 
бағыттылығын, өзіне тəн ерекшелігін, жетілуін қалыптастырады. Осы секторлар арасындағы 
өзара  байланысты  олардың  даму  деңгейлері  анықтайды.  Бұл  секторлар:  мемлекеттік,  жеке 
меншік  (немесе  бизнес  секторы)  жəне  қоғамдық  сектор  (үшінші  сектор).  Алғашқы  екі 
5

 
секторлар туралы аз-кемді түсінікті. Ал қоғамдық сектор нені қалыптастырады, оның негізгі 
компоненттері  қандай?  Ең  алдымен  басынан  бастайық:  қоғамдық  сектордың  дамуы 
жоғарлаған сайын: 
қоғамның демократиялық стандарттары жоғары, 
азаматтық белсенділіктер жоғары, 
маңызды мемлекеттік істерге азаматтардың еліктірілу деңгейі көп,  
олардың сол немесе басқа да мəселелерді шешуге əсері мықты,  
сол немесе басқа да сұрақтардың шешімін табуда олардың дауыстары көп болады. 
 
Батыс  елдерінде  қоғамдық  сектордың  тарихы  өткенге  тереңірек  кеткен.  Европадағы 
жəне  Америкадағы  қоғамдық  сектор  дамуының  жаңа  күшті  бағыттары  алпысыншы 
жылдардың  соңында,  жетпісінші  жылдардың  басында  қоғамдағы  жаңа  демократиялық 
қағидаларды бекітуімен сипатталды. 
 
Кеңес  Одағында  қоғамдық  сектор  болды,  бірнеше  тəжірбие  жинақталды  жəне 
қоғамдық  ұйымның  даму  тарихы  да  қалыптасты.  Оларға  мыналар  жатқызылады: 
профжасақтар, жастар одағы, жазушылар мен композиторлардың шығармашылық одақтары, 
табиғатты қорғау жөніндегі жасақ, тəртіпті қаағалау бойынша ұжым, салауаттылық қоғамы, 
жас өрт сөндірушілер қоғамы, пионерлер сарайы, көркемөнерпаздық ұжым жəне т.б. 
 
Үшінші сектордың концепциясы 
ҮЕҰ-ның  тəжірбиелік  əрекеттерінің  түрлілігі  бірнеше  негізгі  концепцияларда  орналасады. 
Бұл  концепциялардың  мазмұндары  «Үшінші  сектор:  концепция  жəне  оны  салыстыру» 
мақаласында жазылған (М.Либоракина, Мəскеу). 
1.
 
