Сапалық талдаудағы дедуктивті және индуктивті бағыттылық

Analysing Qualitative Data

415

аймақта,  жекелеген  жағдайда  және  зерттеу  мен  сипаттау  мақсатында  жақсы  жұмыс 

істейді. Зерттеуші жайтпен жақсы танысқан жағдайлар үшін мейлінше қатаң жобалар 

сәйкес келеді, әрекет етуші және жақсы шектелген концепцияларға ие және көптеген 

салғастырылатын жағдайларды қамтитын мейлінше түсіндіретін және/немесе бекітуші 

ұстанымға ие болады. (1998: 185)

Осы  бағыттардың  кез  келгенінде  жүйелі  талдау  сипаты  көп  жағдайда  материалды 

зерттеуді  ұйымдастыру  мен  құрылымдауға  кодтау  жүйесін  пайдалануға  байланысты. 

Кодтау  –  алдын-ала  анықталмаған  және  мәліметтерге  сәйкес  келмейтін  белгілі  бір 

санаттарға  (кодтарға)  сәйкес  мәтінді  тақырыптық  зерттеу  үдерісі  болып  табылады. 

Санаттар біз үшін қызықты белгілі бір тақырыптар туралы бізге айтылатын жайттарға 

назар аударатын мәліметтердің жалпы көлемін қысқарту үшін қажет болады. Бұл үдеріс 

зерттеушіге  осы  мәліметтерді  ұйымдастырып,  мұқият  зерттеу  үшін,  санаттармен 

индекстелген тақырыптарды ақпараттандыру мен дамыту үшін үдерісті пайдалану үшін 

түрлі санаттарға сілтеме жасауға мүмкіндік береді. 

Кодтау ұстанымдары

Осы  үдерістің  алғашқы  кезеңдерінің  бірі  –  сапалы  мәліметтерді  талдау  үшін  жүйелі 

түрде қолдануға болатын кодтау ұстанымдарын жасау болып табылады. Ұстанымдар, 

ең алдымен, икемді болуы және кейбір жазылымдарды немесе, кем дегенде, пилоттық 

мәліметтерді,  алдын-ала  оқу  негізінде  дамуы  тиіс.  Әрі  қарай  Англия  мен  француз 

тілінде сөйлейтін елдердегі оқушылардың арасында онлайн хабарландырулар тақтасы 

жобасындағы  ағылшын  және  француз  тілдері  арасындағы  оқушылардың  ауысып 

отыруын зерттеу барысында мен түзген кодтау ұстанымдарының мысалы келтірілген. 

Ұстанымдар  жобаға  қатысқан  кейбір  ағылшын  оқушыларымен  жүргізілген  сұхбатты 

талдау үшін қолданылған (Evans, 2009). 

Сол  жақ  бағанада  келтірілген  кодтар  (кесте  8.1)  мен  белгілегім  келген  және  мен 

оқушылармен сұхбат жүргізу үшін мәліметтер жинағым келген тақырыптарға жатады. 

Оң  жақ  бағанда  әрбір  кодтың  нені  білдіретінінің  қысқаша  сипаттамасы  келтірілген. 

Бұл сипаттама өз нәтижелеріңіздің жарамдылығы туралы мәлімдемелерді растау үшін 

пайдалы және сондықтан сіздің диссертациялық жұмысыңыздың немесе баяндамаңыздың 

әдістеме  туралы  тарауына  қосу  үшін  ұсынылады.  Бұл  сипаттамалар  сізге  зертеуші 

ретінде пайдалы, өйткені әрбір кодпен сіз нақты неге қол жеткізетініңізді ойша анықтап 

беруге көмек береді. Жоғарыда келтірілген мысалда әлеуметтік лингвистика бойынша 

әдебиеттерде  келтірілген  тілді  пайдаланудың  түрлі  деңгейлеріне  сәйкес  кодтарды 

топтарға  біріктіріп  шықтым.  Осы  ұстанымдарда  менің  кодтарыммен  белгіленген 

концепциялар түрлері жеткілікті дәрежеде сипаттамалы немесе деректерге негізделген, 

өйткені  олар  тікелей  немесе  жанама  түрде  осы  кезеңде  зерттеуші  тарапынан 

жасалған ең аз түсініктемеге ие сұхбат барысында оқушылардың жауаптарындағы осы 

тақырыптарға сілтеме жасайды. 

Analysing Qualitative Data

416

Түрлі кодтау түрлері 

Есте сақталуы қажет екінші жайт – зерттеушілердің түрлі кодтау мен шешімдер 

түрлерінің қажеттігін анықтағаны болып табылады. Дегенмен түрлі авторлар сапалы 

мәліметтерді кодтау кезінде жекелеген санат түрлерін ерекшелеп көрсетеді, алдымен 

негізгі екі түрге назар аударған жөн: ашық кодтау мен тематикалық кодтау. Әрі 

қарай мен әдебиетке сәйкес концепцияларға (жалпы тілдегі «тақырып» синонимі) 

қатысты атаулар немесе затбелгілерді білдіретін «кодтар» санаттары ретінде 

атайтын боламын. Алайда «концепция» анықтамасы мағынаға ие, өйткені негізгі 

сипаттау деңгейінде кодтау – бұл концепцияларға жасалған сілтемелердегі бастапқы 

мәліметтерді ауыстыру үдерісі болып табылады. Жасөспірімдердің есірткіні тұтынуы 

туралы айтатын жас кісімен сұхбат жүргізу үзіндісін кодтауды көрсететін Страусс 

пен Корбин (Strauss and Corbin (1998: 106–9)) жұмысында келтірілген мысалды 

қарастырайық. Авторлар ұсынып отырған жазылымның басынан алынған келесі үзінді 

мен тік жақшалардағы затбелгілер зерттеушілер мәтінге қатысты қолданған кодтар 

болып табылады:

Сауалнама алушы: Жасөспірімдер мен есірткіні тұтыну туралы маған айтып беріңіз. 

Жауап беруші: Мен өз ата-аналарынан босау үшін жасөспірімдер есірткі қабылдайды 

деп есептеймін [«бүлікшілік әрекет»]. Білмеймін. Мен тек өзім үшін ғана жауап 

беремін. Бұл мен үшін тәжірибе болды [тәжірибе] [in-vivo коды]. Сіз есірткі туралы көп 

естисіз [«есірткі туралы әңгіме»]. Сіз олардың қауіпті екендігі туралы естисіз [«теріс 

мәлімдеу» «есірткі туралы әңгімелей отырып»]. Оларды кез келген жерден табуға 

болады [«еркін рұқсат»]. Сіз оларды қабылдай бастайсыз, өйткені олар қол жетімді 

[«қол жетімділік»], және өйткені бұл жаңа нәрсе [«жаңа тәжірибе»]. Бұл керемет! Бұл 

сіз үшін қауіпті екенін түсінесіз, табу, тыйым салу [«теріс мәлімдеу»]. Барлығы бұған 

қарсы [«ересектердің теріс ұстанымы»]. Егер сіз жасөспірім болсаңыз, онда бірінші 

жасайтын нәрсе – оның дәмін татып көру [«ересектердің теріс ұстанымына кері 

пиғыл көрсету»].

Кесте 8.1 

Сұхбат мәліметтерін талдау үшін кодтау ұстанымдары 

 

  Сол  жақ  бағанада  келтірілген  кодтар  (кесте 8.1) мен  белгілегім  келген  жəәне  мен  оқушылармен 

сұхбат жүргізу үшін мəәліметтер жинағым келген тақырыптарға жатады. Оң жақ бағанда əәрбір кодтың 

нені білдіретінінің қысқаша сипаттамасы келтірілген. Бұл сипаттама өз нəәтижелеріңіздің жарамдылығы 

туралы мəәлімдемелерді растау үшін пайдалы жəәне сондықтан сіздің диссертациялық жұмысыңыздың 

немесе  баяндамаңыздың  əәдістеме  туралы  тарауына  қосу  үшін  ұсынылады.  Бұл  сипаттамалар  сізге 

зертеуші  ретінде  пайдалы,  өйткені  əәрбір  кодпен  сіз  нақты  неге  қол  жеткізетініңізді  ойша  анықтап 

беруге көмек береді. Жоғарыда келтірілген мысалда əәлеуметтік лингвистика бойынша əәдебиеттерде 

келтірілген тілді пайдаланудың түрлі деңгейлеріне сəәйкес кодтарды топтарға біріктіріп шықтым. Осы 

ұстанымдарда  менің  кодтарыммен  белгіленген  концепциялар  түрлері  жеткілікті  дəәрежеде 

сипаттамалы немесе деректерге негізделген, өйткені олар тікелей немесе жанама түрде осы кезеңде 

зерттеуші  тарапынан  жасалған  ең  аз  түсініктемеге  ие  сұхбат  барысында  оқушылардың 

жауаптарындағы осы тақырыптарға сілтеме жасайды.  

