Алматы мектегь 1989

ө к і м е т і н і ң ә к і м ш і л і к о р г а п ы н д а ж ұ м ы с істеу ( к о б і н е с е т і л м а ш ,
х а т ш ы т. с. с. б о л ы п ) » . Кси ш ы г а р м а л а р ы п д а А б а й оязі-а қ ы з -  
мет қ ы . і у  н с мссс в о е н н ы й қызмет деп, « қ ы з м с т » созііііц си с о цг ы 
к ө р с е т і л г ен м а г ы н а с ы п а й қ н н д а п б еред і : В о е н н ы й қызмет ізде- 
ме, О қ а л ы киім к н юг с ( « И н т с р н а т т а о қ ы п ж ү р » д ег си ө л е ц і п д е ) .
Қыз мст қ ы л м а о я з г и ,  Ж а п б а й ж а т ы н сөнуг е (ол д а с о п д а ) .
« Қ ы з м е т » с ө з і ні ц г іатша ө к і м с т і і иек емег і нде р е с м и ж ұ м ы с істеу 
м а ғ ы п а с ы н к а т а р т ұ р ғ а п ш г н а.гу етістігі ж ә и е а н ы к т а й түседі .
Ш е н д і (ччшді) с а й л а н ы п к о й ы л а т ь ш б о л ы с т а р нс м с сс ос к с р и 
а д а м д а р а л а т ы н ы бел г і л і , к а р а п а й ы м а д а м к а н д а й ә л е у м с т т і к
ж ү к а р к а л а с а д а, сжыц шені б о л м а й д ы . Сөйт і п, біз т а л д а п о т ыр -
ғ ан өле ц т е к с і н д е г і « к ы з м е т » с ә з і н і ц б ү р ы н ғ ы м а ғ ы н а с ы ке цей-
ген: ол ж с к е а д а м д а р д ы ц а р а с ы н д а г ы к а р ы м - к а т ы н а с т ы бі лді- 
ретін т а р м а ғ ы н а д а н а д а м д а р мен ө к і м е т а р а с ы н д а ғ ы к а р ы м -
к а т ы н а с т ы б ел г і л е у г е к ә ш к е н . С ө з м а ғ ы н а с ы н ы п кец ейі п, к >п 
м а г ы н а л ы л ы к к а не б о л у ы А б а й тілі үші н, ж а л п ы А б а й т ү с ы н д а -
ғы к а з а к ә де б н тілі ү ш і н — з а ц д ы ж ә н с а к т и в к ұ б ы л ы с .
Ь ү л ө л е ц т е к с і нд е к ел есі бір т а л д а у д ы к а ж е і ет ет і н с ә з —
қ а р а сөз ті ркесі . « Өз і м де б а с к а ш а у ы п , т ө с к е ө р л е д і м , Қ а з а к к а
қ а р а с ә з г е  д сс бер^медім»— д ег е н і нд е г і қ а р а сөз нені б і л д і р е ді :
— « пр о з а » д ег ені ме, « ж а й сөз» д ег ені ме, «көп сөз» д сг ені мс? 
Ж а л п ы «сөз» сөзі А б а й д а к а н д а й м а г ы н а л а р д ы б і л д і р е д і ? С ө з  
дсг ен сөзді а к ы н 400-гс ж у ы к ( 376 рст) р ст к о л д а н г а н . О л псгізі- 
нсн үш т ү р л і м а ғ ы н а д а ж ұ м с а л ғ а н : бірі — « п о э з и я , оле ц». А б а й ­
дыц: Ескі б и ш с о т ы р м а н бос м а к а л д а п , Ескі а к ы н ш а м а л үшіп 
т ү р м а н з а р л а п . Сөз  т ү з с л д і , т ы ц д а у ш ы , сен дс т ү з с л , С с и д с р г с
д е к е ле йі н енді а я ц д а п ( « Ө л е ц с ә з д і ц п а т ш а с ы , с ә з с а р а с ы » д е ­
ген ш ы ғ а р м а с ы н д а ) д ег е н ш у м а г ы н д а соз деп т ұ р г а н ы — но э з ия ,
ө л е цд е р . Ал осы м ы с а л а л ы н ы п о т ы р ғ а н ө л е ц н і ц ец б ас т а г і к ы
ж о л ы н д а г ы : Ө л е ң  — с өз д і ң патшасы д ег с н і н д е г і сә з  — « б ү кі л
п о э т и к а л ы к д ү н и с , к ө р к е м
с ә з дүние с і ». Е к і н ші с і — а д а м н ы ц
«ой- пікірі, к ә з қ а р а с ы , ид е я с ы» . Б і л і м д і д е н ш ы к к а н свз, Т а л а п -
т ы ғ а б о л с ын кез... А р т т а ғ ы ғ а с ә з і ң  мен ісіц к а л с а , Ө л с с ц де, ел- 
м с г е нме н б о л а с ы ц т е ц — д е г е н д е р і н д е ә ц г і м е т е к п о э з и я ж а й ы н -
д а емес, ж а л п ы «ой-пікір, и д ея » т у р а л ы , о й т к е н і а р т т а ғ ы ғ а соз 
к а л д ы р а т ы н д а р н емссе сөз а й т а т ы н б і л і м д і л е р т е к а к ы н д а р б о л ­
м а й д ы ғой. Үші нші сі — « с ә й л е у , ә ц г і м е л е у п р о ц е с і н і ц пә т и ж е с і» .
Сөз  с ө з і ні ц б үл с е м а н т и к а с ы к ә б і н е с е о н ы ц өзг е с ә з д е р м е н тір- 
кесте к е л г с ні и д е б а й к а л а д ы . М ы с а л ы , бос сөз, б а с а л қ а сөз, жел  
сөз, ж ы л ы соз, сөз б ағ у , сөз қ о з ғ и у , сөз қыдырту, соз табу де- 
г е пд ері ндег і сөз — « с о й л е у н ә т и ж е с і , о ц г і мс » ү г ы м ы и д а . Ал біз 
т а л д а п о т ы р ғ а н қ а р а соз т і р ке с і н е к е л с е к , сірә, м ұ н д а а к ы н 1- 
ж ә н е 2 - м а г ы н а д а г ы ж а л п ы сөз, я ғ ни п о э з и я д а , ой- пі кі р, идея 
д а қ а м т ы л г а н ұ ғ ы м д а ғ ы сөз, о н ы ц і ші нд е д е ү л к е н, мә нд і сөзді
25