 «Сервистік»  концепция  (ұйымдасқан-тəжірбиелік  жоспарда  басыңқы).  Үшінші  сектор 
ұйымының  негізгі  мақсаты – халыққа  (клиентке)  қызмет  көрсету.  Əлеуметтік  қамтамасыз 
етудің мемлекеттік мекемесі өздерінің жұмыстарын макро ақпараттар негізінде құрады, олар 
халықтың түрлі топтарының ерекшеліктерін, жергілікті өзіне тəн ерекшеліктерін ескермейді. 
Коммерциялық  емес  ұйымдар  азаматтардың  ерікті  инициативасына  негізделе  отырып,  сол 
мəселелерді  жақсы  түсініп,  тиімді  жұмыс  жасайды.  Үшінші  сектордың  ядросы 
қайырымдылық ұйымдар болып табылады. Сондықтан да үшінші сектор ұйымы мемлекеттік 
құрылымдар  тарапынан  жасалатын  іс-əрекеттерді  жүзеге  асырады,  тек  мемлекеттік 
құрылымға қарағанда халықтың қажеттіліктерін жақынырақ танысып, ортақ шешімше келіп, 
тиімді жұмыс жасайды. 
Бірақта  көптеген  мысалдарға  жүгінсек,  тек  үшінші  сектор  «қоғамдық  қатынастарды 
мемлекеттік  реттеудің  қосымша  құралы  ретінде» (В.Турин)  жүзеге  асуда,  тірі  адамзаттық 
инициатива жоғалып, бюрократия туындайды. Үшінші сектордың «сервистік» концепциясы 
мемлекет үшін сымбатты болғанымен, өмірге бейімделуі қиынырақ. 
Мемлекеттік мекемеден үшінші сектор ұйымдарының ерекше рөлдерін анық көрсететін 
тағы да басқа копценциялар бар. 
2)  Үшінші  сектор  концепциясы  өзін-өзі  дамыту  топтарының  қауымдастығы  ретінде 
(Т.Клименкова)  адамзаттық  потенциалдың  ашылуымен  байланысты  коммерциялық  емес 
ұйымдардың  мəн-мағынасының  əрекеттерін  анықтайды.  Қоғамдық  ұйымдардың  қызмет 
көрсету  жұмыстары  ерікті  инициатива  мен  əлеуметтік  белсенділікті  дамыту  бойынша 
жұмысқа айналдырып жібереді.  
  Кəсіби  жəне  тиімді  қызмет  көрсетумен  байланысқан  барлық  əрекеттері  өз  күшіне 
енеді.  Адамдарды  «көтеру»,  оларды  жаңа  əлеуметтік  əрекеттерге  еліктіру,  жаңа  жеке 
тұлғалық  қасиеттерді  ашу  бұл  негізгі  болып  табылады.  Басқа  ұйымдар  көрсететін 
қызметтерден үшінші сектордың ерекшелігі де осы. Мемлекет пен үшінші сектор тарапынан 
көрсетілетін қызметтері жайлы қоғамның берер бағасы да түрлі, моделі де нақты: қоғамдық 
ұйымдардың əрекеттері мемлекет үшін – бұл халықтың нақты топтарын «əлеуметтік қорғау» 
міндеттерін орындау. 
 
 
«Қорғау»  басқа  «қалыпты»  топтардан  ұзарту  жəне  мəңгілік  қағидалық  болып 
түсіндіріледі.  Үшінші  сектор  тарапынан  жасалынып  жатқан  жұмыстар – бұл  «жоғарыдан» 
6
 
секторлар туралы аз-кемді түсінікті. Ал қоғамдық сектор нені қалыптастырады, оның негізгі 
компоненттері  қандай?  Ең  алдымен  басынан  бастайық:  қоғамдық  сектордың  дамуы 
жоғарлаған сайын: 
қоғамның демократиялық стандарттары жоғары, 
азаматтық белсенділіктер жоғары, 
маңызды мемлекеттік істерге азаматтардың еліктірілу деңгейі көп,  
олардың сол немесе басқа да мəселелерді шешуге əсері мықты,  
сол немесе басқа да сұрақтардың шешімін табуда олардың дауыстары көп болады. 
 
Батыс  елдерінде  қоғамдық  сектордың  тарихы  өткенге  тереңірек  кеткен.  Европадағы 
жəне  Америкадағы  қоғамдық  сектор  дамуының  жаңа  күшті  бағыттары  алпысыншы 
жылдардың  соңында,  жетпісінші  жылдардың  басында  қоғамдағы  жаңа  демократиялық 
қағидаларды бекітуімен сипатталды. 
 
Кеңес  Одағында  қоғамдық  сектор  болды,  бірнеше  тəжірбие  жинақталды  жəне 
қоғамдық  ұйымның  даму  тарихы  да  қалыптасты.  Оларға  мыналар  жатқызылады: 
профжасақтар, жастар одағы, жазушылар мен композиторлардың шығармашылық одақтары, 
табиғатты қорғау жөніндегі жасақ, тəртіпті қаағалау бойынша ұжым, салауаттылық қоғамы, 
жас өрт сөндірушілер қоғамы, пионерлер сарайы, көркемөнерпаздық ұжым жəне т.б. 
 