 

Кесте 8.1 Сұхбат мəәліметтерін талдау үшін кодтау ұстанымдары  

 

Бейнелеу деңгейі  

Кодты таңдау  

Француз немесе ағылшын тілін қосындарда пайдалану себептері  

Ауысу 

Кодты ауыстыру мен араластыруды түсіндіру  

Мазмұны 

Қосында тақырыпты таңдау 

Сөздерді 

таңдау 

Белгілі бір сөздің таңдалуын мағыналық түсіндіру  

Пікір 

Пікірдің қосын мазмұнына əәсері  

Тұлғааралық деңгей 

Алу 

Тіл иеленушінің қосындарынан мəәтінді көшіру  

Өзара əәрекет  

Басқа топ мүшелерімен өзара əәрекетті қабылдау  

Оқу 

Басқа адамдардың қосындарын оқу тəәжірибесіне қатысты түсініктемелер  

Сіз 

Қосындардағы екі түрлі хабарлаудан таңдауды түсіндіру  

Металингвистикалық деңгей  

Білу 

Олардың нені білетініне сілтеме жасау 

Оқу 

Оқу мақсаттарына, нəәтижелер мен тəәжірибеге сілтеме  

Мектеп тілі 

Тілді мектепте үйрену сипатына сілтеме  

Сөйлеу-жазу 

Онлайн қарым-қатынас жасау үдерісін сипаттау  

 

Түрлі кодтау түрлері  

 

Есте сақталуы қажет екінші жайт – зерттеушілердің түрлі кодтау мен шешімдер түрлерінің қажеттігін 

анықтағаны  болып  табылады.  Дегенмен  түрлі  авторлар  сапалы  мəәліметтерді  кодтау  кезінде 

жекелеген санат түрлерін ерекшелеп көрсетеді, алдымен негізгі екі түрге назар аударған жөн: ашық 

кодтау  мен  тематикалық  кодтау.  ƏӘрі  қарай  мен  əәдебиетке  сəәйкес  концепцияларға  (жалпы  тілдегі 

«тақырып»  синонимі)  қатысты  атаулар  немесе  затбелгілерді  білдіретін «кодтар»  санаттары  ретінде 

атайтын боламын. Алайда «концепция» анықтамасы мағынаға ие, өйткені негізгі сипаттау деңгейінде 

кодтау – бұл концепцияларға жасалған сілтемелердегі бастапқы мəәліметтерді ауыстыру үдерісі болып 

табылады.  Жасөспірімдердің  есірткіні  тұтынуы  туралы  айтатын  жас  кісімен  сұхбат  жүргізу  үзіндісін 

кодтауды  көрсететін  Страусс  пен  Корбин (Strauss and Corbin (1998: 106–9))  жұмысында  келтірілген 

мысалды қарастырайық. Авторлар ұсынып отырған жазылымның басынан алынған келесі үзінді мен 

тік жақшалардағы затбелгілер зерттеушілер мəәтінге қатысты қолданған кодтар болып табылады: 

Analysing Qualitative Data

417

Осы үзіндіге зерттеушілермен қолданылған кодтардың тек белгілемейтінін көруге 

болады: олар мейлінше жалпы, концептуалды деңгейге жауап берушінің белгілі бір 

ойын көтереді. «Бүлікшілік әрекет» коды «ақылсыз әрекет» немесе «өздігінен бұзу 

актісі» сияқты басқа да байланысты концепциялардан оны ерекшелейтін белгілі бір 

«қасиетке» және «өлшемге» ие идеялар болып табылады және басқа мәнмәтіндерге 

және басқа адамдарға қатысты болады. Бұл жағдайда «қасиет» іс-әрекеттің беделге 

қарсы бағытталғанына негізделеді, ал осы қасиеттің «өлшемдері» ретінде «ата-

аналар», «мұғалім», «жалпы алғандағы қоғам». Керек десеңіз, талдаудың осы бастапқы 

кезеңінде мұнда әдетте зерттеушілер мәліметтердің мазмұнын анықтап топтауға 

тырысады, үдеріс кейбір концептуалды түсініктемені қамтиды. Жоғарыда Страусс пен 

Корбин «концепциялар анықталатын талдау үдерісі және мәліметтерде қасиеті мен 

өлшемдері айқындалатын» ретінде анықталатын «ашық кодтау» мысалы келтірілген 

(1998: 101).

 

Ауқымды кодтар тізімдеріне сәйкес таңбаланатын түрлі бөліктерге ашық 

кодтау жазылым жасайды. Кейде бір бөлікке бірнеше түрлі код берілуі мүмкін. Өйткені 

бұл үдеріс этнографиялық зерттеулерде ерекше көп болуы мүмкін материалдың 

көлемін қысқартуға әкеп соқтырады. Бұл бөліктерді кейіннен топтармен зерттеуге 

болады, ол үшін зерттеушіге концепцияларға және қосалқы дәлелдемелерге назар 

аударуға мүмкіндік берген жөн. Осы талдау стратегиясының қауіптілігі – мәтіндік үзінді 

(және, сәйкесінше, дәлелдеменің өзі) бастапқы мәнмәтіннен ерекшеленіп, соңында 

бұрмаланған немесе дәл емес оқуға әкеп соқтыруы мүмкін. Осындай қателікке 

жол бермес үшін, талдаушы санаттау мен мәнмәтіндеу мақсаттарының арасындағы 

теңгерімді мейлінше ұзағырақ сақтауға тырысуы тиіс. 

 

Страусс пен Корбин жоғарыда көрсетіп өткен ашық кодтау үдерісінің басқа 

ерекшелігі - «in-vivo кодтарын» пайдалану болып табылады. Бұл мәліметтерден 

алынған және ашық код түрінде пайдаланылған сөздер немесе сөз тіркестері болып 

табылады. Осы мысалда «тәжірибе» in-vivo коды болып табылады, өйткені код ретінде 

оны пайдалану есірткіні тұтынуды өзіндік түсіндіру барысында жауап берушімен 

осы сөзді пайдалануға негізделген. in-vivo кодтары индуктивті талдауда әсіресе 

пайдалы, өйткені бастапқы материалға қатысты талдау мен қорытынды түсіндірменің 

жақындығын қамтамасыз етеді және бөгде идеялардың мәліметтерді түсіндіруге деген 

қаупін азайтады. 

 

Тақырыптық (сонымен бірге Майлз және Хьюберманмен «үлгілерді кодтау» 

ретінде аталатын (1994: 57–8)) кодтау – аналитикалық кодтау үлгісі болып табылады, 

ол ашық кодтарға қарағанда абстракциялаудың мейлінше жоғарғы деңгейінде 

мәліметтерді кодтауда тақырыптық үлгілерді іздеуді қамтиды. Страусс және Корбин 

сияқты негізделген теоретиктер, олар үшін сапалық талдаудың соңғы мақсаты 

– теория түзу болып табылады, үдерісті «өстік кодтау» деп атайды. Робсонның 

(Robson (2002: 494)) сөзіне қарағанда, үдеріс «ашық кодтау үдерісінде түзілген 

санаттарды бірге біріктіруді» қарастырады. Оны мәліметтердің мәтіндік шығу тегінен 

мейлінше алшақтанған деңгейде талдау үдерісі ретінде сипаттауға болады. Кодтар 

мен теориялық мәлімдемелерге назар аударылған. Осылайша, туындап жатқан 

тақырыптарды қамтитын мейлінше кең теориялық негіздеме туындай бастайды. 

Мәселен, жоғарыда көрсетілген зерттеуде, мен «кодты таңдауға», «ауысуға» және 

Analysing Qualitative Data

418

«сөздерді таңдауға» қатысты өз мәліметтерімнен тиісті сілтемелерді жинап алғаннан 

кейін, мен оларды үш концепцияға қатысты зерттеуге және үш құбылысқа қатысты 

өз шешімдерін оқушылардың түсіндірулерін, мәселен, салыстыруға мүмкіндік алдым. 

Бұл жағдай маған, оқушылардың ойларында үш түрлі ойлау түрінің әрекет ететінін 

көруге және осы арқылы оқушылардың және тиісті шектеулердің коммуникативті 

артықшылықтар концепциясын жасауға мүмкіндік берді.  

Кодтау тәжірибесі: қолмен немесе компьютерде 

Ашық кодтаудың алғашқы кезеңі – алғашқы қатарлардың жазылымын оқып шығып, сіз 

бұрын ерекшелеп шыққан немесе жұмыс барысында пайда болған кодтарға сәйкес 

келетін бөліктерін белгілеп шығуыңыз қажет болып табылады. Егер сіз мұны қолмен 

жасайтын болсаңыз, кодтарды мәтінді ерекшелей отырып жолақтарға жазу қажет. 

Мәтіндік редактормен жұмыс жасай отырып, жақшалардағы кодтарды мәтінге, тиісті 

бөліктен кейін қоюға болады. 

 

Менің бұрынғы магистранттарымның бірі мынадай анық әрі айқын сипаттама 

беріп отыр, өз мәліметтерін аналитикалық бағдарламаға енгізуді бастай сала (атап 

айтқанда NVivo) және мәліметтерді кодтауды бастай сала, ол, ең соңында, аз 

технологиялық, алайда мейлінше беделге ие қол мен қағазға артықшылық берген: 

Бағдарлама маған жолақ пен уәждеме туралы тезисті түзуге көмек беретініне 

сенімді бола отырып, мен ағаштар немесе тораптар жанұясын атрибуттардың түрлі 

мәндерімен түзуді бастадым. Жақын уақытта мен өзімнің мәліметтерімнің бастапқы 

топтық сұхбатпен ортақ жерлері аз компьютерлік нұсқаға айналғанын түсіндім. 

Сондықтан мен бұл үдерісті тоқтаттым, ашық кодтаудан барлық талдау бөлшектерін 

басып шығарып, оларды қабырғаға орналастырдым.

Осы тәлімгердің анықтауы бойынша, қолмен талдау әдісінің артықшылығы – жалпы 

алғанда мәліметтерді жалпы бақылау мен көру сезімін сақтайсыз. Кейбір зерттеушілер 

үшін түрлі сілтемелерді нақты кесіп алып, оларды кодтарына қарай сұрыптау және 

бір мезетте топтарға шолу жасау мүмкіндігі пайда болып жатқан түсініктемелер 

мен қорытындыларды оңтайландырудың маңызды мүмкіндігі болып табылады. 

Мәліметтердің жалпы көрінісін сақтау бір жағынан алғанда зерттеушіге оқиғалардың 

бастапқы нұсқасына сүйенуге, студент қыздың сөзіне қарағанда, олардың компьютерлік 

нұсқаға айналдырудың орнына, көмек береді. Басқа жағынан алғанда, қолмен жүзеге 

асыру тәсілінің де кемшіліктері бар. Біріншіден, мұны салыстырмалы түрде болмашы 

мәліметтер көлемімен де жасауға болады. Бірнеше ақпарат берушімен жасалған 

бірнеше сауалнамаларды қамтитын зерттеулерде немесе сыныптық мәліметтердің 

көп мөлшердегі жазылымы, қайшы мен желім жағдайында тез ажырап кетеді. Егер 

мәліметтер көлемі көп болмағанның өзінде, мәліметтерді қолмен сұрыптау мүмкіндігі 

шектеулі: мәселен, сізге мәтіннің бір бөлігін екі және одан да көп кодтармен белгілеуге 

тура келеді. Мұны қағаз бетіне жасау оңай емес. 

Analysing Qualitative Data

419

Басынан бастап сапалық мәліметтерді компьютерлік талдау бағдарламасы (немесе 

CAQDAS) мәліметтерді сіз үшін талдамайтынын есте сақтау қажет: бағдарламалар 

– сапалық мәліметтерді және талдау кезеңдерін сақтау мен ұйымдастыруға арналған 

қосымша платформа болып табылады. Сізге бұрынғыша талдау мен түсініктеме беруді 

өз бетіңізше жүргізу қажет болады. Бос уақыты шектеулі зерттеуші педагогпен NVivo 

сияқты бағдарламаларды пайдаланудың негізгі тәсілдері қандай? 

Бағдарлама: 

Nvivo мен Atlas.ti сияқты бағдарламалар әлеуметтік зерттеу жүргізу 

барысында жиналған мәліметтерді талдаудың қосымша құралы ретінде арнайы 

құрастырылған. Сондықтан олар бірдей кодтарды теруді қолдануға болатын кең 

ауқымды мәліметтерді қосуға (мәтіндік, бейне немесе аудио) арналған. Бұл визуалды 

мәліметтер немесе жазылған сұхбаттар бөліктерін белгілі бір ашық кодтармен 

біріктіруге болатынын білдіреді, ол дереккөздің бастапқы бөлігіне, сонымен қатар 

жазылымға кіру мүмкіндігіне жол береді. Ережеге сәйкес, мәліметтер базасы мәтіндік 

ақпаратқа ие. Егер дереккөздер txt, rtf немесе Microsoft Word құжаттары түрлерінде 

сақталатын болса, онда оларды жүктеп, бағдарламаға сақтап қоюға болады және 

барлық кодтау тікелей экранда жүзеге асырылады. Сіздің мәліметтер базаңыз 

конспектілер мен естеліктер сияқты бейресми құжаттарды, сонымен қатар сұхбаттың 

ресми жазылымын, сабақтарды бақылаулар және т.б. қамтуы мүмкін.

 

Кодтау: 

Мен мәліметтерді компьютерлік кодтаудың кейбір артықшылықтарын атап 

өттім, атап айтқанда бір мәтін үзіндісіне зерттеушімен бірнеше кодтарды қолдану 

мүмкіндігі, бір кодтау жүйесіндегі түрлі тасымалдағыштарды біріктіру мен жазылымды 

жалпы қарапайым кодтау («кодты ашу»). Басқа маңызды ерекшелік ретінде белгілі 

бір кодтар үшін барлық сілтемелерді шығару мен басып шығару мүмкіндігі болып 

табылады, бұл жағдай зерттеушіге белгілі бір тақырып немесе сұраққа қатысты 

ретінде белгіленген мәтін үзінділеріне ғана шоғырлануға мүмкіндік береді. Сілтемелер 

шығарылатын экран да бастапқы құжатқа гиперсілтеме береді, одан әрбір сілтеме 

алынып отырады, бұл өз кезегінде зерттеушіге жеңіл түрде және кез келген уақытта 

үзінділер мәнмәтінінен алынған үзіндіні шектен тыс пайдалану кезінде бұрмалаудан 

қорғау үшін сілтеменің бастапқы мәнмәтініне қайта оралуға жағдай жасайды. NVivo 

бағдарламасы пайдаланушыға «аңдатпа» құралының көмегімен кодтау реті бойынша 

өзінің алдын-ала ойын қамтуға мүмкіндік береді. Бұл пайдалы құрал болып табылады, 

өйткені бұл сіздің тез арада өз ойларыңызды, сезімдеріңіз бен белгілі бір кодтау 

данасын жазып алатыныңызды және оларды кодталған мәтін бөлігіне қыстырып 

қоя алатыныңызды білдіреді. Сіздің қысқа уақыттық алдын-ала ойларыңыз жазылып, 

бағдарламада жазылымды шақырған кезде әр рет тез шығаруға мүмкіндік береді. 

Визуалдандыру: 

Бұл сіздің зерттеуіңіздің сипаттамаларының визуалды 

пішіндемесін ұсынуға мүмкіндік береді. Ол түрлі міндеттерге ие болуы мүмкін, 

оның ішінде: мәліметтердегі түрлі концепциялар немесе тақырыптар арасындағы 

өзара қарым-қатынасты зерттеу; зерттелетін құбылыстарға әсер ететін түрлі 

мәнмәтіндік факторлар арасындағы өзара байланысты пішімдеу. Сапалық талдаудағы 

визуалдандыру екі мақсатқа сәйкес болуы мүмкін: оны талдауды ұйымдастыру 

Analysing Qualitative Data

420

үшін алдын-ала қалып ретінде, немесе зерттеушінің нәтижелерінің соңғы, жалпы 

таныстырылымы ретінде пайдалануға болады. Оны қолданудың басқа пайдалы 

саласы – зерттеу барысында қолдау көрсету болып табылады. Талдау барысы 

бойынша өзінің визуалдандыруын құрылымдай және қайта құрылымдай отырып, өз 

міндеттерін зерттеп, визуалды және нысанаға бағытталған түрде өз қорытындыларына 

эксперимент жүргізуге болады. NVivo бағдарламасы визуалдандыру нәтижелерін 

«үлгілер» деп атайды. Олар «қарқынды» болып табылады, өйткені оларды бастапқы 

мәліметтердегі белгілі бір бөлшектермен байланыстыра отырып (мәсел., жазылымдар, 

конспектілер және т.б.), дәлелдемелерді шақыруға және олардың теориялық, 

концептуалды немесе басқа ұстанымдармен байланысын елестетуге болады. Бойлай 

зерттеуде өзгеретін үлгілер сериясы сіздің талдауыңыздың даму барысын уақыт 

өте келе бекітіп отырады және сондықтан этнографиялық зерттеуде кері өлшеудің 

маңызды бөлшегіне айналуы мүмкін. 

