Ангелы не спят
жүктеу/скачать 16,06 Mb. Pdf көрінісі
|
| Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 512 513 залда дайындықты бағады да отырады. Артистер жайдан-жай отырғыза ма? Алғашқы бөлімдегі ел қыдырып, көше сыдырып көпес қызына күйеу іздейтін өсекші Фекла – Қы- зтуған сүйкімсіз кейіпке енбей, аяқ басқан сайын назданып, керіліп-созылып бітеді. Ал төзіп көр! Қалыңдық көруге келгенде керенау, кердең Подко- лесин – Арон Арысович өзінің күнделікті жүрісі- не салып қутыңдап жүгіреді. Ал шыдап көр! – Өңшең топас! Қанымды ұрттап іштіңдер! Осы спектакльден соң сендерді желкемнің шұқыры көрсін! – деп әншейінде қылқылдап сөйлейтін бас режиссердің ойбайлаған даусы атақырдай залды жаңғырықтырады. – Гогольдің аруағы атсын! Бас режиссердің құлақты тескен ащы айқай- ын естіген сайын театр директоры кабинетінен шығып, бір тал шашы шашау шықпайтын таза күмістен құйғандай аппақ басын бір көрсетіп ке- теді. Бар қызық пьесаның бірінші бөлімінің соңын ала басталды. Агафья Тихоновнаның үйіне ентігіп ал- дымен Яичница жетті. Жетті де жасауы мол көпес қызына өзге бақталастарынан бұрын сөзін өткіз- гісі кеп: − Сүйікті ханым, мұндай ауа райында жапа- дан-жалғыз отыру азап қой. Ал үйленген, ба- ла-шағасы барлардың жөні басқа... Олардың өз қызығы өзінде, − десін. Десін де осы рольдегі дәл төбесінде сәбидің алақанындай ойма тазы бар ар- тист Агафья – Галяның алдына кеп сызылып тұра қалсын. Осы көрініске дейін кәрі қыздың образын бар сымбатымен жарқырата ойнаған Галяның есіне өз өмірінде өткен баянсыз бір оқиға оралсын. свой гренадерский рост, он сидел в полумраке зрительного зала и не сводил глаз с происходяще- го на подмостках действа. Но, разве артисты да- дут посидеть спокойно?! В первом же действии Кызтуган в роли сводни- цы Фёклы, вместо того, чтобы проворно шмыгать по закоулкам и обивать пороги домов в поисках жениха для купеческой дочки, манерничает и же- манится, будто пытаясь показать свое превосход- ство. Разве можно на такое спокойно смотреть?! А приглашенный на смотрины невесты ленивый и флегматичный Подколесин в исполнении Арона Арысовича семенит походкой мелкого лавочника и заискивающе расшаркивается. Это же формен- ное издевательство над образом! – Одни болваны! Кровь мою сосёте не по ка- пелькам, а вёдрами! Чтобы после спектакля глаза мои вас больше не видели! – кричал, срываясь на фальцет, обычно ворковавший главный режиссер, и акустика просторного зала вторила ему вослед. – Пусть вас покарает сам дух Гоголя! И при каждом громком крике главного режиссера открывалась дверь кабинета директора театра и показывалась белая, будто посеребрённая голова, без единой выбивающейся пряди. Впрочем все причуды, как из рога изобилия, жда- ли в конце первого акта. В дом Агафьи Тихонов- ны опережая всех, едва отдышавшись от быстрой ходьбы, явился Яичница. Явился и чуть ли не с порога, пытаясь сделать предложение богатой не- весте заговорил: – Дорогая, госпожа, неприятнее всего, когда в такую погоду сидишь один. Женатому человеку совсем другое дело – не скучно... – Продеклами- ровав эти слова, актер с округлой плешиной на са- мой макушке размером в детскую ладонь, галант- но предстал перед глазами Гали в роли Агафьи. И тут Галя, легко исполнявшая роль засидевшей- ся девы, вдруг вспомнила, что именно этот эпизод произошел в её собственной жизни. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 514 515 ...Иә, айтары не, қараторы келісті жігіт еді. Айы- бы – оның да дәл төбесінде сәбидің алақанындай ойма тазы бар еді. Оқу бітіріп келген жылы бір тойда танысқан. Іштей ұнатқан. Ұнатқан жанда ерік бар ма? «Күн жарқырап тұр. Кеттік, қыдырайық...» десе ере жөнеліпті. «Жаңбыр сіркіреп тұр, рақат. Көше кезейік. Кафе- ге барайық...» десе тұра жөнеліпті... Бойына бала бітіп, үш ай толғанда есін жиды. Жиғаны құрсын, бәрі кеш. Қараторы келісті жігіт балалы-шағалы боп шықты. Табанының астына сынап төккен сұйық екен. Мұның жанын жара- лап, жазықсыз нәрестені абортпен өлтірген оң- бағанның енді мүләйімсіп келіп тұрғанын көрдің бе? – Абройымды төгіп!.. Масқарамды шығарып!.. Мә саған, алаяқ! – деп Агафья − Галя қалшыл- даған қалпы Яичницаны жақтан қондырсын. Қапелімде мұндай әрекетті күтпеген артист жа- нындағы орындыққа сүрініп, шалқасынан гүрс етіп жығылды. – Агафья, сучка, рольден неге шығасың?! – деп бас режиссер шашын жұлып жатты. – Кел орныңа! Баста қайтадан! Ассистент, қайда- сың? Тұрғыз ананы жатқан жерінен! – Ойнай алмаймын. Құрығанда Агафьясы құрсын! – деп Галя иығына жамылған желекті лақтырып, еңіреп жіберді. – Шыдамым жетпейді. Таняға бер бұл рольді. Жерде жатқан желекті жамылып сахнаға жүгіре шыққан Таня бірден үйіріле жөнелді. ...Конечно, что там говорить, это был довольно красивый брюнет. Изьян его был лишь в том, что имел он одну мимолетную примету – округлую плешину на самой макушке размером в детскую ладонь. Познакомились они на одной из вечеринок в год окончания учебы. Он ей крепко запал в душу. Бы- вает ли порой выбор у влюбленного челловека? Стоило ему сказать: «День такой солнечный. Пой- дем, погуляем!», – она и пошла за ним... «Хорошо-то как, дождь моросит. Побродим по городу. Зайдем в кафе...», – и она побежала без оглядки... Спохватилась, когда оказалась на третьем месяце. Но не впрок – жених оказался женатым. Усколь- знул, аки пятки смазал ртутью... И, вы посмотри- те на этого пройдоху: плюнул в душу, вынудил сделать аборт, загубив невинное дитя, а теперь явился не запылился... Прямо сама невинность! – Тогда и получай! Вот тебе: за мою девичью честь, за мой неслыханный позор, подлый афе- рист! – закричала дурным тоном Агафья-Галя и, трясясь в бешенстве, дала увесистую и звонкую затрещину Яичнице. От неожиданности актер резко отпрянул назад, и перевалившись через стоявший позади стул, грох- нулся на подмостки. – Агафья, сучка ты эдакая! Почему выскочила из роли? – вопил в очередной раз главный режиссер, нервно теребя свои волосы. – Встань на свое место! Начинай, заново! Куда запропастился этот идиотский ассистент? Давай, скорей ставь его на ноги к чертовой матери! – Я больше играть не буду... Да сдалась она мне эта Агафья! – запричитала Галя и, сбросив со сво- их плеч шелковую накидку, заплакала. – Терпения моего не хватит. Отдай эту роль Тане. Таня ждать себя не заставила. Бойко выскочила на сцену, подхватила скинутую на пол накидку и сразу же вошла в образ. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 516 517 Рольге енгені сондай, Яичницаға күлім қаға тіл қатып, тіпті әлгінде оқыс тиген шапалақтан қы- зарып кеткен бетін үлбіреген алақанымен самал ескендей сипап өтті. – Гениально! – деп бас режиссер қараңғы залда бас бармағын шошайтты. Әдемі ойынның әрін Жевакин қашырды. Яични- цаның ізін суытпай сөз алған Балтазар Балтазаро- вич: − Шіркін, Сицилия! Сүйікті ханым, сіз буы- рқанған теңіз толқындарымен жақсы таныс күй- еуге шығуға қалай қарайсыз? – деп алдын кес-ке- стесін. Мұны естіген Таня селк ете түсті. Мұрты үстіңгі ернінен асып аузына төгіліп тұрған артиске шоши қарап, «Ах!» деп шоқ басқандай шегінсін. ...Ах! Мынау соның аумаған өзі ғой. Сөзін көрдің бе? … Вахталық жұмысқа келген түрік жігіті-тін. Мұ- ның көңілін сары майдай еріткен. Екеуі емін-ер- кін ойнап-күлген. Еліне шақырған. Болашақта үй- ленеміз дескен. Ауылдағы әке-шешесі қызына батасын қақтап беріп қалып еді-ау. Бүкіл ұжым бақ тілеп еді-ау... Бара Босфор бұғазына шомылып, аппақ алтындай құмына аунаған. Сауық-сайран құрған. Әдемі басталған ертегі еді. Әттең... Бір кеште сол сенген сүйіктісі түрік сұлуының етегіне еріп ізім-қайым жоғалды. Жат өлкеде жалғыз қап, қадірі қашып, әупірімнің күшімен кері оралған. Енді кеп тағы да теңізге шақырып тұрғанын қа- рашы. Бетсіз ғой, бетсіз! Актриса настолько хорошо чувствовала роль, что выразительно бросив реплику в адрес Яичницы, легко и непринужденно, словно дуновение ветер- ка, провела мягкой ладонью по его покрасневше- му от пощечины лицу. – Гениально! – воскликнул главный режиссер, поднимая в полутемном зале большой палец вверх. Удачно начавшуюся игру испортил Жевакин. Бал- тазар Балтазарович после Яичницы взял, как го- ворится, с места в карьер и пламенно произнес: – Вот в Сицилии!... Хотели ли бы вы, сударыня, иметь мужем человека знакомого с морскими бу- рями? От внезапности Таня вздрогнула. И услышав до боли знакомые слова, она бросила испуганный взгляд на актера с растопорщенными и лезущими в рот усами, затем вскрикнув «Ах!..», точно сту- пила на горящие угли, отшатнулась назад. Ах! Так это же он! Ишь, какие слова выучил!... Парень на вахтовую работу прибыл из Турции. И растопил её сердце как сливочное масло. Вдвоем они на славу провели время. Звал к себе на роди- ну. Обещал следом жениться. Её родители, живущие на селе, благословили и строго напутствовали, а весь коллектив пожелал счастья... По прибытии купались в теплых водах Босфора, и валялись на золотом песке. Бесцельно бродили. Всё было похоже на красиво начавшуюся сказку. Жаль... В один из вечеров её возлюбленный, по- бежал за длинной юбкой одной турчанки, и бес- следно исчез. Одна в чужой стране, лишившись всего, беспо- мощная, она с трудом вернулась обратно. И теперь он, возникнув из неоткуда, снова зовет её в морскую стихию... Ну, не бессовестный ли он нахал?! Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 518 519 – Көргім келмейді сені! Салдақыға бола саттың! Жоғал, тез! – деп өксіп-өксіп отыра кетті. – Өңшең ауру! Бұлардың бәріне психолог керек, − деп бас режиссер құтырынып, бір уыс төбе шашын тағы да жұлып алды. – Қайдағыны айтып тұрсың, а?! Бұл – Жевакин! Саған енді ғана сөз салып тұр! Сенің бұрынғы көп көңілдесіңнің бірі емес! – Жоқ, жетер! Тойдым мыннан! – деп, неге той- ғаны белгісіз, Таня сұқ саусағымен кеңірдегін бір сызды да сахнадан шыға жөнелді... Сол күннен бастап бас режиссер ішіп кетті. Үш-төрт күннен соң театр директоры амалсыз пә- теріне іздеп барған. Бас жағында қылқиып жарты шөлмек арақ тұр. Өзі майдан даласында құлаған ердей сұлқ түсіп жатыр. Көзін ашып-жұмып жарытымды жауап қатар бол- мады. – Спектакльдің афишасы ілінді. Ел-жұрт тегіс құлақтанды. Бар-жоғы төрт-ақ күн қалды. Еш нәрсе дайын емес. – Басыңды көтер, айналайын. Құтқар бізді,- деп театр директоры әбден жуасыды. - Министрліктің бас маманы қатысам деп дігірлеп ол отыр. Қазір барып жиналыс ашамын. Төбелері- не қамшы ойнатып аламын. Әлгі театр сыншысын да шақырамын. Көрсін. Кеңесін берсін. Өзің таңертең кел, кел де дайын- дыққа кіріс. – Көргім келмейді соларды. – Артист баққан тауық баққанмен бірдей. Айдасаң пышырап қашып аулаға кірмейді... Енді маған ты- нышымен зейнетақы да бұйырмас. Балағат естіп – Видеть я тебя не хочу! Ты променял меня на шлюху! Убирайся прочь! Сгинь! – выпалила она, и захныкав, опустилась на корточки. – Поголовно больные! Им всем психиатр нужен, – бесновался главный режиссер, вырывая клок во- лос с собственного темени. – Ну, что ты мелешь, а? Это же – Жевакин! В люб- ви он тебе признается впервые! И к твоим преж- ним кавалерам не имеет никакого отношения. – Нет уж, хватит с меня! Сыта по горло! – сквозь слезы проронила Таня, чиркнув указательным пальцем по горлу. И, не объяснив, чем же она так сыта, ушла со сцены... В этот злополучный день главный режиссер при- ложился к горькой. Спустя дня три-четыре директор театра вынуж- ден был пойти к нему на поклон. У изголовья стояла наполовину пустая бутылка водки. Сам хозяин, как подкошенный на поле бра- ни боец, лежал ничком. Открыл один глаз, но сказать что-то внятное, был не в силах. – Афишу спектакля уже развесили. Всех, кого надо оповестили. Только четыре дня всего-навсе- го-то и осталось. Ничего не готово... Ну, дорогой, подними голову, – умоляет его присмиревший директор театра. – Грозится прийти и этот главный специалист ми- нистерства! Выручай уж, как-нибудь. А я пойду сегодня проводить собрание. Посвищу нагайкой над их головами. Да, и приглашу, наверное, того театрального кри- тика. Пусть посмотрит. Авось, что посоветует. А ты уж приди утром и, не мешкая, приступай к подготовке. – Не могу я их всех видеть! – Эх, артистов пасти – все одно, что курей... Нач- нешь их собирать, а они все врассыпную норо- вят... Мне и до пенсии не дадут дотянуть. Чихво- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 520 521 кететін болдым. Министрлік пен Гоголь түбіме жетті, − деп енді бәйіт айтып жыласын. – Түнде Николай Васильевич түсіме енді, − деді бас режиссер. – Ойбай, не дейд?! Не хабар айтты? – Аузы берік адам ғой. Есіктің көзінде тұрып- тұрып бір күрсінді де шыға жөнелді. – Жарықтық, ол да сенің мына жатысыңа қапа боп жүрген де. Артистерге де риза емес. Тығылып қалған ванныйдан Даша тықырын біл- дірмей сыртқа қашып бара жатты. Ізінше есіктен бір шөлмек арақ пен тіскебасар кө- теріп Маша кіріп келе жатты. – Өй, пері, сен мұнда неғып жүрсің? Жоғал. Көрін- бе көзіме, − деп театр директоры зілсіз жасқады. – Шай қойып берейін деп... Басының сақинасы ұстап жатыр. Дәрі алып келдім... Өзі де келе артистерді кабинетіне жинады. – Бар мен жоқтың ортасында ілініп тұрмыз, − деп зікір салып, жер тепкен. – Бас режиссердің жатысы анау, сендердің жай- ылып жүрістерің мынау. Осы тұрған біреуің ба- сты рольге жарамайсыңдар. Шеттеріңнен қияли. Жүйкелерің тозған. Сахна мен шынайы өмірдің ара жігін ажырату атымен жоқ. – Оны экспромт дейді, ағай. Бір тал шашы шашау шықпайтын таза күмістен құйғандай аппақ басын көтеріп алып, осыны ай- тып тұрған шынымен сен бе дегендей, киім цехы- стят ироды на чем свет стоит. И министерство, и Гоголь, ох, боюсь, загонят меня в самый гроб, – запричитал директор театра. – Ночью приснился мне Николай Васильевич, – немного оживился главный режиссер. – Ой – ёй – ёй! Что такое ты говоришь?! А какую весть передавали? – Молчун... Не раскрыл тайну. Постоял-постоял в проеме, тяжело вздохнул, и ушел... – Незабвенный дух его, тоже, должно быть, отяго- щен твоим состоянием. Да и артистами, конечно, недоволен, видать. В этот момент из входной двери наружу бесшум- но выскочила, таившаяся в ванной комнате, Даша. И тут же вслед за ней в прихожей появилась Маша с пакетиком в руках, в котором лежала обычная бутылка и какая-то нехитрая закуска. – Ба-а... Добрая фея, а ты, что тут делаешь? Ис- парись и не попадайся мне на глаза! – безлобно пожурил её директор театра. – Да, думала, может чай поставить... Голова, на- верное, болит у него. А я тут и лекарство принес- ла... По приходу в свой кабинет, директор театра со- брал коллектив. – Висим на волоске между «быть» или «не быть», – нагоняя напряженность объявил он. – У главного режиссера постельный режим, а вы творите, кому что заблагорассудится. Из всех здесь присутствующих никто не годится на глав- ную роль. Поголовно все гонимые и больные. Не- рвы уже никуда не годятся. Чутье совсем потеря- ли. Черту между личной жизнью и сценой вообще перестали различать! – Это же называется экспромтом! Приподняв свою белую, будто посеребрённую го- лову, без единой выбивающейся пряди, директор театра пробуравил взглядом заведующую костю- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 522 523 ның меңгерушісі Олесяны көзімен жеп жібере жаздады. – Экспромт?! Онда үйлеріңде бажылдатып қа- тын сабағандарыңды, баймен ұрысып, басқа- мен қыдырғандарыңды көрермен алдына алып шығыңдар. Сахна қасиетті! Өңшең өнердің киесі ұрғыр! Міне, алдарыңда өздеріңе етене таныс театр сын- шысы тұр, – деп сосын желке шашы мен жауыры- ны тұтасып кеткен жұқалтаң сары жігітті нұсқа- ды. – Талай спектакльімізді мақтап баспасөзге мақала жазған, бізден ықыласын аямаған азамат. – «Үйленуді» студент кезімде оқығанмын. Қазір ұмытып қалыппын, – деді ол шашын бір сілкіп тастап. – Әрине, үйлену керек. Бірақ кімге? Адамды қи- найтыны осы жағы ғой. Мәселен, Қытайда 50 миллион бойдақ жігіт бар. Бәрі де жар таба алмай зарығып жүр. – Ах! – деді бір жас қыз аузынан жалын атып. Оны: – Ох! – деп және бірі қостады. – Обал-ай! – деп Олеся бұл өкінішке өзінше нүкте қойды. – Тынышталыңдар. Ал тыңдайық. – Жалпы маған Гогольдің «Ревизоры» ұнайды, – деді одан әрі сыншы шашын тағы бір сілкіп та- стап. – Байқаймын, болашағы зор шығарма. Өзім қала- лық драма үйірмесін басқарамын. Осы спектакльді дайындау үстіндеміз. Мен Хле- стаковтің роліндемін. Ал қала әкімі болса город- ничий Сквозник-Дмухановскийді ойнайды. мерным цехом Олесю. – Экспромт?! Тогда тащите на сцену всю бытовую грязь: как вы дома даёте волю рукам и доводите до истерики собственных жен или, как поскан- далив с мужем, в отместку прогуливаетесь с дру- гим... А сцена священна. Бойтесь кары высокого искусства! Сегодня я пригласил известного вам театрального критика, – продолжал директор театра, показав на худощавого молодого человека со светло-рыжим загривком тонких и длинных волос. – Он, неоднократно, удостаивал наши спектакли похвальными отзывами в средствах печати. – «Женитьбу» я прочитал в студенческие годы. Сейчас, разумеется, немного подзабыл, – сказал молодой критик, тряхнув волосами. – Конечно, жениться необходимо. Но на ком? Вот проблема, которая мучает каждого нормального человека. Например, в Китае более 150 миллионов молодых холостяков. И все они просто истомились в поис- ках своей второй половины. – Ах! – раздался возглас молодой девушки. И, следом: – Ох! – вторил ей кто-то другой. – Ой, как жаль-то! – подытожила эти голоса Оле- ся. – Тихо-тихо! Давайте послушаем! – В сущности, мне нравится «Ревизор» Гоголя, – продолжил свою прерванную речь приглашенный критик, тряхнув опять своим жидким загривком. – Должен отметить, – перспективная вещица. Я сам руковожу городским кружком художествен- ной самодеятельности. И сейчас мы на стадии подготовки названного спектакля. Я исполняю роль Хлестакова. А наш городский аким играет городничего Сквозни- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 524 525 Сол еңбегіме қолма-қол үш бөлмелі пәтер берді. Енді «Lеxus» машинасын сұрамақпын. Айт- пақшы, ол менің әйелімді... Тағы да біраз көсілгісі келген, осы кезде есік сарт беріп ашылып, ішке жұбайы ентелей енді. Қолында конверт пен бір жапырақ ақ қағаз. Онсыз да сұрша беті көгіс тартыпты. Тіпті көз тоқтатып қарау мүмкін емес. – Тырп етпеңдер! – деді келе кабинеттен біреу қашып шыға ма дегендей. – Мына хатты жазған қай антұрған?! – Хаты несі? – Қол қойып па? – Мазмұны қандай? – деп артистердің арасында сыбыр-күбір көбейді. – Тырп етпеңдер! – деді сосын тағы да. – Қазір беттеріңді аймандай қылам. – Сөйтті де ақ қағаз- ды жарқ еткізіп бетіне тақап саудыратып оқи жө- нелді: «Театр ұжымы іштен бүлініп, алауыздық өршіп тұр. Оның басты себебі – театр директоры ар- тистерді алалайды. Мысалы, өмір бойы басты рольді тек Қызтуған орындап келеді. Ел арасында оның Күндеқыз де- ген лақап аты