An introduction to educational research methods. Введение в образовательные исследовательские методы Білім беру-зерттеу әдістеріне кіріспе

Handling Data

313

Ұйымдастырылған сақтау жүйесінің құрылымы

Сіз зерттеу үдерісін бастай салысымен мәліметтер тез арада жинақтала бастайды, 

сондықтан мәліметтерді жинауды бастамас бұрын оларды тіркеу мен сақтау жүйесін 

енгізіңіз. Ең қарапайым тәсіл – зерттеуші күнделігін жүргізу болып табылады. Өз 

мәліметтеріңізді олардың түсу ретіне қарай енгізіңіз, мәнмәтін мен мәліметтерді 

жинау барысында туындаған кез келген ауытқулар мен мәселелер туралы ақпаратты 

тіркеп отырыңыз. 

 

Логикалық санаттар бойынша дереккөздерді ұйымдастырып, топтарға 

біріктіріңіз. Бейнелеу құрылғысының көмегімен мәліметтерді түрлендіруді бастамас 

бұрын барлық маңызды дереккөздерді сұрыптап, назарға алуды бастаңыз. 

6.1  тапсырма. 

Өз  зерттеу  күнделігіңіздегі  мәліметтерге  қысқаша  шолу 

жүргізу 

Сұхбат  кестелерін,  бақылау  конспектілері  мен  басқа  да  жинақталған 

мәліметтерді  тез  арада  қарап  шығып,  қысқаша  шолу  жасаңыз.  Бұл 

мәліметтерге  кейіннен  қарапайым  кіруді  және  сіздің  зерттеу  нысаныңыз 

бойынша қандай ақпараттың түсіп жатқанына шолу жасауға мүмкіндік береді. 

 

Мәліметтерге шолу жасауды жазуға арналған нұсқаулық үшін келесі 

сұрақтарды пайдаланыңыз: 

•  Мәліметтер қандай мәнмәтінде жиналған?

•  Олар  неліктен  жиналған?  Неліктен  белгілі  бір  жағдайда  жиналған? 

Неліктен  дәл  осындай  жинау  тәсілі  пайдаланылған?  Мәліметтердегі 

маңызды деректер қандай? Ерекше бір нәрсе бар ма? 

•  Бұл  мәліметтер  сіздің  бастапқы  зерттеу  нысаныңызбен  қалай 

байланысты? 

•  Осы мәліметтер қандай да бір басқа сұрақтарды, пікірлерді, ұсыныстар 

немесе идеяларды тудырады ма? 

•  Кейінгі  талдау  немесе  іс-әрекет  үшін  әрі  қарай  не  жасалуы  қажет 

екендігін осы мәліметтер жобалайды ма? 

Handling Data

314

Мәліметтерді талдау мен түсіндіру

Тек сандармен ғана жұмыс жүргізу

Егер сіз тек сандық мәліметтерді ғана пайдаланатын болсаңыз, онда келесі сайттарға 

шолу жасасаңыз болады: http://www.statisticshell.com/html/limbo.html. 

 

Сандық мәліметтерді ұсыну үшін түрлі тәсілдерді пайдалануға болады. 

Кестелер мен суреттер белгілі бір түрдегі ақпаратты ұсына алады, оның ішінде 

үлгілер мен оқиғалардың реттілігі, сөздік үлгіде осы ақпарат үшін талап етілуі мүмкінге 

қарағанда азырақ орын алады және нақтырақ бейнелейтін болады. Алайда қысқа ғана 

бір сөйлеммен келтіруге болатын соншалықты көп емес мәліметтер үшін кестелер 

мен суреттерді пайдаланбаңыз. 

Кестелер

Мәліметтерді түсінікті кестеге келтіру – сіздің «бастапқы» мәліметтерге қол жеткізу 

тәсіліңізді қарапайым етудің ең жеңіл тәсілі болып табылады. Мәліметтер салынған 

кестелерді мейлінше толық етуге тырысыңыз, алайда олардың тым күрделі болып 

кетпеуін қадағалаңыз. Кейде үлкен кестені бірнеше кішкене кестеге бөлу ұсынылады, 

өйткені оқырман маңызды ақпаратты оқығанда анық көрінуі тиіс. 

 

 Мәселен, 6.1 кестеде О’Брайен қатысушылардың жынысы, жасы мен 

географиялық жағдайы туралы ақпаратпен бірге мәліметтерді жинау мөлшері туралы 

ақпаратты ұсынған. 6.1 суретте Айвенс (2007) өзінің байланыстық мәліметтерін 

ұсынады, ал 6.2 суретте Hayes et al. (2007) авторлардың алдын-ала және кейінгі 

мәліметтерді кестелерде пайдаланғанын көрсетеді. 

Графикалар

Графикалар – мәліметтерді бейнелеудің үздік тәсілдерінің бірі болып табылады, алайда 

оларды пайдалануға байланысты қателерге жол бермеңіз – мәселен, үзік сызықтың 

дискретті сызықтарын біріктірмеңіз. Осындай нүктелер үшін гистограммаларды 

пайдалану ұсынылады (әрі қарай қараңыз). 

Handling Data

315

6.1 кесте

 O’Brien (2007) жұмысында пайдаланған кесте

6.4 сурет.

 Ivens (2007) жұмысындағы байланыс туралы мәліметтер

Бағаналы диаграммалар мен гистограммалар 

Бағаналы диаграммалар – айнымалының мәндерін үлестіретін графикалық 

бейне болып табылады. Оның көмегімен аралық немесе қалыпты айнымалының 

үлестірілуін көрсетуге болады. Интервалды айнымалының бағаналы диаграммалары 

гистограммалар болып аталады. 

 

Гистограмма – бұл жиілікті үлестіру бейнесінің графикалық тәсілі болып 

табылады. Оны құру үшін алдымен пайдаланылатын «аралықтар» санын таңдап 

алады. Гистограммаларды құратын көптеген компьютерлік бағдарламалар аралықтар 

қатары мен олардың енін таңдап алуға мүмкіндік береді. Қанша интервалды пайдалану 

қажеттігін компьютерге белгілемесеңіз, онда ол қолдағы бар мәліметтер негізінде 

шешім қабылдайды. 

 

Бағаналы диаграмма гистограммаға қатты ұқсас. Бағаналы диаграммаларды 

санды немесе санаттық мәліметтер үшін жиі пайдаланады, дегенмен оларды егер 

 

Мəәліметтерді талдау мен түсіндіру 

 

 

 

Тек сандармен ғана жұмыс жүргізу 

 

Егер  сіз  тек  сандық  мəәліметтерді  ғана  пайдаланатын  болсаңыз,  онда  келесі  сайттарға  шолу 

жасасаңыз болады: http://www.statisticshell.com/html/limbo.html.  

  Сандық  мəәліметтерді  ұсыну  үшін  түрлі  тəәсілдерді  пайдалануға  болады.  Кестелер  мен  суреттер 

белгілі  бір  түрдегі  ақпаратты  ұсына  алады,  оның  ішінде  үлгілер  мен  оқиғалардың  реттілігі,  сөздік 

үлгіде  осы  ақпарат  үшін  талап  етілуі  мүмкінге  қарағанда  азырақ  орын  алады  жəәне  нақтырақ 

бейнелейтін  болады.  Алайда  қысқа  ғана  бір  сөйлеммен  келтіруге  болатын  соншалықты  көп  емес 

мəәліметтер үшін кестелер мен суреттерді пайдаланбаңыз.  

 

Кестелер 

Мəәліметтерді  түсінікті  кестеге  келтіру  –  сіздің «бастапқы»  мəәліметтерге  қол  жеткізу  тəәсіліңізді 

қарапайым етудің ең жеңіл тəәсілі болып табылады. Мəәліметтер салынған кестелерді мейлінше толық 

етуге  тырысыңыз,  алайда  олардың  тым  күрделі  болып  кетпеуін  қадағалаңыз.  Кейде  үлкен  кестені 

бірнеше кішкене кестеге бөлу ұсынылады, өйткені оқырман маңызды ақпаратты оқығанда анық көрінуі 

тиіс.  

   Мəәселен, 6.1 кестеде  О’Брайен  қатысушылардың  жынысы,  жасы  мен  географиялық  жағдайы 

туралы ақпаратпен бірге мəәліметтерді жинау мөлшері туралы ақпаратты ұсынған. 6.4 суретте Айвенс 

(2007)  өзінің  байланыстық  мəәліметтерін  ұсынады,  ал  6.5  суретте  Hayes et al. (2007)  авторлардың 

алдын-ала жəәне кейінгі мəәліметтерді кестелерде пайдаланғанын көрсетеді.  

 

Графикалар  

Графикалар  –  мəәліметтерді  бейнелеудің  үздік  тəәсілдерінің  бірі  болып  табылады,  алайда  оларды 

пайдалануға  байланысты  қателерге  жол  бермеңіз  –  мəәселен,  үзік  сызықтың  дискретті  сызықтарын 

біріктірмеңіз. Осындай нүктелер үшін гистограммаларды пайдалану ұсынылады (əәрі қарай қараңыз).  

 

6.1 кесте O’Brien (2007) жұмысында пайдаланған кесте 

 

 

Қыздар (n = 253) 

Ұлдар (n = 218) 

7 сынып (n = 159) 

47 

53 

9 сынып (n = 156) 

50 

50 

11 сынып (n = 156) 

65 

35 

 

Шығыс Лондон (n = 237) 

Кэмбриджшир (n = 234) 

Ақ (n = 311) 

36.3 

95.7 

Қара (n = 137) 

55.7  

2.6 

Аралас нəәсіл (n = 23) 

8  

1.7 

Дереккөз: Kelly (1988) сызбасы негізінде бейімделген этникалық топтар  

 

 

 

 

Кесте 2 Зерттеу 1, əәрбір зерттелетін сипатқа бейімдей отырып SWB байланыстыру  

 

 

 

Қорқыныш – 

Қуаныш 

Оң сызық 

Теріс сызық  

Беттер 

Субъективті оң 

жағдай (SCHI)

 

Пирсон 

байланысы

 

40**

 

.39**

 

.40**

 

.39**

 

Сиг. (2 құйрық)

 

<. 001

 

<. 001

 

<. 001

 

<. 001

 

 

N

 

77

 

77

 

77

 

75  

 

Кесте 3 Зерттеу 1, Көптеген зерттелетін сипаттарға бейімдей отырып SWB байланыстыру 

 

 

 

Өзін-өзі бағалау 

Депрессия 

ƏӘсер 

Субъективті оғ 

жағдай (SCHI)

 

Пирсон байланысы

 

49**

 

.55**

 

71**

 

Сиг. (2 құйрық)

 

<. 001

 

<. 001

 

<. 001

 

 

N

 

77

 

77

 

77

 

 

 

6.4 сурет. Ivens (2007) жұмысындағы байланыс туралы мəәліметтер 

 

 

Бағаналы диаграммалар мен гистограммалар  

 

Бағаналы  диаграммалар  –  айнымалының  мəәндерін  үлестіретін  графикалық  бейне  болып  табылады. 

Оның  көмегімен  аралық  немесе  қалыпты  айнымалының  үлестірілуін  көрсетуге  болады.  Интервалды 

айнымалының бағаналы диаграммалары гистограммалар болып аталады.  

  Гистограмма – бұл жиілікті үлестіру бейнесінің графикалық тəәсілі болып табылады. Оны құру үшін 

алдымен  пайдаланылатын «аралықтар»  санын  таңдап  алады.  Гистограммаларды  құратын  көптеген 

компьютерлік  бағдарламалар  аралықтар  қатары  мен  олардың  енін  таңдап  алуға  мүмкіндік  береді. 

Қанша  интервалды  пайдалану  қажеттігін  компьютерге  белгілемесеңіз,  онда  ол  қолдағы  бар 

мəәліметтер негізінде шешім қабылдайды.  

  Бағаналы  диаграмма  гистограммаға  қатты  ұқсас.  Бағаналы  диаграммаларды  санды  немесе 

санаттық  мəәліметтер  үшін  жиі  пайдаланады,  дегенмен  оларды  егер  көптеген  мəәліметтердегі  жеке 

мəәндердің саны соншалықты көп болмаса, сандық мəәліметтер үшін де пайдалануға тиімді. Бағаналы 

диаграмма  белгілі  бір  мəәннің  немесе  санаттың  көптеген  мəәліметтер  шоғырында  қанша  рет  пайда 

болатынын  көрсетеді,  дегенмен  бағанның  биіктігі  осы  мəәндегі  немесе  осы  санаттағы  бақылаулар 

санын  білдіреді. Y өсі  кез  келген  өлшем  бірлікті  білдіреді:  салыстырмалы  жиілік,  дөрекі  көрсеткіш, 

белгілі бір жағдайға сəәйкес келетін пайыз немесе кез келген бірлік.  

 

Handling Data

316

көптеген мәліметтердегі жеке мәндердің саны соншалықты көп болмаса, сандық 

мәліметтер үшін де пайдалануға тиімді. Бағаналы диаграмма белгілі бір мәннің немесе 

санаттың көптеген мәліметтер шоғырында қанша рет пайда болатынын көрсетеді, 

дегенмен бағанның биіктігі осы мәндегі немесе осы санаттағы бақылаулар санын 

білдіреді. Y өсі кез келген өлшем бірлікті білдіреді: салыстырмалы жиілік, дөрекі 

көрсеткіш, белгілі бір жағдайға сәйкес келетін пайыз немесе кез келген бірлік. 

6.3 сурет. 

Экпериментке дейінгі және кейінгі мәліметтер кестесі, Hayes et al. (2007)

 

1 кесте. Эксперимент басталғанға дейін мұғалімдерден сауалнама алу  

 

7 немесе одан жоғары балы бар %  

1  1-10 шəәкілі бойынша, өз сыныптарыңыздағы мінез-құлықты тиімді бақылау сенімділігін қалай 

бағалар едіңіз?  

50 

2  Сіздің  сыныбыңыздағы  оқушылардың  мінез-құлқы  ерекше  проблемалық  болған  кезде 

мəәселені шешу талап етілетін жағдайларда өз сенімділігіңізді қалай бағалар едіңіз?  

38 

3  Мінез-құлық  мселелеріне  қатысты  əәріптестермен  талқылау  мен  жоспарлау  үшін  ағымдағы 

мүмкіндіктеріңіз қаншалықты жақсы? 

38 

4  Мектептегі мінез-құлық проблемалары туралы əәріптестермен əәңгімелесу сізге жеңіл ме?  

63 

5  Сіздің  жеке  мінез-құлықты  басқару  дағдыларыңыз  сыныптағы  оқушылардың  оқуына  қай 

деңгейде əәсер етеді деп ойлайсыз?  

63 

6  Дəәл қазір өз жұмысыңызға қаншалықты деңгейде қанағаттанасыз?  

38 

7  Дəәл осы мезеттегі сіздің жұмысыңыз қаншалықты есеңгірететіндей?  

56 

 

Кесте 2 Эксперименттен кейінгі мұғалімдерге арналған сауалнама  

 

7+ балымен %-дық көрсеткішпен 

1  Мінез-құлықты  басқаруды  нысаналы  бағытталған  талқылауда  қызметкерлерді  үлестіру 

сызбасының 5 кезеңінің маңыздылығын бағалап беруіңізді өтінемін.  

(a) Проблемалық жағдайларды анықтау.  

72 

(b) Проблемалық жағдайды түсінуді дамыту. 

83 

(c) Мүмкін шараларды жасау. 

84 

(d) Үздік əәдісті таңдау.  

89 

(e) Жүзеге асырылған жоспарлардың нақты тиімділігін өлшеу тəәсілдерін енгізу. 

67 

2  Үдеріске жалпы бағам беріңіз.  

83 

3  Жалпы топтағы қызметкерлерді үлестіру сызбасының мəәніне баға беріңіз.  

67 

4  Мінез-құлықты өзіндік басқару нəәтижелеріне арналған қызметкерлерді үлестіру сызбасының 

мəәніне баға беріңіз.  

69 

5  Дəәл сол/ұқсас үдерісті пайдалануға басқа топқа көмек беру үшін сіз қаншалықты сенімдісіз?  

45 

 

6.5 сурет. Экпериментке дейінгі жəәне кейінгі мəәліметтер кестесі, Hayes et al. (2007) 

 

 

 

Handling Data

317

Figure 6.4

 Graph used by Hidi et al. (2002)

Figure 6.5 

Ivens’s box plot

 

Figure 8.7  Ivens’s (2007) box plot 

SCHOOL-BASED RESEARCH

132

holistic scores

1

2

3

4

pre-Intervention

post-Intervention

girl IP

girl IP

+M

boy IP

boy IP

+M

P (1,58) 

= 8.5

P 

< 0.01

Figure 8.6  Graph used by Hidi et al. (2002)

130

120

120

100

90

80

70

60

50

40

30

N

=

77

Study1

771

Study 2

41

Study 3

Study

SWB

Figure 8.7  Ivens’s box plot

09-Wilson-Ch-08.indd   132

8/31/2012   5:41:10 PM

Handling Data

318

Дөңгелек диаграммалар

Дөңгелек диаграмма санатты мәліметтер қатарын ретке келтіруге мүмкіндік береді. 

Бұл бөліктерге бөлінген шеңбер болып табылады. Әрбір бөлік белгілі бір санатты 

білдіреді. Әрбір бөліктің аумағы осы санаттағы жағдайлар санына тең болады. 

Мәселен, O’Brien (2007) әжептеуір күрделі ретінде оқушылар аттардың түрлерін 

пайыздық көрсеткіштерді біріктіреді (6.7 сурет). 

Ажыратылған диаграмма

Ажыратылған диаграмма – сызықтық байланыс коэффициенті немесе регрессия 

сызығының аппроксимациясының коэффициентін түзуге дейінгі екі айнамылыға 

пайдалы шолу жасау болып табылады. Ажыратылған диаграммалар екі айнымалы 

арасындағы өзара байланыстың жақсы визуалды бейнесін жасайды және байланыс 

немесе регрессия үлгісінің коэффициентін түсіндіруге көмек береді. 

 

Әрбір бөлшек ажыратылмайтын, алайда нүктелері шегерілетін ажыратылған 

диаграммадағы бір нүктеге сәйкес келеді. Алынған үлгі екі айнымалы арасындағы 

қатынас түрі мен күшін білдіреді. Автор Hayes et al. (2007) ажыратылған диаграмманы 

пайдаланды, өйткені үстел үстіндегі мінез-құлыққа байланысты кейінге шегерілген оң 

және теріс түсініктемелердің санын көрсетеді (6.8 сурет). 

Handling data

133

category. The Y-axis could represent any measurement unit: relative frequency, raw 

count, per cent, or whatever else is appropriate for the situation. For example, the bar 

chart in Figure 8.8 plots the number of positive and negative feedback statements 

before and after the reported intervention.

Pie charts

A pie chart is a way of summarizing a set of categorical data. It is a circle which is divided 

into segments. Each segment represents a particular category. The area of each segment 

is proportional to the number of cases in that category. For example, O’Brien (2007) 

summarizes the percentages of types of names evaluated by students as more or less 

severe (Figure 8.9).

Scatter plots

A scatter plot is a useful summary of a set of two variables, usually drawn before working 

out a linear correlation coefficient or fitting a regression line (see Chapter 11). Scatter 

plots provide a good visual picture of the relationship between the two variables, and 

aids the interpretation of the correlation coefficient or regression model.

Each unit contributes one point to the scatter plot, on which points are 

plotted but not joined. The resulting pattern indicates the type and strength of the 

Negative

Positive

Rates of feedback per min

statements per min

Feedback type

Focus method

2004

Focus method

2005

Satruaon and

Hantop 2000

Data set

1.20

1.00

0.00

0.60

0.40

0.20

0.00

Figure 8.8  Hayes et al. (2007) bar graph

09-Wilson-Ch-08.indd   133

8/31/2012   5:41:10 PM

жүктеу/скачать 32,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: