Аналық без, құрылысы, қызметі

Аналық без, ovarium, жамбас астау қуысында орналаскан жұп без. Аналық безде аналық жыныс жасушалары дамып жетіледі және кан мен лимфаға әйел жыныс гормондарын бөледі. Аналық без сопақша пішінді, алдынан-артқа кішкене жалпиған. Аналық бездің түсі ақ-қызғылт. Туған әйелдердің аналық бездерінің бетінде үңғылдар мен сары денелердің қайтадан дамыған және овуляция іздері көрінеді. Аналық без салмағы 5-8 г. Аналық бездің орташа көлемі: ұзындығы-2,5 см, ені-1,5 см, калыңдығы -1 см- ге жуық. Аналық бездің екі бос бетін: жамбас астау қуысына қараған медиалді, facies medialis, және жамбас астау қабырғасында жатқан латералді, facies lateralis, ажыратады. Аналық без беттері шығыңқы бос (артқы) жиекке (margo liber), ал алдынан - аналық бездіңша жырқайына бекитін шажырқайлық жиек- ке (margo mesovaricus) өтеді. Шажырқайлық жиекте науашықтәрізді ұңғыл - аналық без қақпасы, hilus ovarii, орналасқан. Ол арқылы аналық безге артерия мен нервтер кіріп, вена мен лимфа тамырлары шығады. Аналық бездің ұзыны вертикалді орналасқан, соған байланысты жатыр тутігіне қараған жоғарғы түтіктік шетін, extremitas tubaria, және жатырлық шетін, extremitas uterina, ажыратады. Ол жатырмен аналық бездің меншікті байламымен, lig. ovariiproprium, байланысқан. Бұл жалғама дөңгелек жіп түрінде аналық бездің-жатырлык шетінен жатырдың латералді бұрышына дейін, жатырдың жалпақ байламының екі табағының аралығында орналасқан. Аналық бездің байламдық аппаратына lig. suspensorium ovarii, жатады, құрамында аналық бездің тамырлары мен фиброзды талшықтар будалары орналаскан, ол кіші жамбас астау қабырғасынан аналықбезге өтетін ішастардың катпары. Аналық без ішастармен жабылмайды. Аналық бездің түтіктік шетіне жатыр түтігінің аналык без шашағы бекиді. Аналық бездің топографиясы жатырдың орналасуына, оның рғаюына (жүктілік кезінде) байланысты. Аналық без кіші жамбас астау қуысында орналасатын ең қозғалмалы мүшелерге жатады.

Аналық без қабырғаларының құрылысы: Аналық без беті біркабатты ұрықтық эпителиймен жабылған. Оның астында дәнекер тінді ақ қабық, tunica albuginea, орналасады. Аналық бездің дәнекер тіні эластикалық талшықтарға бай негізін, stroma ovarii, құрайды. Аналық без паренхимасы сыртқы және ішкі қабаттарға бөлінеді. Аналық без орталығында, оның қакпасына жақын ішкі қабатынмилы зат, medulla ovarii, деп атайды. Бұл кабатта көптеген лимфа және қан тамырлар орналасқан. Аналық бездің сырткы қабыты, оның қыртыс заты, cortex ovarii, өте тығыз. Оның дәнекер тінінде жетілген аналық түйіншелері (граафов түйіншелері), folliculi ovarici maturis, және алғашқы аналық без түйіншелері, folliculi ovarici primarii, орналаскан. Жетілген аналык без түйіншелерінің диаметрі 1 см-ге жетеді, оның дәнекер тінді кабығы, thecafolliculi, болады. Теканың тығыз дәнекер тіннен тұратын сыртқы қабығы және қан мен лимфа капиллярлары, интерстициалді жасушалар орналасатын ішкі қабығы ажыратылады. Ішкі қабығына түйіршікті қабат, stratum granulosum, жанасады. Бұл қабаттың бір жері калындап, аналык жыныс жасушасы, овоцит, ovocytus, орналасатын аналық без төмпесін, cumulus oophorus, құрайды. Жетілген түйіншенің ішінде фолликулярлықсұйықтығы, liquorfollicularis, бар куыс болады. Аналык жыныс жасушасы zona pellucida, мен corona radiata, коршалып, аналык без төмпесінде орналасады. Аналық бездің жетілген түйіншелері біртіндеп аналык бездің беткей қабатына шығады. Овуляция кезінде пісіп жетілген түйінше жарылып, аналық жыныс жасушасы фолликулярлық сұйықтықпен бірге ішастар куысына түседі, кейін түтіктін шашактары арқылы жатыр түтігінің іштік тесігіне өтеді. Жарылған түйіншенің орнында қанға толы ұңғыл қалады, кейін онда сары дене, corpus luteum, қалыптасады. Егер аналық без ұрықтанбаса, оның көлемі кішкентай 1,0-1,5 см-ге жуық, көп тұрмайды, сондықтан циклдік сары дене, corpus luteum ciclicum menstruationis деп аталады. Ол болашақта дәнекер тінмен алмасып, ақ дене, corpus albicans, атауын алады. Егер аналық жыныс жасушасы ұрықтанып, жүктілік пайда болса, жүктіліктің сары денесі, corpus luteum graviditatis, калындап, диаметрі 1,5-2,0 см-ге іріленіп, жүктілік кезеңінде өмір сүріп, ішкі секреторлық кызмет атқарады. Кейін ол да дәнекер тінді ақ денемен алмасады. Аналык бездің жарылған түйіншелерінің орнында катпар және ұңғыл түрінде іздер қалады.