Үшінші сектордың концепциясы 
ҮЕҰ-ның  тəжірбиелік  əрекеттерінің  түрлілігі  бірнеше  негізгі  концепцияларда  орналасады. 
Бұл  концепциялардың  мазмұндары  «Үшінші  сектор:  концепция  жəне  оны  салыстыру» 
мақаласында жазылған (М.Либоракина, Мəскеу). 
1.
 
 «Сервистік»  концепция  (ұйымдасқан-тəжірбиелік  жоспарда  басыңқы).  Үшінші  сектор 
ұйымының  негізгі  мақсаты – халыққа  (клиентке)  қызмет  көрсету.  Əлеуметтік  қамтамасыз 
етудің мемлекеттік мекемесі өздерінің жұмыстарын макро ақпараттар негізінде құрады, олар 
халықтың түрлі топтарының ерекшеліктерін, жергілікті өзіне тəн ерекшеліктерін ескермейді. 
Коммерциялық  емес  ұйымдар  азаматтардың  ерікті  инициативасына  негізделе  отырып,  сол 
мəселелерді  жақсы  түсініп,  тиімді  жұмыс  жасайды.  Үшінші  сектордың  ядросы 
қайырымдылық ұйымдар болып табылады. Сондықтан да үшінші сектор ұйымы мемлекеттік 
құрылымдар  тарапынан  жасалатын  іс-əрекеттерді  жүзеге  асырады,  тек  мемлекеттік 
құрылымға қарағанда халықтың қажеттіліктерін жақынырақ танысып, ортақ шешімше келіп, 
тиімді жұмыс жасайды. 
Бірақта  көптеген  мысалдарға  жүгінсек,  тек  үшінші  сектор  «қоғамдық  қатынастарды 
мемлекеттік  реттеудің  қосымша  құралы  ретінде» (В.Турин)  жүзеге  асуда,  тірі  адамзаттық 
инициатива жоғалып, бюрократия туындайды. Үшінші сектордың «сервистік» концепциясы 
мемлекет үшін сымбатты болғанымен, өмірге бейімделуі қиынырақ. 
Мемлекеттік мекемеден үшінші сектор ұйымдарының ерекше рөлдерін анық көрсететін 
тағы да басқа копценциялар бар. 
2)  Үшінші  сектор  концепциясы  өзін-өзі  дамыту  топтарының  қауымдастығы  ретінде 
(Т.Клименкова)  адамзаттық  потенциалдың  ашылуымен  байланысты  коммерциялық  емес 
ұйымдардың  мəн-мағынасының  əрекеттерін  анықтайды.  Қоғамдық  ұйымдардың  қызмет 
көрсету  жұмыстары  ерікті  инициатива  мен  əлеуметтік  белсенділікті  дамыту  бойынша 
жұмысқа айналдырып жібереді.  
  Кəсіби  жəне  тиімді  қызмет  көрсетумен  байланысқан  барлық  əрекеттері  өз  күшіне 
енеді.  Адамдарды  «көтеру»,  оларды  жаңа  əлеуметтік  əрекеттерге  еліктіру,  жаңа  жеке 
тұлғалық  қасиеттерді  ашу  бұл  негізгі  болып  табылады.  Басқа  ұйымдар  көрсететін 
қызметтерден үшінші сектордың ерекшелігі де осы. Мемлекет пен үшінші сектор тарапынан 
көрсетілетін қызметтері жайлы қоғамның берер бағасы да түрлі, моделі де нақты: қоғамдық 
ұйымдардың əрекеттері мемлекет үшін – бұл халықтың нақты топтарын «əлеуметтік қорғау» 
міндеттерін орындау. 
 
 
«Қорғау»  басқа  «қалыпты»  топтардан  ұзарту  жəне  мəңгілік  қағидалық  болып 
түсіндіріледі.  Үшінші  сектор  тарапынан  жасалынып  жатқан  жұмыстар – бұл  «жоғарыдан» 
6

келген  дəстүрлі  емес  көмек,  ол  көп  жағдайда  өзіне-өзі  көмек,  қоғамдық  əлеуметтік 
ресурстарды құрайтын топтарға өзін-өзі көмектер көрсетумен ерекшеленеді. Үкіметтік емес 
ұйымдар  «кəдімгі»  жолмен  қажеттілік  жəне  күш-қуат  сезімін  сезіне  алмайтындарға 
көмектеседі.  Тең  емес  мүмкіндіктері  бар  топтар  даму  үрдісіне  енбесе,  онда  қоғам  өз 
маңыздылығын  жоғалтады,  сондықтан  да  біздің  күш-жігерлеріміз  əлеуметтік  мүгедекті 
кеңінен  таралған  мүгедек  ретінде  қабылдамауымыз  тиіс.  Біз  қаласақ  та,  қаламасақ  та 
осындай рөл, осындай миссиямен біз қоғамға қажетпіз. 
  3) 
Əлеуметтік  əрекет  концепциясында  (М.Либоракин)  қоғамдық  қозғалыстардың 
рөлдеріне  ерекше  мəн  беріледі;  міне  осының  өзі  үшінші  сектордың  ядросы  ретінде 
қарастырылады.  Олардың  миссиясы – ұжымдық  іс-əрекеттің  есебінде  əлеуметтік  өзгеру. 
Қоғамдық  инициативалар  қоғамдық  жəне  саяси  маңыздылыққа  ие  бола  отырып,  өздерінің 
мəселелерін  ортаға  салып,  соны  шешу  жолдарын  ұсынып,  əлеуметтік  саясаттың  өзіндік 
«лабораториясына» айналып отыр. Осы саладағы барлық жетістіктер азаматтар топтарының 
инициативасының меншігі бола отырып, мемлекеттік деңгейде мойындауға ие болған. 
  4) 
Азаматтық  құрылыс  контекстіндегі  үшінші  сектор.  Үшінші  секторды  талқылау 
кезінде  құқықтық  тəртіпке  саяси  жəне  азаматтық  жауапкершілікке  альтернативті 
құндылықтарды  ұсынатын  əлеуметтік  инициативалар  қатынасымен  байланысты  жағдаяттар 
мəселелер  туындатып  отыр.  Осы  концепцияда  үшінші  сектор  азаматтық  қоғам  құрылыста 
қарастырылады (М.Флямер).  Өзіне тəн ерекшеліктермен жұмыс жасау жəне кең мағыналы 
альтернативті  кеңістік  өмірі  жеткілікті  жағдайда  құруды  өзі  жалпы  азаматтық  тəртіптің 
салдарын  бере  алмайды  жəне  қалыптасқан  қоғамдық  жəне  мемлекеттік  құрылымды  саяси 
тұрғыда  əсер  ете  алмайды.  Осының  барлығы  азаматтық  қоғамның  өмір  сүруіне  жағдай 
жасамайды.  Олар  мемлекеттің  тікелей  араласуымен  құқықтық  институттарын  тиімді 
қорғаудың  өзіндік  ұйымдары,  қоғамдық  инициативаларын  құру  негізінде  жүзеге  аспақ. 
Қоғамдық инициативалар саяси ықпалы болатын мəселелер туындағанда өздерін «шектеме» 
əрекет  етуі  керек,  мемлекет  құқыққа  келіспей  əрекет  еткенде  бұл  шарт  жүзеге  асады. 
Осындай саяси əсерлерде халықтың жағына еліктіру (əлеуметтік мəселе немесе анықталған 
жақ)  жəне  азаматтық  қарсылық  білдіруді  ұйымдастырады.  Нақты  əсер  ету  формалары 
(зорлықсыз  акцияларынан  бастап  заң  жобаларын  қоғамдық  сараптамадан  өткізуге  дейін) 
саяси мəдениеттің басыңқы типіне тəуелді болады.