а й т ы п о т ы р ғ а н т ә р і з д і . Т ү р к і т і л д е р і н д е қ а р а  с өз і п і ң бір м а ғ ы н а с ы
« ү л кс н, көп, з о р » е кен і н з е р т т е у ш і л е р а йт ы п ксл сд і . М ы с а л ы , К а ­
рат ау. д ег е н д е г і қ а р а  т а у д ы ц түсі н б і л д і р у г е б а й л а н ы с т ы емес, 
« ү л к е н » не ме с е «көне, е ж е л г і » д е г е н г е қ а р а й б ер і л г е н ат, К а р а  
К ы п ш а қ  д ег е н д е г і қ а р а  д а қ ы п ш а қ т а р д ы ң т үр- түсі н т а н ы т у үші н 
емес, « қ а л ы ң қ ы п ш а қ , көп ру» д ег е н д і б і л д і р у ү ш і н қ о й ы л ғ а н
ж а л қ ы есі м д е г е н п і к і р л е р б ар . С о н д а қ а р а сөз — « ү л к е н сөз». 
Қ а з а қ қ а қ а р а с ө зг е  д ес б е р м е д і м дег е н і — т в о р ч е с т в о с ы м е н дс, 
д е м о к р а т т ы қ , о з а т о й - п і к і р і ме н де ө з і н і ң ө зг е л е р д е н («сөз иеле- 
рі не н ») б иі к т ү р ғ а н ы н , « б а с қ а ш а у ы п , т ө с ке е р л е г е н і н » а й т қ а н ы .
Б і р а қ оны б і л е р л і к « еш а д а м ж о қ » д ег е н д і қ о с а а й т а д ы , а л біл- 
ме й т і н се бе б і — а й н а л а с ы н ы ң , х а л қ ы н ы ң , қ а л ы ц к ө п ш і л і к т і н
« ғ ы л ы м ы » ,
я ғ н и
о қ у - б і л і м ж о қ т ы ғ ы н а н д ег е н д і
а н. г а рт ад ы.
Ж а л п ы осы ө л е ң н і ң негілгі и д е я с ы — х а л ы қ т ы о қ у - а ғ а р т у ғ а ша -
қ ы р у . С о н д ы қ т а н ш ы ғ а р м а т е к с ін д е г і б а р ш а т і лд і к қ у р а л осы 
и д е я н ы б е р уг е с а й етіп т а ң д а л ғ а н .

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: