Аналық құстардың көбею мүшесінің физиологиясы. Аналық без қызметі

Аналық без құрсақ қуысының жоғарғы беткейіне және ірі қан тамырларына шажырқай арқылы байланысып, ілініп тұрады. Ол екі қабаттан – қыртыстық және бозғылт, тұрады. Қыртыстық қабат беткейі бір қабат текше не аласа призмалық эпителиймен көмкерілген. Оның астарында жұқа дәнекерұлпалы ақшыл қабық пен оған жанасқан қос қабатты, ішінде аналық торшалар бар фолликулалар орналасады. Қыртысты қабаттың беткейіне жақын диаметрі 400 микрон шамасындағы майда фолликулалар, ал тереңірек - диаметрі 800 микроннан асатын ірі фолликулалар жатады.

Бозғылт қабат аналық бездің ортаңғы бөлігін ала орналасады да, көптеген қан тамырлары мен нервтерді біріктіретін дәнекер ұлпадан құралады. Бозғылт затта бір қабат жалпақ эпителиймен көмкерілген қуыстар (лакуны) және қабырғалық (интерстициалды) торшалар болады.

Онтогенез барысында аналық торшалардың өсіп-жетілуімен байланысты аналық бездің мөлшері мен гистологиялық құрылысы өзгеріп отырады. Тауықтарда аналық бездің дамып, қалыптасуында төрт кезең байқалады. Бірінші кезеңде, ұрықтық дамудың 15– күнінен бастап балапанның жұмыртқаны жарып шыққанынан 2-3 күн өткенге дейін, қыртыстық және бозғылт қабаттар біркелкі дамиды да, бір-бірінен айқын шектелмейді. Қыртыстық қабатта орналасқан майда фолликулалар мөлшері жағынан бір-бірінен ерекшеленбейді. Балапан өмірінің 5–күнінен 14–күні аралығын қамтитын екінші кезеңде фолликулар жіктеліп, олардың көлемі ұлғаяды. Қыртыстық және бозғылт қабаттар бір-біріне кіріге бастайды. Үшінші кезеңде, 15-күннен бастап 4-5 айлық жасқа дейін қыртыстық және бозғылт қабаттар бір-бірінен айқын жіктеледі. Фолликулалардың өсуімен байланысты қыртыстық қабат ұлғаяды. Төртінші кезең құстың жұмыртқалай бастайтын уақытымен сәйкес келеді. Бұл кезеңде қыртыстық және бозғылт заттар бір- бірімен кірігіп кетеді, фолликулалар қарқынды өсе бастайды. Аналық торшада сарыуыздың жиналуына, фолликулық эпителийдің өсуіне және овоциттің айналасында торшалық қабықшаның пайда болуына байланысты олардың массасы ұлғаяды. Оны сыртынан қан тамырлары мен жүйке талшықтары орналасқан дәнекер ұлпа қаптайды. Жетілген фолликуланың аналық без төсемігімен (стромасымен) байланысқан жерінде сабақша (стебелок) деп аталатын құрылым пайда болады да, ол арқылы фолликула қабырғасына артериялар мен жүйке талшықтары келеді, вена және лимфа тамырлары шығады. Фолликула қабырғасының сабақшаға қарсы беткейінде қан тамырлары болмайды. Осы тұста овуляция кезінде фолликула эпителийі жұмсарып, аналық торша оны жарып шығады. Фолликула қабырғасының осы тұсын лептік (стигма) деп атайды. Овуяциядан кейін аналық бездің қыртысты затында тыртықтар пайда болады.

Жұмыртқалау кезеңі аяқталғаннан соң аналық бездің көлемі кішірейеді, онда жетілген фолликулалар қалмайды, тек диаметрі 5-6 мм аспайтын кіші овоциттер ғана кездеседі.