Ќан жїйесі физиологиясы
жүктеу/скачать 6,9 Mb.
|
| Ұйқы безінің қызметі. Ұйқы безі әрі экзокриндік, әрі эндокриндік қызмет атқарады. Ішкі секрециялық қызметті 1869 жылы Лангерганс ашқан аралшықтар атқарады. Құстарда без негізінен альфа- торшалар жинақталған «күңгірт» және бета- торшалар жинақталған «ашық» аралшықтардан құралады. Альфа-торшалар глюкагон, бета-торшалар - инсулин гормондарын түзеді. Сонымен қатар аралшықта дельта-торшалар да кездеседі, олардың қызметі құстарда толық анықталмаған.
Инсулин 1921 жылы Канада ғалымдары Бантинг және Бест бөлген гормон. Ол амин қышқылдарының екі тізбегінен құралған полипептид. А-тізбек 21, а В-тізбек 30 амин қышқылдық қалдықтан тұрады. Оған түліктік ерекшелік тән. Инсулин организмнен тыс жасанды жолмен алынған бірінші белок. Инсулин торша мембранасының глюкозаға өтімділігін жоғарылатып, глюкозаның торшааралық қуыстан торша ішіне енуін жылдамдатады, гликогеннің түзілуін жандандырып, оның бауырда ыдырауын бәсеңдетеді. Глюкозаның пайдалануын арттыра отырып, инсулин организмде май қышқылдарының тотығуын, кетонды денелердің түзілуін тежейді, майдың қорға жиналуын жақсартады. Ол ұлпалардағы глюконеогенез процесінің қарқынын төмендетіп, белоктың биосинтезін арттырады. Бета-торшалардың қызметі күшейсе, инсулиннің бөлінуінің артуымен байланысты қан құрамында глюкоза деңгейі төмендейді. Гипогликемия жағдайында тыныс жиілеп, ми мен жұлынға глюкоза жетіспейді де, олардың қозғыштығы жоғарылап, дене дірілдейді, соңынан бұлшық ет тонусы нашарлап, температура төмендейді, инсулиндік немесе гипогликемиялық есеңгіреу (шок) байқалады. Инсулин жетіспеген жағдайда гипергликемия, глюкозурия байқалып, қан құрамында кетонды заттар артады. Инсулиннің бөліну қарқыны қандағы глюкоза деңгейіне байланысты: ол жоғарыласа гормонның бөлінуі күшейе түседі. Инсулиннің бөлінуіне плазма құрамындағы амин қышқылдарының, адреналиннің, глюкагонның, секретиннің деңгейі де әсер етеді. Инсулиннің бөлінуін СТГ, АКТГ, ТТГ, глюкокортикоидтар, тироксин, глюкагон, кальций иондары үдетеді, ал адреналин мен норадреналин - баяулатады. Кезеген жүйке инсулиннің бөлінуін үдетеді, симпатикалық жүйке - тежейді. Без бөлетін екінші гормон - глюкагон, полипептидке жатады. Оның молекулалық массасы 3500, құрамында 29 амин қышқылдық қалдық болады. Глюкагон инсулин кереғары. Ол гликогеннің глюкозаға айналуын шапшаңдататын фосфорилаза ферментін белсендіріп, қандағы глюкоза деңгейін жоғарылатады. Глюкагон липидтер алмасуына да әсер етеді. Ол май қышқылдарының тотығуын шапшандатып, кетонды заттардың түзілуін күштейді, май ұлпаларынан глицерин мен май қышқылдарының босауын жандандырады. Глюкагонның бөліну қарқыны да қандағы глюкоза деңгейімен реттеледі. Глюкоза деңгейі төмендесе, глюкагонның бөлінуі күшейеді. Бұл процесс троптық гормонның рөлін атқаратын СТГ-ның бөлінуі нәтижесінде орындалады деген болжам бар. Глюкагонның бөлінуіне аргинин амин қышқылы, соматостатин және ас қорыту жолының гормоны - холецистокинин де ықпал етеді. Құс ұлпаларының инсулинге сезімталдығы сүт қоректілермен салыстырғанда төменірек, ал глюкагонға сезімталдығы – жоғарырақ. Аралшық безді сылып тастаса, үйректерде 2-3 күннен кейін гипогликемия байқалып, қандағы қант деңгейі 50-80 мг% дейін төмендейді (қалып -130-160 мг%), құс қатты арықтап, көбею мүшелерінің қызметі бұзылады. жүктеу/скачать 6,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|