Ќан жїйесі физиологиясы
жүктеу/скачать 6,9 Mb.
|
| Қалқанша серік бездер. Қалқанша серік бездер қалқанша бездің арт жағын ала, оған жабыса орналасқан кішкентай құрылымдар. Олар 3 және 4- желбезек қапшықтарынан дамиды да, балықтан басқа омыртқалы жануарлардың барлығында кездеседі.
1926 жылы Коллип қалқанша серік бездерінің сығындысынан қан құрамындағы кальций деңгейін жоғарылататын зат бөліп, оны паратгормон деп атаған. 1962 жылы Копп без сығындысынан екінші гормон - кальцитонинді бөлген. Паратгормон молекулалық массасы 9500-ге тең полипептид. Оның құрамында 84 аминқышқылдық қалдық болады. Паратгормон сүйекте кальцийдің жиналуын реттейді, кальцийдің белоктармен, фосфаттармен қосылыстар түзуін шапшаңдатады, кальций мен фосфордың сүйектен шайылуын жеңілдетеді, қан құрамындағы кальций мөлшерін жоғарылатады. Сонымен қатар паратгормон бүйректе кальцийдің кері сорылуын, ішек энтероциттерінің кальцийді тасымалдауын жеңілдетеді. Кальцитонин табиғаты жағынан жалғыз тізбекті полипептидке жатады. Оның құрамында 32 амин қышқылдық қалдық болады. Бұл гормонның молекулалық массасы 3600. Кальцитонин қан құрамындағы кальций деңгейін төмендетеді. Ол сүйек торшаларынан қанға кальцийдің шайылуын бәсеңдетеді, демек оның әсері паратгормонға қарсы бағытталған. Қалқанша серік безінің гипофункциясы жағдайында, немесе оларды сылып тастағанда жүйке жүйесінің қозғыштығы жоғарылайды, ет тонусы күшейіп, денеде діріл байқалады. Бездерді сылып тастағаннан соң құстың тәбеті жойылып, шөл пайда болады, жүрек қағысы мен тыныс жиілеп, ішек қимылы нашарлайды. Қалқанша серік бездерін сылып тастағаннан соң организмде аминсіздеу процесі бұзылып, бауырдың аммиакты несепнәрге айналдыру қабілеті нашарлайды. Паратгормон егу арқылы жасанды түрде бездердің гиперфункциясын тудырса, қандағы кальций деңгейі жоғарылап, фосфор деңгейі төмендейді, бұл элементтер организмнен көп мөлшерде шығарыла бастайды. Осының салдарынан сүйек борып, онда кеуектер пайда болады да, майыса бастайды, тәбет жойылып, жүйке жүйесінің қозғыштығы төмендейді, ет болбырап, ішекке қан құйылады, бүйрек түтікшелеріне кальций шөгеді. Қалқанша серік бездер қызметінің реттелу тетіктері әлі толық зерттелмеген. Безді жүйкесіздендіргеннен кейін оның қызметі айтарлықтай бұзылмайды. Без қызметінің гуморальды жолмен реттелуі жайлы деректер әлдеқайда молырақ. Паратгормон мен кальцитониннің бөлінуі қайтарымды байланыс принципімен қандағы кальций мөлшерінің ауытқуларына қарай өзгеріп отырады. Қан құрамында кальций мөлшері төмендесе, паратгормонның бөлінуі күшейеді, жоғарыласа – керісінше, гормонның бөлінуі баяулайды. Қанда кальций деңгейі жоғарыласа, кальцитониннің бөлінуі күшейеді. Қалқанша серік бездердің қызметіне гипофиз де әсер етеді. Гипофизді алып тастаса, қалқанша серік бездер семіп қалады. жүктеу/скачать 6,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|