бар. Бес байға санап тұрып тиген. Соның біреуіне де құтаймаған. Моральдік жағы тым осал. Соңғы он бес жылдан бері театр директорымен көзқыспасы бар. Қызғанып, ешқайсымызды оның жанына жолатпайды. ка-Дмухановского. За мои усердия он сразу же выделил мне трехком- натную квартиру. Теперь, думаю, не попросить ли у него «Лексус»?! Между прочим, они мою жену... Он хотел было продолжить своё увлеченное вы- ступление, но в тот момент громко хлопнула вход- ная дверь и внутрь решительно шагнула жена ди- ректора театра. В руках она держала конверт и какой-то лист бу- маги. Нездоровый цвет её лица имел зеленоватый оттенок. Смотреть на неё было жутковато. – Сидеть всем на своих местах! – тоном не терпя- щим возражений произнесла она, будто опасаясь, что кто-то вдруг исчезнет из кабинета. – Какая сволочь это намарала? – Письмо, что ли? – Подпись-то, посмотрите! – А о чём оно, можно поинтересоваться? – разда- лись недоуменные голоса присутствующих. - Молчать! – кипела женщина. – Сейчас я вас всех выведу на чистую воду! Уткнувшись в лист бумаги, начала скороговоркой читать: «Коллектив театра разлагается изнутри, про- цветает групповщина. Главная причина этого не- дуга в том, что директор театра отдает пред- почтение одним и обделяет других. Наглядный тому пример, – все главные роли ис- полняет одна Кызтуган. В коллективе ей дали кличку Кундекыз, то есть девушка на все случаи жизни. Побывав раз пять в замужестве, она и не собира- ется причалить... Её моральный облик просто не выдерживает никакой критики. На протяжении полутора десятка лет она кру- тит роман с директором театра. Как цепная дворняжка никого к нему не подпускает. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 526 527 Директордың кабинетінде роль бөлетін диван тұр. Сол диванның орта тұсы ішіне қарай ойылып кеткен. Сол ойық Қызтуғанның құйрығының өл- шеміне дәлме-дәл келеді. Нанбасаңыздар арнайы комиссия шығарып көру- ге болады...» Хатты саудыратып оқып келе жатқан сұрша бет әйел осы тұсқа келгенде кілт кідірді. Кідірді де манадан бері бір қызарып, бір сазарып тұрған Қызтуғанға қарады. Еңкейіп жоқ іздегендей ак- трисаның артқы жағынан бір айналып өтті. Іргеде тұрған орта тұсы ойылып кеткен диванға үңілді. – Рас қой. – Құтылсақ екен. – Қандай жақсы жазған?! Кітаптың сөзіндей, – десіп артистердің даусы енді емін-жарқын шыға бастаған. Онсыз да сұрша беті көгіс тартқан әйел одан әріге төзбеді. – Ах, сайқал! Көзім енді жетті! – деп шап беріп Қызтуғанның бетін тырнады. Қызтуған сауға сұрап қашып жүрсе де киім цехы- ның меңгерушісі Олесяның бетін тырнап үлгерді. Олеся болса қапелімде қолына ешкім ілікпей жанталасты. – Мынау жаңа шығарма ғой. Авторы кім, авторы? Комедия ма? Образға бірден еніпсіңдер. Ғажап! Шеттеріңнен жұлдызсыңдар, – деп театр сыншы- сының есі шығып, қағаз-қаламына жармасты. – Қатырып тұрып газетке жазамын. Жаһанға жар саламын! Сол күні театр директоры инфаркт алып ауруха- наға түскен. В частности, в кабинете директора стоит ви- давший виды диван, на котором распределяются все главные роли. Средняя часть этого дивана уже просела вов- нутрь. И, кстати, образовавшееся углубление точь в точь соответствует габаритам вышена- званной актрисы. Если кто-то сомневается, то создавайте специ- альную комиссию и проверьте данный факт...». Женщина с нездоровым цветом лица неожиданно остановилась. Медленно посмотрела в сторону бледнеющей и краснеющей Кызтуган. И с видом человека, потерявшего какую-то ценную вещь, женщина обошла актрису со стороны спины. За- тем оценивающим взглядом скользнула по стоя- щему у стены дивану со вмятиной посередине. – Да и в самом деле... – Вот незадача-то... – А, как замечательно написано! Словно как в зер- кало смотрели, – оживились артисты, перебивая друг друга. Такого позора, почти позеленевшая женщина, вы- держать уже не могла. С криком: «Ах! Потаскуха! Теперь всё мне ясно!», – и с кошачьей прытью она набросилась на Кызтуган и царапнула ей лицо. Кызтуган, спасаясь от неё бегством, успела задеть ноготком Олесю, заведующую костюмерным це- хом. Олеся же, не успев ответить действием, за- билась в нервном припадке. – Так это новая трактовка?! А, кто же автор? Ко- медия, что ли? Какое свежее воплощение образов. Великолепно! Парад звезд – одна ярче другой! – восклицал обес- кураженный тетральный критик и хватался за ручку с бумагой. – Отличный материал для статьи в газету. Про- славлю на весь мир! В тот же день директора театра увезли в больницу с инфарктом. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 528 529 На утро следующего дня в театре появился глав- ный режиссер, и работа над спектаклем возобно- вилась. Роль Агафьи Тихоновны была перепоручена Даше. Молодая актриса с самого начала стара- тельно и без ремарок воплощала на сцене зрелую купчиху, да только в конце концов наступила на те же треклятые грабли. Иначе это и не назовешь. Стоило Народному ар- тисту Арону Арысовичу, будучи на сцене Подко- лесиным, подобострастно и проникновенно про- изнести: «О, какие у вас прелестные ручки! ...Да, позвольте, сударыня, я хочу, чтобы сей же час было венчание». И этого оказалось достаточно... – Пойти под венец с мужчиной, который в отцы мне годится? Да вы в своем ли уме? Что это за напасть-то такая?! Если услышит мой парень, за которого я замуж собираюсь, так как я ему потом всё объясню?! Он и так обещал взять меня с ре- бенком! – возмутилась Даша и, наотрез отказав- шись играть дальше, обиженная и оскорбленная убежала с подмосток ... Спустя трое суток спектакль был все-таки постав- лен. Под толстым слоем грима помолодевшая Кызту- ган блистала на сцене в роли Агафьи Тихоновны, щеголяя нарядами, и сводя с ума томным и игри- вым взглядом женихов, прибывающих её сватать. Беспрестанно кокетничая и переигрывая роль, она завораживала и всю собравшуюся в зале пу- блику... Что же касается Гали, то она, довольно состарив- шись и погрузнев под слоем толстого грима, хло- потала на сцене Феклой Ивановной. А Таня довольствовалась ролью Арины Панте- леймоновны. Даше лишь выпала роль Дуняши. Не обошлось и без накладок в эпилоге и даже по завершению спектакля. Первая случилась в эпизоде, когда Подколесин, оставивший шляпу в доме невесты, должен был бежать, выпрыгнув со второго этажа. Однако Арон Арысович по ошибке сиганул на противоположную сторону... Ертеңіне бас режиссер жұмысқа шығып, дайын- дықты қайтадан бастады. Агафья Тихоновнаның ролі енді Дашаға тапсы- рылды. Басынан бастап қамшы салдырмай көпес қызы боп көлбеңдеген Даша да пьесаның соңына келгенде оңбай сүрінді. Сүрінгені емей немене, халық артисі Арон Ары- сович Подколесин боп: – Қолыңыз неткен әдемі?! Сүйікті ханым, рұқсат ет, мен сізбен қазір, тап қазір неке қидырғым ке- леді, – деуі мұң екен: – Әкемдей адаммен қалайша неке қиямын? Бұл қай басынғандық?! Мұны күйеуге тиейін деп жүрген жігітім естісе не бетімді айтамын? Он- сыз да баламмен қоса алам деп уәде берген, – деп азарда-безер боп сахна айналып қашты... Үш күннен соң спектакль сахнаға шықты. Бетіне гримді қалың салып жасарған Қызтуған Агафья Тихоновна боп жарқырап, жайнап, айтты- ра келген күйеу жігіттерге нұрлана қарап, қылым- сып, ұрлана қарап көрерменді қаралай естен тан- дырды. Ал Галя бетіне гримді қалың салып, қартайып Фекла Ивановна боп жүрді. Таня болса Арина Пантелеймоновнаны місе тұт- ты. Даша бар-жоғы Дуняшка еді. Спектакльдің соңын ала екі оқыс оқиға орын алды. Бірі – Подколесин қалыңдықтың үйіне қалпағын қалдырып, екінші қабаттан секіріп қа- шатын тұста Арон Арысович жаңылысып, қарсы бетке қарғып... Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 530 531 И грохнулся прямо в оркестровую яму! Сломал себе тазобедренную кость. Впрочем, главный специалист Министерства культуры, сидевший в первом ряду, услышав ве- ликий вой, напоминавший завывание голодного волка, подпрыгнул от радости со своего места и, громко хлопая в ладоши, закричал: «Браво!.. Вот это да! Вот, что значит Народный артист!..». Вторая накладка произошла из-за оставшейся без роли Маши, которая обозлившись на весь белый свет, выскочила замуж за пожилого профессора давно уж её опекавшего. Таким образом, пьеса была удачно сыграна. Кол- лектив театра всю ночь напролет праздновал пре- мьеру, крепко обнимаясь, слезно целуясь и смач- но лобызая друг друга... Тура музыканттар отыратын апанға құлапты. Жамбасы сыныпты. Аш бөрідей ұлыған даусын естіп алдыңғы қатарда жайғасқан Мәдениет министрлігінің бас маманы: – Браво! Міне, нағыз халық артисі! – деп мәз-мей- рам боп қол шапалақтап жіберді. Екіншісі – роль тимей ызаға піскен Маша көптен соңынан қалмай қойған қартаң профессорға күй- еуге қашып кетті. Сөйтіп, спектакль сәтті аяқталды. Бүкіл ұжым бір-бірін құттықтасып, құшақ ажыратпай, сілекей алып сүйісіп түнімен тойлап жатты. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ СТРАСТИ НАШЕГО ТЕАТРА Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АКТРИСА 532 533 АЙНА Көнеден қалған көз еді, жарықтық. Айнаны айта- мын. Биктігі бес қарыс, ені сәл ықшамдау. Жиегі қымбат ағашпен көмкерілген. Күміске салған қара бағдардай айнала әйнегінің ылғал жү- гіріп күңгірт тартқан тұсының өзі ыстық тартып тұратын. Ғажапты қараңыз, жардағы сүре шеге орнында сүйкенген ешкім жоқ, ал сол айна өз-өзінен дүрс етіп еденге құласын. Сәуірбай шал әулетімен таңертеңгі шайын жайба- рақат ішіп отырған. Шалдыр ете түскен дауыстан бәрі шошынды. Қымбат ағашпен көмкерілген жиегі бүтін, үлкен дөңгелек айна тарам-тарам боп бөлініп жатыр. Үйге күн сәулесі құйылып тұрған. Бүкіл әулет өре түрегеліп айнаға үңілді. Күн сәулесімен ойнап әр бөліктен жанұяның әр мүшесінің жеке-жеке ди- дар-келбеті көрінсін. ЗЕРКАЛО Старинное – оно было свидетелем времени. Я имею ввиду зеркало. Пять пядей в высоту и чуть поуже в ширину. Обрамленное ценным деревом. Что-то неуловимо теплое было и в его потемневшем от влаги, слов- но подернутом серебряной чернью, зеркальном ободке. И что за чудеса – гвоздь в стене на месте, никто не прикасался, а зеркало само по себе: возьми и грохнись на пол. Старик Саурбай со своим семейством умиротво- ренно потягивал утренний чай. От неожиданного грохота и звона все вздрогнули. Большое закругленное по углам зеркало, обрам- ленное ценным деревом, лежало расколотым на кусочки. Дом заливало солнечным светом. Всё семейство, повскакивав с мест, уставилось на осколки. И в каждом отколовшемся кусочке, игравшем в лучах солнца, отражался облик каждого члена семьи в отдельности. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ЗЕРКАЛО Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АЙНА 534 535 Үлкендеу сынықта ақшулан сақалы секиіп Сәуір- бай тұр. Көзінің оты қайтқан, ой кемірген. Жанындағыда – кемпірі. Самай шашы дудыраған, басында бір байламы бар Мүгілсін. Қос ұл мен келіні, жан дегенде жалғыз қызы да бір-бір бөлікті иеленіпті. Сәуірбай терең күрсініп ысқырды. – Сұмдық! – деп қаралай жаманат шақырған кем- пірі айнаның шашыранды сынығын тере бастады. Қалғандары қайырылып та қарамады. Бизнес те бұ заманда үйір көрмеген байтал сынды ғой. Дер кезінде құрықты салмасаң... әне қашты, міне қашты деп тақымдайсың да отырасың. – Қақпас, бәрі сенен. Кесірің тимей жүрмес! Ауылдағы қиқудан қашып көшкендей боп ек. Құлағымыз енді тыншыды ма дегенде. Тағы бір пәле жармаспаса нетті, – деп Мүгілсін шалына шаптықты. – Өйтіп оттама! Өстіп шалқып отырғаның мына менің арқам шығар. – Қақпас, сол сенің арқаңда талай ат шығарып, атаққа іліккенбіз. Бетімізбен жер басып. Молда болам деп бір шықтың. Ол рас енді... «Кешегі соғыста қан төктім. Былайғы өмірде біре- улерге ажырая қарадық, ақырып сөйледік. Кінәміз аз емес шығар. Пәндеміз ғой... Жуайын, ағарайын, мойнымдағы парызымды түсірейін. Аллекем кешем десе алды кең ғой», – деп басына дағарадай ғып сәлде ораған. «Әкем жарықтық жастайымнан тілімді сынды- рған, құлағыма қондырған», – деп есте қалған бір ескі сүрені тірілткен. Оның өзі марқұмды ақырғы В осколке, что побольше, стоял Саурбай с торча- щей сиво-бурой бородой. Взгляд потухший, пол- ный тревоги. В осколке рядом – его старуха Мугульсын. Воло- сы на висках выбились, на голове кружочек плат- ка. Двум сыновьям, снохе и душеньке семьи – един- ственной дочке, достались по собственному ку- сочку отражения каждому. Саурбай, тяжело вздохнув, присвистнул. – Какой ужас! – пробурчала старуха, усматривав- шая во всем недобрую примету, и стала собирать разлетевшиеся зеркальные осколки. Остальные даже и не придали этому значения. Бизнес в наши дни – словно необъезженная ко- былица. Вовремя не заарканишь – ускачет, куда подалее, и останется потом только локти кусать. – Старый обалдуй, всё из-за тебя. Опять бы чего не накликал! Только вроде бы сбежали от аульных сплетен. Думала, наконец-то, хоть здесь найдем покой. Да, куда там, снова какая-нибудь беда при- цепится, – задирала мужа Мугульсын. – Болтай-болтай, да меру знай! Благодаря мне, ка- жись, живешь и нужды не знаешь. – О, старый пустомеля, вот именно, благодаря тебе мы имели счастье не раз прославиться. Лю- дям в глаза было стыдно смотреть. Муллой ему стать захотелось... Что правда, то правда... На войне чью-то кровь проливал. В мирной жиз- ни на кого-то смотрел презрительно или выраба- тывал командный голос. Грехов накопилось, на- верное. Все мы одним миром мазаны... Отмоюсь, очищусь, выполню долг свой. Если Бог пожелает, то простить ему будет не трудно, – ду- мал он, водружая на себя громоздкий тюрбан. Припомнил одну из подзабытых сур, которую не- забвенный отец вливал в его ещё несмышленные уши. Этой суры ему вполне хватало, чтобы обер- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ЗЕРКАЛО Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АЙНА 536 537 сапарға ақ жуып аттандыруға молынан жетіп жат- ты. Молданың аузында Алланың аузы бар деген. – Мақамы жаныңа майдай жағады, – десіп ауыл- дастары қолпаштасқан. Осы абыройын малданып жүре берер ме еді... Соңғыда оңбай сүрінгені. Жаназа намазын енді бітіре бергенде: – Мына сақалың күйгір не шатып тұр?! Уа, халқым, о дүниеге имансыз кетіп жатыр- сыңдар ғой! – деп қалыңдығы бір елі көзілдірігі мұрнының ұшына әзер ілініп тұрған шынжау сары шабына шоқ түскендей бажылдап қоя берсін. Қазаға жиналған жұрт сілтідей тынды. Алматы- дан ат арытып марқұмның нағашысы келді де- скен. Сол екен. Әй, бәсе, қабағын кіржитіп тұрысы жаман еді-ау. Таң атқалы жүрегі түскір өз-өзінен ұйтқып еді, осының боларын сезген екен-ау. Шынжау сары дегенің Бас мүфтидің өзімен ша- риғатқа шартпа-шұрт таласып жүретін нағыз қы- зылкөз дәукестің өзі боп шықты. Бақса, мұның жарықтық әкесінен меншіктеп қалғаны «Талақ» екен. Бір-біріне көсеу ала жүгіріп, күл шашып, «бетің құрсын, кәпір» десіп, айырылысып жатқан ер- лі-зайыптыларға арналған сүре көрінеді. Ал, саған! Сөйтіп, құйрық үзіп қашса құтылмас пәлеге кезік- ті. Мұны естіген елде бәтуа бар ма? – Әй, бәсе, ішім сезіп еді-ау... – Тап мүдірген жерінде қазақшаны қосып-қосып жіберетін... нуть покойного в белый саван и отправить в по- следний путь. Говорят, устами муллы вещает сам Всевышний. -Не голос, а просто бальзам на нашу душу, – по- хваливали его аулчане. Кто знает, так бы и добывал свой хлеб насущ- ный... Не разверзнись гром средь ясного неба. Он уже в очередной раз завершал свою заупокойную молитву, как какой-то огненно-рыжый тип, в тол- стых окулярах, сползших почти на самый кончик его носа, истошно завопил, точно ему попала го- рящая головешка в штаны: – Ва, достопочтенные! Гореть бороде его синим пламенем! Что несет вам этот невежда? Бедный народ, ты идёшь в мир иной не отпетым!.. Стало тихо как после грозы. Намедни говорили, что из далекой Алма-Аты приехал один родствен- ничек покойного по материнской линии. Он ока- зался. Ай, то-то сидел угрюмый и подозрительный. И на сердце с утра неспокойно было как-то, видать, чувствовало, что оказия случится. Этот рыжый тип, говорят, слыл редким сутягой: в вопросах шариата не дававший проходу и самому главному муфтию. В конце концов, выяснилось, что загадочная сура, доставшаяся ему от отца по наследству, называ- лась «Ат-Талак». И предназначалась для совершения обряда разво- да супружеской четы, погрязшей в склоках и из- менах, посыпавшей голову пеплом, позабывшей веру и тихий уют очага. Словом, влип! Как ни руби хвосты, а попался. Осрамился, что век не отмыться. А народ разве образумишь?! За- шелестели языками, аки камыш на болоте: - А ведь я подозревал, что здесь что-то не так! - Он бывало запнется, и чешет дальше, по-казах- ски. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ЗЕРКАЛО Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АЙНА 538 539 – Бәленше түсіме жиі кіреді. Қабір азабын тартып жатқан ғой... – десіп, қамыс басындай тербеліп кетті. Өңшең әулекі топ бас салып, сабап тастар деп торғай адымдап сытылып қашқан. Содан азат ба- сын азапқа салған сәлдеге жоламай қойған. – Қақпас, ауылды ала тайдай бүлдіріп Астанаға келдің, – деп Мүгілсіннің кәрі жыны қайта қоза бастап еді, үлкен ұлы Жайдос түскі асқа салаң етіп жетіп келгені. Ұзын бойы имиіп, картөшке мұрны көгеріп қалған, ынжықтау. Әйелі Валя болса дүкенді жалға алып, шаруасын дөңгелендіріп жүр. Қолды-аяққа тұрмайтын пысығы – Байдос. «Ошы... ошы...» деп тілін тістелеп сөйлегіш сілің- гір сары. Ағасының құрылысшылар бригадасына тендер алып бергіш... Жетпей тұрған жібек жіпке кендір жалғап жібергіш. Ылдым-жылдымы мол, бастыққа жұғысқыш. Сарқыт ішкіш. Жұғын жалағыш. Пейіштің шуағына шомылғандай жалғыз қызы Жангүлім еді. Тал бойында бір мін болсашы. Үшінші курс студенті... Сумаң қаққан суық хабар түс әлетінде жеткен. Жангүлім авария жасапты. Бурабайға машинасын ызғытып бара жатып... Жол бойы жас жігітті қаққан. Қаққанда да... Қол-аяғы сынып, бел омыртқасы үзілген. Өлім ау- зында... Көше қуалап жүріп Сәуірбай кешірімге барған. Бедірейіп отырған ағайындарының аяғына санап тұрып жығылған. Көз жасын сақалына тамызған. – Шет елде емдетем. Бағасы жүз мың доллар - Вот и покойный во сне наведывается. Мучается душа, видать, в преисподней-то... Воробьиным шажком пришлось ноги уносить, пока доморощенные правдолюбцы не надумали учинить над ним расправу. С тех пор, нажив лиха на свою бесшабашную голову, к тюрбану муллы он больше не приближался. – Старый олух, наломав дров среди аулчан, в Астану приехал, – снова заводилась Мугульсын по старой злости, но, внезапно, пришел на обед её старший сын Жайдос. Сутулящийся из-за длинного роста, инфантиль- ный недотепа с сизоватым носом-картошкой. Если бы не жена его – Валя, взявшая в аренду ма- газин для покрытия его расходов... Единственно проворным был непоседа Байдос. Светловолосый и словоохотливый, несмотря на легкую шепелявость. Был спецом по устроительству тендеров для стро- ительной бригады старшего брата. Рискованное дело превращающий в заманчивый проект. Легко подбирающий ключи к партнерам и, пото- му, угодный начальству. Даже по обычаю «саркы- та» – право младшего – он не упускал свою долю с апетитного стола компаньонов. Единственная дочь Жангулим, жившая как у Бога за пазухой, была самим созданием небесной ки- сти. И, к тому же, студентка третьего курса... Злополучная весть застигла всех в полдень. Жан- гулим совершила аварию. Спешила в урочище Боровое... На дороге сбила молодого парня. Легко сказать сбила: переломы руки и ноги, повреждение по- звоночника. Поместили в реанимацию... Вчера, уличив удобный момент, Саурбай пошёл на поклон. Пал в ноги враждебно настроенным родственникам парня. Умолял на чём свет стоит, слезою омочил свою бороду. – Буду ставить на ноги за границей. Слышал, бу- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ЗЕРКАЛО Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АЙНА 540 541 депті. Соны төлеймін. - Қыз баланы қаматқанда не табам? Кешірдім, – депті әкесі. Иман ұйыған жан екен. Пейіштің шуағына шомылғандай Жангүлім уақытша қамау изоляторында. Тергеу жүріп жа- тыр. Сәуірбай келе дігірді салып әулетін жина- сын. – Жайдос, жаның барда ақша тап! – деді жұды- рығымен ауаны түйгіштеп. – Бизнесім тоқтап қалады ғой. Осы күні 20 пайы- зын бастықтарға алдын ала бермесең, тендер жоқ. – Бұл жолы алма. Құрып кетсін! – Аштан өлеміз бе? Көштен қаламыз ба? – Дүкен бар емес пе? – Ол тек өзін өзі ілініп ақтап отыр. – Жалғыз қызымды қараңғы үйге қаматып... Өң- шең тумай туа шөккір! – деп бажылдап Мүгілсін білектей оқтауға жармасты. Манадан бері үнсіз отырған Байдос: – Ошы... Сенде ақша бар. Есепшотыңда тұр емес пе? – деп ағасына едірейсін. – Сап етіп тексеру келсе қайтем? Осы сен мені неге басынасың, а?! – Соны айтам-ау. Біздің арқамызда күн көріп оты- рып, – деп Валя жеңгесінің өңі көгіс тартып, көзі ақайранданып кетті. – Сен бе мені асырап отырған? Пішт, мә! Сен қа- тын, барып тұрған алаяқсың. Дүкеннен түскен пайданы ғұмыры жарымаған тұқымыңа шіли ұр- лап үлестіресің. Ошы... – Мені сат, ойбай! Шығар базарға! – деп Мүгілсін дет стоит сто тысяч зелёных... Оплатите эту сум- му? -Что мне проку оттого, что посадят девочку? А я прощаю, – сказал отец парня. Великодушным ока- зался человеком. Жангулим, жившую как у Бога за пазухой, сидела в изоляторе временного содержания. Шло след- ствие. Саурбай, вне себя от горя, собрал всё свое семейство. – Жайдос, в душу твою мать, найди деньги! – кри- чал он, рассекая кулаком воздух. - Бизнес же у меня накроется! Не отдам в эти дни 20 процентов руководителям – тендера не видать как своих ушей. - В этот раз откажись. К черту, пусть сгорит! - Умориться с голоду? Отстать от конкурентов? - А на что у вас магазин? - Да он сам себя еле покрывает. - Единственную доченьку заточить в глухую тем- ницу... Да лучше б я вас не рожала на свет! – заго- лосила Мугульсын, хватаясь за увесистую скалку. Молчавший до этого времени Байдос, буравя гла- зами старшего брата, зашепелявил: – Ща-щас, разберемся! У тебя же бабло лежало на щ...ету, брат? Глянь, я же видел!.. – А, вдруг, проверка заявится? И, вообще, ты, ког- да научишься считаться со мной, щенок? – Вот именно! И я о том же. Живешь за чужой счет, и никакой благодарности! – Вклинилась сно- ха и лицо её приобрело слегка синеватый оттенок, а глаза обесцветились. – Ты шо-ль меня обеспечиваешь? Не много ли на себя загружаешь? Да ты сама натуральная афе- ристка! Постоянно тыришь выручку в магазине, и несешь своим ненасытным родственничкам. Шо, не так? – Ой-бай! Лучше меня продайте! Сдайте меня на Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ЗЕРКАЛО Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АЙНА 542 543 диванға сылқ етіп құлады. – Бәрі сенің қырсығың. Айналып-үйіріліп келіп соғады да тұрады. Жинаған әжептәуір пенсиямыз бар еді. Қатырып шежіре шығарам. Бұлдап сатам, байимыз деп. Ал байыдық. Ақыры өртеп тынған жоқсың ба? Ол рас енді... Молдалықтан бетінің ажары қашып түскен соң, қой, ермек керек, қарап отыруға болмас деп ал- дына көлдей ғып ақ қағазды жайған. «Шежіре» деп әр әрпін сүзіскелі тұрған қошқар ғып түсіріп, астын айқырта сызған. «...Әйгілі Аңырақай шайқасында бас сардар Әбілқайырдың оң қолын менің Қарабатыр бабам басқарған, – деп жазып, айналасына өзі де сенім- сіздікпен бір қарап қойды. Ал Кенесарыға қиын-қыстау шақта мың қолмен барып қосылған менің Дарабатыр атам еді. Исатай мен Махамбет болса, көтеріліс тұсында шіли менің би көкем Жаңабатырдан ақыл-кеңес сұраған... Біз де тегін адам емеспіз. Құжат бар». Аудандық баспахана бұзаудың тіліндей етіп кітапшаны шығарып берді. Бүкіл ауыл жабылып сөйлем сайын сүрініп-жығылып жүріп соны оқы- ды. Тіпті кейбір рулас ағайындары бас қосып жиын өткізіп, батыр бабаларымыздың жорық жолына экспедиция ұйымдастырайық деп желпінді. Бәрі жөнімен еді. Тек әлгі бір-екі мектепте өткен оқушылармен кездесуде аталарының атын қай- та-қайта шатыстырғаны болмаса... базар, ой-бай! – запричитала Мугульсын, плюх- нувшись без сил на диван. – Всё это твоя греховодность. Беда так и кружится коршуном вокруг нас – не знаешь, с какой сторо- ны клюнет. Была, ведь, пенсия скоплена. Так, нет же, вздумал родословие своё печатать. Все обе- щал: – продадим за хорошую цену. Разживемся!.. – Как же, разжились. Насилу угомонился, когда всё сжег! Неправда, что ли? Что правда, то правда... После того как потерял своё лицо в роли священ- нослужителя, решил, что сиднем сидеть-то – ни- чего не высидишь, надо чем-то заняться. Словно озерную гладь развернул перед собой лист чистой бумаги. И наверху крупными буквами, похожими на рога упертых горных козлов, начертал: «РО- ДОСЛОВНАЯ», затем подчеркнул жирной лини- ей. «...В период достопамятного Аныракайского сражения мой прямой прадед Карабатыр руково- дил правым флангом войска главнокомандующего хана Абулхаира, – написал он, и с недоверием огля- нулся по сторонам. А славного Кенесары в решающий час поддержал мой другой прадед Дарабатыр со своей доблест- ной тысячей. Что касается предводителей народного восста- ния Исатая и Махамбета, то они шли за мудрым советом к степному вершителю правосудия, мое- му предку – бию Жанабатыру... Так что мы тоже не лыком шиты. И есть на то документ...». Районная типография отпечатала книжечку фор- матом с телячий язык. Читал её весь аул скопом, спотыкаясь на каждом предложении – и стоя, и падая. Особо активные единородцы, перетолковав из- ложенные обстоятельства, собирались снарядить экспедицию по местам походов столь достослав- ных предков. Всё как подобает. Разве что незначительный казус, когда во время встречи с учащимися одной-двух школ, перепутал имена своих прародителей... Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ЗЕРКАЛО Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АЙНА 544 545 Бір күні Астанадан ай-шай жоқ, домаланған ға- лым жігіт жетіп келсін. Келе сала: – Осылай да осылай, көкетай, сіздің түп-тұқия- ныңыз түгелдей батыр, би болыпты. Соны ұлы тұлғаларымыздың сапында «Қазақстанның жаңа тарихына» енгіземіз. Өмірбаянын әспеттеп жазамыз, суретін сырлап салдырамыз, – деп дедек қақтырып алып барады. – Оны саған кім айтып жүр? – деп бұл шындап сасайын деді. – Бір студенттен шежіреңізді алғам. Осы ауылдың баласы. Бар құжат қолымда депсіз. Жақсыны көр- мек үшін. Ұстап қарайық, көкетай. – Енді сол хан да, батырлар да жауға жалғыз шап- паған шығар. Біздің қолтығы тер сасып кеткен қара шалдарымыз да жүрген де бір шетінде найза ұстап... Мына сырғыма жауап ғалымды әжептәуір әбіржітіп тастады. – Дегенмен Қарабатыр, Дарабатыр, Жаңабатыр- лардың моласы бар шығар? – Жел мен күн жеп үгіп тастаған. – Ең болмаса орны... – Ол да жоқ! – Апырым, жалпы шежіредегі аты аталған бабала- рыңыз бұл өмірде болған ба өзі? Әлде... – Жиынтық образ ғой, – деп, қайдан оқығанын, жол тауып кетті. – Шырағым-ай, жақсы да бір төмпешік, жаман да бір төмпешік. Түбін түптеп В один из обычных дней из Астаны, как снег на голову, прибыл пухленький, как колобок, моло- дой учёный. По приезду он не скрывал своего восхищения его генеологией, которую украшали сплошь могучие багатуры и степенные бии. – Планируем включить в «Новую историю Казах- стана», в один ряд с величайшими представителя- ми народа. Напишем достойную биографию, воссоздадим достоверные портреты, – констатировал молодой ученый. – А от кого ты об этом узнал? – уточнял он, не на шутку струхнув. – Вашу родословную я взял у одного студента. Парень родом из вашего аула. Вы, кстати, в ней заявляете, что у вас и документы имеются. Про- сто великолепно! Почту за честь подержать их в своих руках, многоуважаемый. – Э-э, ну, конечно, багатуры и ханы не в одиночку промышляли на своих врагов, я думаю... Наши, пропахшие потом и опаленные степным солнцем старички, видимо, тоже где-нибудь с боку при- строились с пикой... Витиеватый ответ определенно озадачил молодо- го ученого. – Тем не менее, должны быть захоронения, где по- гребены останки Карабатыра, Дарабатыра и Жа- набатыра? - Всё подчистую высушило солнцем и развеяло ветром. - На крайний случай, может быть, место... - И оно тоже исчезло! - Как это, все-таки, досадно... А, впрочем, суще- ствовали ли на самом деле ваши предки, указан- ные в родословной? Или же... – Конечно, собирательный образ, ведь, – нашел- ся он, не помня откуда подобрал эту фразу. – Эх, голубчик! И хороший человек – бугорок земли, и Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ЗЕРКАЛО Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АЙНА 546 547 қайтесің?.. Кемпірі сандық түбін ақтарып тебен ине іздеп отырған. Мына заржақ пәледен шалын тезірек құтқарғысы кеп шеті мүжілген үш бұрыш қағазды қолына тездетіп ұстатты. «Алтыннан ардақты, күмістен салмақты Мүгіл- сінге...» дегенді оқығанда домаланған неменің қа- рашығы ауып бар жатты. – Ой, қараң өшсін! – деді бұл кемпірін оқты көзімен атып. – Бұл Сталинградтан қашып келе жатқанда саған жазған үшбу хатым ғой. Ми айналдырған шілденің ыстығынан ба әлде әл- гінде ішкен бесті қымыздың күшінен бе, ғалым жігіт есінен танып, қол-аяғын бауырына алып до- малана құлаған... – Шығар базарға! Сат мынаны да сақалынан сүй- реп құлдыққа! Шежіреңмен қоса көмілгір. – Тұқымыңа ұрлап бердің деуін. Барып тұрған өзің жүліксің. Жайдостан бастыққа деп 20 пай- ыз аласың. Беретінің – 10 пайыз. Естімей-көрмей жүр дейсің бе? Суыр ақшаны қалтаңнан! Көңіл- дес қатыныңның қойнына тыға бермей! Әйелінің мына сөзі дем берген Жайдос: – Не дейд?! – деп картөшке мұрны тіпті көгеріп, орнынан сопаң етіп атып тұрды. – Бұл бала күнінен шпана болатын. Мектепте қа- райлас оқыдық, – деп Валя да күйеуімен қатар түзеп иықтаса кетті. – «Тимур» командасына жа- зылып, бір соқыр шалды жолдан жетектеп өткізіп жүргенде зулап машина келіп қалып... Өзі қашып құтылып, шалды басып кеткен. Мұның көзін сон- да құрту керек еді. Зынданда шірітіп! плохой человек – бугорок земли. На кой тебе всё это надо! Старуха его, копошась на дне сундука, никак не могла найти хамутовую иголку. И, желая освобо- дить мужа от этого назойливого типа, сунула ему в руку треугольную бумажку, побитую по краям молью. Когда же пухленький, как колобок, молодой учё- ный прочитал: «Дороже золота, весомей серебра, о Мугульсын, красавица моя!..», то зрачки его глаз медленно поползли вверх. – А, чтоб те сгинуть! – процедил старик, протыкая свою старуху острым как шило взглядом. – А-а, так это то письмо, помнишь, я тебе черканул, ког- да мы бежали из под Сталинграда! То ли от знойного июльского солнца, то ли от вы- держанного кумыса скаредной хозяйки – молодой следопыт в беспамятстве сполз на пол, перевер- нулся и покатился точно колобок, поджав под себя и руки, и ноги... – Ой-бай! Лучше меня продайте! Сдайте меня на базар, ой-бай! Заодно тащите и этого старого коз- ла за бороду. Продайте в рабство. Пусть сгниёт со своей родословной! - Говоришь, тащу для своих родичей. Да ты сам отъявленный жулик и есть! Берешь у Жайдоса 20 процентов, якобы для начальства. На самом деле отдаешь-то десять. Думаешь, я ничего не знаю и не вижу! А ну-ка, вытаскивай из кармана! Не всё тебе пичкать в лифчик своей зазнобушке! – Что слышат мои уши?! – забухтел, взбудоражен- ный словами жены Жайдос, выпрямляясь во весь свой несуразный рост. И картошка его носа стала почти сизой. - Так он с детских лет был уличным бандюгой! Мы с ним в паралельных классах учились, – бро- сила Валя, придвинувшись к мужу. – Записался, как деловой, в «Тимуровскую команду»: стал пе- реводить слепого старикашку через дорогу, а тут, глядь, машина выросла... Сам успел отпрыгнуть, а того задавило. Тогда его надо было определить, куда следует. Сгнобить в колонии... Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ЗЕРКАЛО Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АЙНА 548 549 -Эх, мать твою!... - Ох, отца твоего!... Подобную перепалку не закончить дракой – было преступлением. Байдос с отцом на одной боевой позиции – трое, объединившись, укрепились на противополож- ной. В ход пошло всё: посуда гремела и звенела, башмаки летали, ваза опрокидывалась, скалка поскакала... В разгар сражения со скрежетом рас- пахнулась входная дверь. На пороге, вместо Жангулим, бывшей самим соз- данием небесной кисти, покачивалась худосочная и изможденная её тень. – Зря грызётесь! Я никому не должна... Выхожу замуж за того парня... Прощайте! И всё оцепенело: упрямая борода старика была в жилистой руке его старухи. Растрепанная, словно у бодливой козы, челка не- вестки Вали в пятерне забияки Байдоса. А нога Жайдоса, размахнувшаяся на врага, бес- цельно зависла в воздухе... Стоп! Кадр! * * * ...Недосказанным был и свет его. Старинное – оно было свидетелем времени. Я имею в виду зерка- ло. Соберётся ли оно наново, нет ли?! Только Бог это знает... – Өй, шешең! – Өй, әкең! Мұнан кейін төбелес бастамаудың өзі күнә. Байдос пен әкесі бір майданды құрап, қалған үше- уі жедел қарсы бетке өтті. Ыдыс ұшып, құмыра құлап, бәтіңке лақтырылып, оқтау сілтеніп бітті. Осы сәтте сарт етіп есік ашылған. Тал бойында бір мін жоқ Жангүлімнің қатып-семіп теңселіп құр сүлдері тұрды. – Босқа ырылдаспаңдар! Есеп ажырастым. Ол жі- гітке өзім қатын боп тиемін. Хош! Шалының секиген сақалы кемпірінің тарамыс қо- лында. Ал Валя жеңгесінің сүзеген текенің кекіліндей бұрқыраған маңдай шашы Байдостың уысында тұрып қатып қалды. Жайдостың белгілі нысананы көздемей шірене тепкен аяғы ауада босқа ілінді. Стоп! Кадр! * * * Көнеден қалған көз еді, жарықтық. Айнаны ай- тамын. Ол қайтып құрала ма, жоқ па, шындығын Алла біледі. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ЗЕРКАЛО Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АЙНА 550 551 АТЫРАУ – АЛМАТЫ ПОЕЗЫ Ала таңмен Атыраудан аттанған поезд қайыстай созылып күнге маңдай төседі. Перронда қараң-құраң қол бұлғағандардың да қа- расы үзілді. Сүмбіленің самалына жонын тосқан дала көз алдымда сырғанайды. Қыратты бел, ойдым-ойдым сор. Жел үрлеп кетіп жұмсақ шағылынан ада болған шоқалдар құлағын көтереді. Ертеңгі тұнық ауаны тынымсыз дөңгелектер оң- ды-солды кескілейді. Үлкенді-кішілі қапшықтарын тілерсегіне соққан жолаушылардың сабылысы басылыпты. Купе- леріне сіңіп байыз тапқан-дағы. Ыңғай-төкпе күймен ырғалған вагон тамбурында терезеге телміріп тұрдым. Темекісі түскір өзегімді өртейді. ПОЕЗД АТЫРАУ - АЛМАТЫ Поезд, отбывающий из Атырау ни свет ни заря, потянулся, словно сыромятный ремень, навстречу солнцу. Опустел перрон от силуэтов провожающих и ма- шущих ему вслед рукой. Перед взором покати- лась степь, будто подставившая могучую спину прохладному сентябрьскому ветерку. Холмистая равнина, местами солончаковые про- галины. При порывах ветра кое-где песчанные барханы, отделившись от мягкого наста, настора- живают свои гребешки и уши. Колеса неугомонно стучат, рассекая направо и на- лево свежий утренний воздух. Наконец улеглась и толчея, от мала до велика во- лочившая свои мешки и поклажи. Очевидно, всё умиротворилось, распределевшись по своим пол- кам. Стою, прильнув к окну тамбура вагона, раскачи- вающегося в ритме стремительного кюйя1. Треклятый сигаретный дым жжет нутро. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ПОЕЗД АТЫРАУ-АЛМАТЫ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АТАРАУ-АЛМАТЫ ПОЕЗЫ 552 553 Іле-шала тепловоз азынап қоя берді. Көз ілеспес жылдамдықпен қарсы беттен жүк поезы өтіп барады. Соңғы жайдақ платформасы ноқтаға көнбеген асау тайдай бұлғақ қағады. – Ағай, демалмайсыз ба? – дейді тамбурға шыққан жолсерік қыз әнтек жымиып. Екі бетінің ұшынан қан тамып тұр. – Қазір. – Алматыға шығыпсыз... – Иә. – Жазушысыз. Бір көрсем деп жүретінмін. – Аялы көзінде беймәлім жылтыл оянды. – Тіпті жас екенсіз-ау… – Әзірге жер таянып отырған жоқпыз, – дедім көңілім көтеріліп. Сөзімді күлкім қостады. – Шай қояйын. – Рахмет. Ұйқы қысып келеді. – Қызметіңізге әзірмін, – деді ол келген ізімен кері бұрылып. – Айтсаңыз болды. Вагон ішіне өзінің кәнігі иісі жайылыпты. Темір мен майдың, тер мен зәрдің, әтірдің аз-аздап қо- сындысы қолқа қабады. Купеде көсіліп үш әйел отыр. Сәлеміме салғырт қана бас изесті. Алдарында жапырақталған жап- па нан, туралған қияр мен қызанақ. Бір жартының басы жарылыпты. Жолаяқ жасаған. – Жол болсын, қыздар! Қай-қайсысы да бала көп ойнаған қуыршақтай жұлмаланып қалған екен деген оймен екінші қа- тардағы өз орныма еңсе көтердім. – Кел, жігітім. Дәм ауыз ти. Жүз грамм... – Астыңғы ерні қайқайып кеткен қара келіншек Протяжно гудит тепловоз. Мимо с едва уловимой быстротой проносится встречный товарный состав. Последнюю откры- тую платформу, точно неприспособленного к узде стригунка, болтает из стороны в сторону. – Агай2, что вы не отдыхаете? – сказала, вышед- шая в тамбур девушка-проводница, слегка улыб- нувшись. Румяные щечки – точно кровь с моло- ком. – Скоро пойду. – В Алматы собрались... – Да. – Вы – писатель. Всё хотела на вас посмотреть. – В ее больших глазах мелькнул мимолетный ого- нек. – И вы не старый еще вовсе... – Ну, пока не горблюсь, – сказал я, воодушевля- ясь. Даже рассмеялся. – Поставлю чай. – Нет. Спасибо. Уж больно ко сну клонит. – Буду рада чем услужить, – сказала она, повора- чиваясь обратно. – Стоит вам только сказать. Внутри вагона стоит букет его обычных ароматов. Запах железа, машинного масла, пота и мочи, за- мешанный на дешевых духах, перехватывает ды- хание. В купе вольготно расположились три женщины. На приветствие только небрежно кивнули. На сто- лике ломтики тандырной лепешки, нарезанные дольки помидоров, огурцы. Стоит раскупоренная бутылка. Обычное явление купейных посиделок. – Удачной вечеринки, барышни! Подумав, что они все чем-то напоминают заи- гранные и потрепанные куклы детей, я стал под- ниматься на свой второй ярус. – Пойдем, парень. Отведай от стола. Сто грамм опять же... – приглашает лукавым взглядом сму- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ПОЕЗД АТЫРАУ-АЛМАТЫ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АТАРАУ-АЛМАТЫ ПОЕЗЫ 554 555 көзін күлмеңдетеді. Қабағы әжімді, қасы сұйық екен. – Отыра қал! – деп балпанақтай сарысы құйрығын жыбырлатады. Ығысып орын бергені. – Алла риза болсын. Демалайын. – Шақырғанға зар боласың, – деп ботаның көзін- дей титтей айнаға үңіле қалған әдеміше ақ келін- шек күлістік атады. – Зиялы-дағы. Біздей базаршы қатындарды менсі- нер деймісің?.. Әкел, құй! – Манты, буы бұрқырап тұр. Қақталған балық. Сыра, закуска! – Заржақ қатыннан әзер құтылдық. Көзім іліне бастады. Көпшігімнің дәл астынан дөңгелектер дүрсіл қағады. «Тездет. Екпін ала түс. Алатаудың жасыл жазирасына жылдам жет- сем екен...» – деймін қалғып бара жатып. Өң мен түс ортасында тербеліп ұзақ дөңбекшідім. Оянып кеттім. Сәске түс. Қозғала бастап ем, қоңы- рау қаққан әйел даусы көпшікке қайта жаншыды: – Поездан қарсы алмады. Вокзалдағы жалаңдаған қайыршыларды жалдап таксиге отырдым... Байқатпай көз қиығын салсам, астыңғы ерні қай- қайып кеткен қара келіншек екен. Алқымы қыза- рыпты. – Содан? – Қызық екен! – Шыжық десеңші! Аузың бармай отыр ма? Келе есікті төмпештедім. Ашпайды. Телефон көтер- мейді. Көрші-көлем өре тұрды. «Жаңа жүрген... «Іште ғой...» деп күмілжиді. Жүрегім зырқ етіп бір пәлені сезді. глянка с оттопыренной нижней губой. Морщинки вокруг век, жидковатые брови. – Садись, не съедим! – вторит ей дородная рыжая толстушка, едва подвигая свои объемистые габа- риты. Потеснилась, видимо, ради приличия. – Премного благодарен! Я бы прилег. – От приглашенья отказаться – потом бы не по- жалеть! – ехидничает белолицая зазноба, погля- дывая в кругленькое, в аккурат с глаз верблюда, зеркальце. – Поди – интеллигент. Да на кой ему сдались ба- зарные тетки как мы! Давай, лучше разливай! – Горячие манты – пар так и валит. Копченная рыба. Свежее пиво, закуска! – Насилу было угас- ли назойливые женские возгласы. Начал засыпать. Прямо под подушкой монотонно стучали колеса. «Гони-гони. Поспешай. Скорее б уж окунуться в благоухающие предгорья Ала- тау...», – шепчу в полудрёме. После ворочаюсь ночь напролет между сном и явью. Пробудился. Было позднее утро. Попытался встать, но неумолчный трезвон женских голосов не позволял оторвать голову от подушки. – С поезда не встретил. Наняла одного из этих по- прошаек, которые снуют на вокзале, и села в так- си... Подсмотрел украдкой – смуглянка с оттопырен- ной нижней губой. Гортань уж раскраснелась. – И, что потом? – Странно как-то! – Скажи лучше срамно как-то! Так будет поточ- нее! Начала сходу колошматить дверь. Не откры- вает. Телефон – не поднимает. Соседи все на ушах. Мямлят что-то вроде: «Только, кажись, был...»; «Да дома должно быть...». Сердцем почуяла что- то неладное. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ПОЕЗД АТЫРАУ-АЛМАТЫ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АТАРАУ-АЛМАТЫ ПОЕЗЫ 556 557 – Ашпасаң сындырам! – дедім тура темір есікті тепкілеп. Қаным басыма шапты. – Кел, кішкене ұрттап жіберейік. – Басып құй. Қайғысы жеңілдейді. Шөлмектегі арақ сылқыл қақты. Стакан сыңғыр- лады. – Ақыры ашты есікті. «Ертең түнде келеді деп ой- лағам. Ұйықтап қатып қалыппын...» деп есінейді. Көзін кілгіртеді. Содан бума-бума жүкті кіргізіп, шешіне бергем... Киім тұрған шкафтың ішінен біреудің түшкіріп салғаны. – Әукесі салбырап жүріп... – Қой, бұл еркекті қой! – Жалма-жан ашып қарасам, шошайып әлгі сал- дақы отыр. Басында менің құндыз тоным. Бүр- кеніп алыпты. Шашынан дырылдатып сүйреп шығардым. Өй, бір өкпесіне тептім-ау! Бізөкше төпли кигенім мұндай жақсы болар ма?.. Қол ұстастырып қуып шықтым. Тырқыратып! – Сауап болған! – Кетсін қаңғырып! Ел-жұрттың бетіне қалай қа- рар екен? Біреу қытықтап жатқандай аяқ асты күлкі бусын. Ұрлығын жасырам деп... тон жамылып... парафин иісі мұрнына теуіп... жарыса қашып... Оқиға тізбектеліп келіп көз алдыма қайта-қайта кептеледі. Көмейім жыбырлайды. Ақ жамылғыны аузыма тығамын. Қырқып бар- мағымды шайнаймын. «Арсыз ит-ай!..» дейм. Күлкіні айтқаным. – Сауап болған! – дейді балпанақтай сары келін- шек еңкейе беріп құйрығын қозғап. – Тасынып мен жүрмін. Астында машина. Не -Не откроешь, ведь, сломаю! – кричу я, и сама пинком эту железную дверь. Кровь прямо в голо- ву ударила. – Ладно, давай, наливай, выпьем ещё! – Наливай, не жалей. Пусть полегчает ей. Содержимое бутылки булькало. Стаканы звякну- ли. – Дверь все-таки открыл. «А я думал ты завтра но- чью приедешь. Чо-то крепко заснул...», – бормо- чет он сквозь зевоту. Глазки всё смеживает. Зата- щила я баулы и стала раздеваться... Вдруг слышу, в платяном шкафу чихнул кто-то. – Ты погляди-ка, мотню не может подобрать... – Ни стыда, ни совести у этих мужиков! – Я тотчас же в шкаф. Смотрю – сидит эта самая бестия. Уткнулась в мою бобровую шубу. С голо- вой прикрылась. Я её наружу выволокла за волосы. Ой, и так от души её пиннанула! Да как хорошо, что туфли на мне были на шпильках!.. Вобщем, выгнала я их обоих под ручку и взашей. С треском! – Так им и надо! – Пусть теперь побомжует! Как в глаза родствен- никам будет смотреть. Как будто, кто щекочет – душит приступ смеха. Это ж надо: думал шило в мешке утаить... при- крылась шубой... а парафин в нос... под ручку уносят ноги... Картина выстроилась в цепочку и стала маячить перед глазами. До неловкости запершило в горле. Затыкаю рот простыней. Кусаю до боли пальцы. «Идиотизм какой-то!» – думаю. Имея в виду смех. – Так им и надо! – повторяет дородная рыжая тол- стушка, наклоняясь всем телом, чтобы пересесть. – Вот у меня все вроде есть. Катается на иномар- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ПОЕЗД АТЫРАУ-АЛМАТЫ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АТАРАУ-АЛМАТЫ ПОЕЗЫ 558 559 ішем, не кием жоқ. Бұлғақ қағады... Қайдан білей- ін... Әлгі біздің байды айтам. – Жаман аттан жайдағым... – Әдеміше келген ақ келіншек қолына ботаның көзіндей титтей айна- ны қайтадан алыпты. Инеліктей майысқан сым темірді сүйреңдетіп қасын аңдиды. – Қыз-ау, ол таусылған соң неңді жұласың? – дей- ді астыңғы ерні қайқайып кеткен қара келіншек. – Табылады, әпке. – Сыбай-салтаң жүрген осы сенікі дұрыс. Қартай- ғанда аузыңа су тамызар біреу кезігер. – Мә, ағам әлі ұйықтап жатыр. – Купе есігінен жолсерік қыз басын көрсетеді. Кірпік арасынан сығалаймын. Көзі жайнақтап тұр. – Бұл кім өзі? – Тс-с... Белгілі адам. Жазушы. – Сол екен ғой. Бәсе... Жақында «Қазақстан» каналынан жағын сауып тұрған. – Е, мен де көрдім. «Егемендік алдық. Мемле- кетімізді қалыптастырдық. Бірақ бізде мемлекет- шіл тұлғалар неге жоқ?» деп жер тепкен. – Сөз сатқан саудагерлерге зәру емеспіз. – Қойсаңдаршы, қайдағыны айтпай. Шай ішесің- дер ме? Қазір Қандыағашқа келеміз. Жолсерік қыз даусы қатайып, есікті сарт жапты. Қалқайтып басымды көтердім. Баспалап дәлізге шықтым. Көрші купеге төрт жігіт кірген. Алдарына карта жайыпты. Ойын қыз-қыз қайнап жатқан сыңайлы. – Тұзбен ұр! Жарайсың! – дейді гүжілдеген дауыс риза боп. – Қатырған жоқпын ба? Давай, қу ақшаны! – деп біреуі шырылдап күледі. – Қарға жүрген өзіңнен көр! ке. Нет ему заботы, что пить и есть. Выпендрива- ется... А, кто его знает... Я про мужа своего. – От плохого коня и телегу жаль! – говорит бело- лицая зазноба, беря кругленькое, в аккурат с глаз верблюда, зеркальце. Затем тонкими щипчиками подщипывает брови. – Слышь, девонька, повыдергаешь все, а что по- том будешь рвать, – замечает смуглянка с оттопы- ренной нижней губой. – Найдется что, сестра. – И правильно делаешь, что живешь в свое удо- вольствие. Встретится еще такой, кто поднесет на старости чашку чая. – Ба, мой дяденька спит ещё?!. – В купе загляды- вает девушка-проводница. Вижу из-под век: в гла- зах веселые искорки. – Кто это, вообще? – Тс-с! Известный человек. Писатель. - То-то я погляжу. Все ясно... Недавно по каналу «Казахстан» что-то там языком молол. – Э-э, и я видела! «Независимость получили. Го- сударство построили. Но, почему у нас нет лич- ностей, радеющих за государство?» – заявлял он. – Зато у нас демагогов хоть отбавляй. – Ну, хватит вам почем зря говорить. Будете пить чай? Скоро Кандагаш. Голос девушки-проводницы прозвучал тверже обычного, и дверь за ней задвинулась со стуком и грохотом. Голова моя будто сподобилась коло- кольне. Не без труда спустился и выбрался в ко- ридор вагона. В соседнем купе четыре парня. Разложили карты. Игра, по всей вероятности, в самом разгаре. – Бей тузом! Красавчик! – басит один из них. – Скажи, разве не надул?! Давай, гони бабки! – заливается другой свистящим хохотом. – Сам по- пался, кто дернул крыть пиками! Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ПОЕЗД АТЫРАУ-АЛМАТЫ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АТАРАУ-АЛМАТЫ ПОЕЗЫ 560 561 Алдан шағын қаланың үйлері қарауытады. Кешікпей поезд да ысылдап кеп ентігін басты. Аяқ астында қауын-қарбызын көгендеп орыстың шалы отыр. Подходи, народ, на мой огород: Арбузы как сахар, дыни как мёд! Санап алуға болатын селдір сақалын селкілдетіп дембіл-дембіл айқайлайды. Қарақұрым халық сеңдей соғылысады. Көбі қызара бөрткен. Той бо- лыпты. Енді қыз-күйеуді поезға отырғызбақ. Тұс-тұстан шампан атылып, ән әуелейді. Жасы-кәрісі бірдей ақ желек жамылған қалыңдық пен күйеу жігітті ортаға алып тарсылдап билейді. Біреудің бұлғаңдаған басына қарсы бетте тұрға- нының былқыл қағып бөксесі қосылады. Қайшы- ласқан қол-аяқ шатысады. – О, композитор! – деді шеткері тұрған мені жұп-жұмыр келіншек қапсыра құшақтап. – Кәне, әніңді айт «Алтайдың ар жағынан келген аруды». Қосылып шырқайық! Ал, баста! Еріксіз бас шайқап күлемін. – Танымай тұр дейсің бе? – Кешіріңіз, қателесесіз. Ол композитор баһи кешкен. – Соқ өтірікті! Тап өзісің! Ерегістірме! – Ал, ерегес. – Нағыз шындасам бай ғып тиіп алам! – Қой, Күлпаш ұят-тағы, – дейді айналасындағы- лардың бірі ұяң тартып. – Мұның ондайы бар. Ана жолы да... Салғаннан Впереди вырисовываются очертания небольшо- го городка. Вскоре, шипя и замедляя ход, поезд причалил к станции. На перроне один русский старичок торгует арбузами и дынями, сгрудив их под ноги, точно ягнят на выпасе. Потрясая поре- девшей бородкой, он, время от времени, зазывает публику: Подходи, народ, на мой огород: Арбузы как сахар, дыни как мёд! Словно в стихийном потоке, невзирая ни на что, движется какая-то разбитная толпа. Многие на хмельных парах. Свадьба была. Молодоженов провожают. С разных сторон слыш- ны хлопки шампанского и пение в разнобой. И млад, и стар, взяв в тесный круг невесту под белым шелковым платком и жениха-молодца, от- плясывают, что есть на то прыти. И чьей-то дер- гающейся голове подтанцовывают чьи-то граци- озно покачивающиеся бедра на том конце круга. – О, композитор! – восклицает дамочка в теле, за- ключая, стоявшего поодаль меня, в крепкие объ- ятия. – Ну-ка, спой нам свою коронную «О далекой Алтайской красавице...». Давай, вместе. Ну, начи- най! Смущенно улыбаясь, качаю отрицательно голо- вой. – Ты, думаешь, что я не тебя узнала? – Извините, но вы обознались. Композитор стран- ствует в мире ином. – Хватит заливать-то! Это же ты! Лучше не зли меня! – Злись, если так хочется. – Да если я захочу, будешь моим мужем! – Прекрати, Кульпаш, как не стыдно! – упрекает застенчиво, очевидно, одна из подруг. – Бывает такое с ней. И в прошлый раз учудила... Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ПОЕЗД АТЫРАУ-АЛМАТЫ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АТАРАУ-АЛМАТЫ ПОЕЗЫ 562 563 белінен бүріп алғанын қарашы, – деп жанындағы- сы қаралай желігін көтереді. Ақ бу атып поезд күрсінді. Тынымсыз дөңгелек- тер жылжи жөнелді. – Бақытты болыңдар! – деп қалың топ енді ва- гонмен шаужайласып жүгіреді. – Тойға барамыз! Жетіп үлгереміз! Көз алдымда кең жазық дөңгеленеді. Жапандағы жалғыз үйлі разъездер қалып барады. Жаңбыр мен күн кеміріп шифері тозған. Қызыл кірпішінің іргесіне ақ сортақ жүгірген. Түйе мінген шал қал- пағы қисайып аулақта уақ жандығын қайырады. Қанатын төсеп қарға ұшты. Көптен бұғып жатқан сарытап сағыныш бой көтеріп өзегіме кептеледі. Жанарым жасаурайды. Шалқар станциясынан мінген кейуана: – Қайта айналып көрем бе, жоқ па, аман бол! – дейді қол бұлғап. Даусы жіңішкереді. – Киеңнен айналайын сенің! – Шалқарға айтып тұрсыз ба? – Осы елге ғой, балам, – деді кимешегін түзеп. – Бізді аштықтың аузынан аман алып қалған осы топырақ. – Айта түссеңізші. – Не айтатыны бар, Аралды жайлап отырғанда әкем «халық жауы» атаныпты. Ұсталып кеткен- де мен үш жаста екем. Араласып отырған ағайын бетін аулақ салған. Шешем – жұмыссыз. Бәрінен бұрын көзтүрткісін айтсаңшы. Аштық жайлапты. Төркіні осында. Мені арқасына салып алып үш күн, үш түн жүріпті. – Апырым-ай... – Не айтатыны бар, табаны ойылып Шалқарға Глянь-ка, как ухватилась-то, – подначивает её со- седка с другого боку. Выкидывая клубы белого и черного дыма, поезд тяжело вздрогнул. Загромыхали привычно колеса. – Будьте счастливы! – кричат вслед вагону бегу- щие люди. – Будем на вашей свадьбе! Непремен- но успеем! Перед глазами кренится бесконечная равнина. Остаются далеко позади одинокие домики разъ- ездов. Изъеденный дождями и солнцем шифер на крышах. Покрытые солью стены из былого крас- ного кирпича. Старик верхом на верблюде и в кол- паке набекрень заворачивающий мелкую животи- ну. Распластав свои крылья, пролетает ворона. Давно уж не подававшая о себе знать застарелая тоска охватила меня и подкатила к горлу. Подсту- пают и душат непрошенные слезы. Почтенная старая женщина, севшая в вагон на станции Шалкар, машет рукой, приговаривая: – Доведётся ли увидеть вновь, нет ли, храни тебя Бог! – потом с тихой дрожью в голосе, – Священ- ной земле твоей кланяюсь! – Это вы в адрес Шалкара? – Да, сынок, этому обетованному краю, – ответи- ла она, поправляя казахский кимешек3. – От лю- того голода и холода спасла нас эта земля. – Расскажите, если не трудно. – Да что и говорить. Мы тогда летовали в окрест- ностях Арала4. Отца объявили «врагом народа». Когда его забирали мне было, говорят, три года. Родственники стали нас избегать. Мать сидела без работы. Хуже всего было то, что на нас указывали паль- цем, как на прокаженных. А голод все брал свое. Родители моей матери были родом вот из этих мест. Посадив меня на спину, она шла сюда пеш- ком три дня и три ночи... – Ну, и времена были! – Да что и говорить. Мать стерла ноги до крови, Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ПОЕЗД АТЫРАУ-АЛМАТЫ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АТАРАУ-АЛМАТЫ ПОЕЗЫ 564 565 жеткен. Мойным былқылдап, көзім ауып кетіпті. Нәр татпағасын да. Базарына келіп саудагер та- тарға қос алтын білезігін шешіп беріпті. Сөйтіп, әлгі иманың күйгірден жарты қап тарыны әзер алған. Түйіп, суға шылап аузыма салыпты. Әйтеуір жан сақтадық. Бойжетіп ұзатылғанша нағашыларымның қолында өстім. – Солай деңіз. – Не айтатыны бар, басқа жердің тоқпын дегені Шалқардың аш отырғанымен бірдей ғой, шы- рағым. Қайта айналып көрем бе, жоқ па, аман бол, аман! – Айна менен тарақ бар, алмасаң да қарап қал! Өзі әдемі, өзі арзан. Сонадайдан бір қомпылдақ еркек дауыс естілген. Тұла бойын түгел сылдыр қақты- рып желке тұсымыздан өте кетті. – Ой, мороз, мороз... Үш әйелдің мас даусы маңайды жаңғыртады. Астыңғы ерні қайқайып кеткен қара келіншек әнге жылап қосылып отыр. Күн ұясына домалап бара жатты. Салқын леп есті. Қос аяқ жолды қоймай қуалаған поезд іркілер емес. Жарысып келе жатқан электр бағандары санауға мұрша бермей, қыр асып құлдыраңдап қашады. – Жаным-ай! – деп жаңа түскен жас келін оңаша купеде ышқынады. – Сыпырып алды! Түк қалса бұйырмасын, – деп манағы мейманасы тасыған таныс дауыс енді жы- ламсырап шырылдайды. – Картаны желпілдемей ойна дедім. Мәткені неге пока пришла на станцию. Я уже не держала голов- ку, глаза закатились. Шутка ли – ничего не есть. Оказавшись на местном базаре, она отдала татар- ке-скупщице свое единственное наследие – два золотых браслета. Еле выторговала у этой безбожницы полмешка проса. Толкла эту крупу в ступе, размешивала во- дой, и заталкивала мне в рот. Выкарабкались, вобщем. Так я и росла в семье ро- дителей матери пока не повзрослела и не вышла замуж. – Вот оно как. – Да что и говорить. В других краях сытым быть, голубчик, не лучше, чем в родном Шалкаре жить впроголодь. Доведётся ли увидеть вновь, нет ли, храни тебя Бог! Из другого конца вагона раздается булькающий баритон: «Сундучок набит товаром, покупайте, почти, даром! За просмотр деньгу не просим, свой прилавок сами носим...». Затем, звеня бижу- терией и всякими безделушками, этот странный мужчина протискивается за нашими спинами. – «Ой, мороз, мороз...». Голосят на весь вагон три захмелевшие женщины. Глаза смуглянки, с оттопыренной нижней губой, на мокром месте. Солнце катится к закату. Дует холодный ветер. Поезд, набрав скорость, стремительно скользит по двухполосной колее полотна. Встречные электрические опоры, не поддаваясь счету, наперегонки убегают за неспешно проплы- вающие мимо окон косогоры. – Ой, плохо мне! – слышится в отдельном купе надрывный стон только выданной замуж молодой невестки. – Всё выпотрошили, пройдохи! Хотя бы нитку оставили, – слезно причитает знакомый голос еще недавно издававший гордливые нотки. – Не мельтеши! Играй нормально, говорю! Что Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ПОЕЗД АТЫРАУ-АЛМАТЫ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ АТАРАУ-АЛМАТЫ ПОЕЗЫ 566 567 ты даму королем не кроешь? – басит напарник по картам. – Пеняй тогда на себя! – Ночь уже. Вы еще стоите. Пойдемте-ка в мое купе, – говорит девушка-проводница, сияя боль- шими глазами. Румяные щечки – точно кровь с молоком. – Верхняя полка свободная. Всё хотела на вас посмотреть... Прибываем в Кызыл-Орду. Я невольно улыбнулся. Из крайнего купе, отрывисто покашливая, вышел преклонного возраста человек. Быть может, мое дневное бдение у окна показалось ему странным. Медленно ступая, приблизился ко мне. В это вре- мя поезд тоже замедлил ход. – Сон нейдёт, – сказал он сам по себе. – Будем знакомы, коль попутчики. Беседа, ведь, коротает дорогу. Из какого рода-племени? Какого джуза бу- дешь? – Не из племени я, вообще, – сказал я, сжимая ручку своего дорожного портфеля. – Пожалуйста, не утруждайте... В Кызыл-Орде сошел. В Алма-аты неспеша поле- чу самолетом... Поезд тяжело тронулся, будто перегруженный унынием и весельем суетных своих пассажиров. Колеса неугомонно стучат, рассекая направо и на- лево холодный ночной воздух. ... И вторят им души моей сиротливые колоколь- чики. Примечания: жүктеу/скачать 16,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|