Матрицалар: 

Суреттер мен диаграммалар сияқты, матрица аналитикалық 

визуалдандырудың ерекше форматы болып табылады. Майлз пен Хьюберман 

матрицаны «қатарлар мен бағандар түрінде екі тізімнің «қиылысуының» жалпы 

мағынасы ретінде» анықтайды (1994: 93). Авторлар талдау барысында матрицаны 

зерттеушімен құрудың келесі артықшылықтарын келтіріп отыр: 

Бұл жағдай сізге зерттеу міндеттері туралы және сіздің мәліметтеріңіздің қандай 

бөліктерінің оларды жүзеге асыру үшін қажетті екендігі туралы ойландырады; олар 

сізге тиісті ақпаратты жіберіп қоймастан толық талдау жүргізуге мәжбүрлейді; 

және олар сіздің ақпаратыңызды байланысты түрде шоғырлап, ұйымдастырады. 

Визуалдандыруды сіз соңғы есепке қосқан кезде бұл артықшылықтар екі еселенеді; 

оқырман сіздің ойыңыздың барысын біршама сенімділікпен тудыра алады. (Miles and 

Huberman, 1994: 239)

Матрицаның құрылымы қатарлар мен бағандарда орналасқан екі айнымалыны 

салыстыруға негізделген. Мәселен, қатардағы айнымалы белгілі бір тақырып үшін 

кодтар жинағы болуы, ал бағандағы айнымалы ақпарат берушілердің белгілі бір тобы 

болуы мүмкін. 

Кесте 8.2 

Айнымалылар матрицасының мысалы: оқыту түрлері, жынысы бойынша

   Визуалдандыру:  Бұл  сіздің  зерттеуіңіздің  сипаттамаларының  визуалды  пішіндемесін  ұсынуға 

мүмкіндік  береді.  Ол  түрлі  міндеттерге  ие  болуы  мүмкін,  оның  ішінде:  мəәліметтердегі  түрлі 

концепциялар  немесе  тақырыптар  арасындағы  өзара  қарым-қатынасты  зерттеу;  зерттелетін 

құбылыстарға  əәсер  ететін  түрлі  мəәнмəәтіндік  факторлар  арасындағы  өзара  байланысты  пішімдеу. 

Сапалық талдаудағы визуалдандыру екі мақсатқа сəәйкес болуы мүмкін: оны талдауды ұйымдастыру 

үшін  алдын-ала  қалып  ретінде,  немесе  зерттеушінің  нəәтижелерінің  соңғы,  жалпы  таныстырылымы 

ретінде  пайдалануға  болады.  Оны  қолданудың  басқа  пайдалы  саласы  –  зерттеу  барысында  қолдау 

көрсету болып табылады. Талдау барысы бойынша өзінің визуалдандыруын құрылымдай жəәне қайта 

құрылымдай  отырып,  өз  міндеттерін  зерттеп,  визуалды  жəәне  нысанаға  бағытталған  түрде  өз 

қорытындыларына  эксперимент  жүргізуге  болады.  NVivo  бағдарламасы  визуалдандыру  нəәтижелерін 

«үлгілер» деп атайды. Олар «қарқынды» болып табылады, өйткені оларды бастапқы мəәліметтердегі 

белгілі  бір  бөлшектермен  байланыстыра  отырып  (мəәсел.,  жазылымдар,  конспектілер  жəәне  т.б.), 

дəәлелдемелерді  шақыруға  жəәне  олардың  теориялық,  концептуалды  немесе  басқа  ұстанымдармен 

байланысын елестетуге болады. Бойлай зерттеуде өзгеретін үлгілер сериясы сіздің талдауыңыздың 

даму  барысын  уақыт  өте  келе  бекітіп  отырады  жəәне  сондықтан  этнографиялық  зерттеуде  кері 

өлшеудің маңызды бөлшегіне айналуы мүмкін.  

жүктеу/скачать 32,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: