Кюй1 – один из основных жанров национального му-
зыкального произведения, исполняемого обычно на
древних народных инструментах – домбре, кобызе или
свирели.
Агай, ага, ака2 – обращение к старшему по возрасту
мужчине или родственнику.
Кимешек3 – цельный белый платок для пожилых
женщин, оставляющий открытым лицо. Зачастую
обрамляется тонкой вышивкой и национальным орна-
ментом.
Арал4 – обыденное название Аральского моря.
корольмен баспайсың? – дейді жанындағысы
гүжілдеп. – Өз обалың өзіңе!
– Түн болды. Әлі тұрсыз. Жүрсеңізші менің ку-
пеме, – дейді жолсерік қыз көзі жайнақтап. Екі
бетінің ұшынан қан тамып тұр. – Үстімдегі орын
бос... Бір көрсем деп жүретінмін. Қазір Қызылор-
даға келеміз.
Шарасыз жымидым.
Шеткі купеден тық-тық жөтеліп қаумет сақал қа-
рия шықты. Ұзақты күні терезеге телміріп тұрға-
ным тосын көрінген шығар. Жай басып жаныма
тақады. Поезд да баяулай бастаған.
– Ұйқы қашты, – деді өз-өзінен. – Балам, сапарлас
екенбіз, таныс болайық. Әңгіме жол қысқартады.
Руың кім? Қай жүзсің?
– Жалпы қазақ емеспін, – дедім қолыма порт-
фелімді қысып ұстап.
– Қинамаңызшы...
Қызылордадан сыпырылып түсіп қалдым. Алма-
тыға асықпай самолетпен ұшармын...
Қауқылдасқан жолаушылардың қайғысы мен қу-
анышын әзер сүйрегендей поезд ауыр қозғалды.
Тынымсыз дөңгелектер түнгі ауаны оңды-солды
кескілейді.
...Жанымның жетім қоңыраулары сыңғырлап жат-
ты.
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПОЕЗД АТЫРАУ-АЛМАТЫ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
АТАРАУ-АЛМАТЫ ПОЕЗЫ
568
569
САТҚЫН
Осы Асылбектің жетінші сыныпты бітіретін
жылы ғой елге жекешелендіру келіп ұрынғаны.
Апыл-ғұпыл кеңшар тарап, әкесі Дүйсен кеңсеге
пай дәметіп кеткен. Кешқұрым үйге ат жетектеп
оралды. Мұны көрген көрші-көлем қарап қала ма:
– Қарапайым киномеханикке азынатып айғыр
мінгізген қайран капитализм, – десіп бауырын ты-
рнап күліскен. – Төрелігіңе құлдық!
Мектептің еденін жуатын шешесі Дәметкен:
– Күндіз-түні кино қойып селкілдеп жүргенде
шыққан ұшпағың осы ма? Енді айғыр мініп ел
кезіп кет. Тіпті оныңды піштірме, ойбай! Жұрт
қысыр биесін көрсетіп алар. Берген орамалын ол-
жала да отыр, – деп жатып кеп туласын.
Капитализм қатын тулады екен деп алған бетінен
қайта ма? Тұқымына туа билік бітпеген момын-
соқ Дүйсен не десін?
Әкесі колхоздың ұста дүкенін ұстап жан баққан-
ды. Тек сіңір мен сүйектен ғана тұратын тарамыс
ПРЕДАТЕЛЬ
То был год окончания Асылбеком седьмого клас-
са, когда вся страна подпала под приватизацию.
Торопливо распустился совхоз, и отец его Дюсен,
в надежде на пай, пошел в контору. Вечером вер-
нулся с лошадью на поводу. Разве такое пройдет
мимо местных жителей и соседей:
– Чудной этот капитализм-то – посадить простого
киномеханика верхом на вороного жеребца, – по-
дсмеивались они, почесывая по-над печенью. –
Ладно, –поживем – увидим!
Не было предела и возмущению его матери Да-
меткен, моющей полы в школе:
– И это награда за то что ты денно и нощно дер-
гаешься, крутишь кино? Тебе осталось только по
окрестности на жеребце прогуливаться. Ой-ё! И
не вздумай его кастрировать! Глядишь, кто и ко-
былу нестельную пригонит. А ты бери что пода-
дут, чего стесняться!
Неужто капитализм свернет с прямого пути из-за
бунта бабы? Что мог сказать кроткий Дюсен, у ко-
торого и в роду-то не был никто властолюбцем.
Отец его зарабатывал на жизнь, снабжая колхоз-
ный скобяной магазин. Вся жизнь этого обгоре-
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
570
571
қара шалдың бар ғұмыры ауыл шетіндегі жеркеп-
еде өтті.
Нарттай қызыл темірді оттан суырып ап қамыр-
дай илеп, қайыстай созып бір мүсін шығарады да,
шор еткізіп суға сұға қоятын.
Көрші-көлемнің түбі тесілген қазаны, шүмегі кет-
кен самаурыны, орағы мен қырықтығы түгелдей
тарамыс шалдың мойнында. Қыңыр-қисықтың
сауабын көрік пен оттан сұратып отыратын жа-
рықтық.
Асылбек тегін киноны көре-көре қияли болды
ма, немене, әйтеуір жастайынан радиоға әуес боп
өскен. Өсетін де жөні бар.
Дәметкен ертеңді-кеш еденін жууға кеткенде
қарғадай баланы бағатын жан жоқ, жанына ради-
оны қоя салатын.
Онысы сөз айтса үндемей томсырайып қалып, ал
ән шырқап, күй күмбірлесе қылдырықтай мой-
ны былқылдап қоя беретін. Шаттанып шапалақ
ұратын. Күндегісі осы. Бесінші сыныпта радио
әуесқойлар үйірмесіне жазылдым деп келді. Бар
ермегі сол.
Қос жұдырықтай неменің іші-сыртын ақтарып
шұқылайды да жатады. Кейде қолаң шаштай нәзік
сымдарды бір-біріне жалғап сайратады да қояды.
– Өнерді үйрен де жирен, балам, – деп Дүйсен
мәз.
– Сенің кинодан жиренген жеріңді көрмедік, –
деп ызақорлау Дәметкен сөйлеп бағатын. – Тұқы-
мынан асып қайда барсын?..
Дәметкеннің тек бер жағы. Іштей осы жалғызым
ержетіп, дәулетті жерден келін түсіріп, дәу ба-
стық боп біз де ес жияр ма екенбіз деген арманы
алданыш-тын.
Сол алданышы су құйған оттай лап етіп сөнер деп
пе? Сөнбесе айтар ауызға сыймас мұнысы не сұм-
дық?
лого, худого, – одна кожа да кости, – жилистого
старика прошла в обычной лачужке на краю аула.
Вытащит, бывало, из огня раскаленный до красна
кусок железа, помнет его как тесто, потянет как
сыромять, придаст нужную фигуру и в клокочу-
щую воду его.
Казаны с дырявым дном, самовары без кранов,
серпы и ножницы для стрижки – вся утварь аула
проходила через руки жилистого старика.
Незабвенная память ему, милость за все побитое
и покареженное просил у огня и кузнечного меха.
Непонятно, может быть Асылбек вырос каким-то
мечтателем, насмотревшись бесплатного кино.
Но как бы ни было, с малых лет увлекся радио. Да
и была на то причина.
Даметкен по утрам и вечерам мыла полы, един-
ственное дитя оставить было не на кого – вот и
подключала вместо нянки радио.
Оно заговорит – он насупится, запоет – шейкой
своей тоненькой водит. Ручками хлопает. Итак,
день за днем. В пятом классе пришел и заявил, что
записался в кружок радиолюбителей. Его главное
развлечение.
Разберет целиком приемник с этими двумя ку-
лачками-штучками, и начинает в нем ковыряться;
иногда соединит меж собой изящные как волос
проводки и заставит на радость всем заиграть.
– Наберайся мастерства, сынок, поднаторей, –
одобряет тогда Дюсен.
– Что-то мы не заметили, чтобы от кино ты в чем-
то поднаторел, – раздражается Даметкен. – Выше
породы куда он прыгнет!
Даметкен это так. Про себя же спит и видит, когда
её единственный вырастет, приведет домой не-
вестку из состоятельной семьи, станет большим
начальником, – вот тогда и мы, думает, возможно,
заживем.
Но ни сном, ни духом не могла она вообразить,
что эта её фантазия может вмиг испариться и по-
гаснуть, точно огонь залитый водой. Иначе, как
понимать случившееся, о чём и язык-то сказать
не поворачивается?
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
572
573
Армияға алынғаны күні кеше еді. Түскен жері
үсті-үстіне төпелеп жеделхат ұрып ерлі-зайыпты
екеуін шақырсын. Содан қоржындарын сүйретіп
өрмелеп пойызға отырған. Алып-ұшқан үркек
көңілге пойызы түскірдің жүрісі ілесе ала ма?
– Әскерде қазір тәртіп нашар деуші еді. Бір пәле-
ге кезікпесе қайтсін, – деп Дүйсен қаралай уайым
құсады.
– Жағыңа, тап бар ғой, жылан жұмыртқаласын!
Білімге күпті боп қалған бала екен, алысқа оқуға
аттандырамыз деп күпініп жатқан шығар десеңші,
– деп Дәметкен байын көзінің сұғымен атады.
– Қайтейін, қазірде бір-бірін атып тастап жатқан-
дар аз ба?
– Нағашыларына тартқан жарығым сол! Алдымы-
здан айт-двалап аңқылдап шығар әлі.
Осы қаймал айтыспен отырып ақыры Атыраудан
Қызылордаға да жеткен.
Күтіп алысты. Алды-артына қаратпай дедектетіп
әскери бөлімге де әкелген. Кең ауланың ішінде әр-
лі-берлі жүгіріскен жауынгерлер арасында Асыл-
бегі көрінбейді.
Бәрі біртекті киінген. Жүзіне анықтап үңілмесең
айыртпас. Байқамай басқа біреудің баласының
бетін сілекейлеп жіберуің кәдік.
– Полат Аленович, – деді тай шаптырым кабинет
иесі бұлар кірген бетте. Қайыс белбеу беліне әрең
шақ кеп тұр. – Осы әскери бөлімнің бастығымын.
– Біз Асылбек Айдарбаевтың әке-шешесіміз, – де-
ген бұлар қосамжарланып. Тай шаптырым каби-
нет иесінің жүзінен мысқыл жүгіріп өтті. – Шақы-
рған соң...
– Ұлыңыз қамауда жатыр, – деді сәлден соң әскери
бөлім бастығы. – Ант беруден бас тартты. Жағдай
солай!
Вчера, вроде, призвали в армию. Теперь с места
отбивают телеграммы, одну за другой, вызыва-
ют супругов-родителей. Пришлось тащиться с
хурджуном, забираться в поезд, трястись. А коли
душа не на месте, то какой же поезд за ней, как
назло, поспеет?
– Говорят, в армии дисциплина сегодня неважная.
Хорошо бы еще на беду какую не нарвался. – рас-
суждал вслух грустный Дюсен.
– Чтоб тебе в рот змея снесла яйца! Не можешь
сказать: приметили способности нашего сына, хо-
тят отправить его в дальние края учиться? – сер-
дилась Даметкен, расстреливая мужа глазами ис-
подлобья.
– Что делать, мало ли случаев, когда, вон, стреля-
ют друг в друга?
– Весь он в материн род пошел, светик мой! Гляди
еще, «айт-двакать» будет перед нами, улыбаясь во
весь рот.
Под невеселое препирательство прибыли, нако-
нец, из Атырау в Кызыл-Орду.
Их встретили. Не дав оглядеться, повезли в воин-
скую часть. На широком плацу, среди бегающих
взад и вперед солдат, Асылбека не было видно.
Все в одной форме. Пока не присмотришься и на
одно лицо. Не мудрено и чужое чадо прижать и
обслюнявить.
– Полат Аленович, – представился хозяин каби-
нета размером с небольшой спортзал, когда они
вошли. Кожаный офицерский ремень едва обхва-
тывал его пояс. – Я начальник данной воинской
части.
– Мы родители Асылбека Айдарбаева. – ответи-
ли они почти в унисон. По лицу хозяина кабинета
размером с небольшой спортзал пробежала лег-
кая ироническая улыбка. – Раз вызывали...
– Сын ваш взят под стражу, – сказал, выдержав
паузу, начальник воинской части. – Отказался
принимать присягу. Вот такие дела!
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
574
575
Дәметкеннің көз алдында дүние сақиналанып
бара жатты. Дүйсеннің тамағы құрғап, буынынан
әл кетіп, құйрығы ағаш орындықты әзер тапқан.
Әй, жүрегі құрғыр бір жамандықты сезіп еді-ау.
Осы баланың бітімі бөлек. Кішкентайынан көзі
жалт-жұлт етіп, бір нәрсенің соңына түссе, із са-
лып індетіп қоймайтын.
Күнде кешке бұған ере кеп кино көріп, үйге кел-
ген соң рольдегі артистердің ойынын талдап,
жіліктеп отырып алатын. Тіпті «Ана артист өтірік
күліп, жалған жылады» дейтінін қайтерсің?
Оны айтасың, «Әке, адам баласына шындық көп
қызмет ете ме, әлде өтірік пе?» деп састыратынын
айтсаңшы!..
Қамауда дейді... Құдай-ау, анты несі? Оның несі
қиын, бере салмай ма? Соңын кім тексеріп жа-
тыр? Бұл күнде кім кімге уәде бермей жатыр?
Түнде берген уәдеден күндіз тайғандардан қазір-
де аяқ алып жүре аласың ба? Қайта солар дәуір-
леп тұр. Мұрындарынан ақ құрт ыршиды.
Есін бір жиғанда аңдады, тай шаптырым кабинет
өңшең офицерлерге толыпты. Қарақшыға ілін-
ген, қадірі қашқан киімдей боп тілден қалған екі
мұңлықты қоршай отырыпты. Жан-жақтан тінте
қарасады.
Мүсіркегені не мұқатқаны айырғысыз. Әлден
уақытта қос қолын артына ұстатып Асылбегін
кабинетке айдап кіргізді. Жүзіне ой қонған орта
бойлы еді, сылынып жүдепті.
– Ботам-ау!
– Жалғыз тұяғым-ау!
– Балаңызға дұрыс тәрбие бермегенсіз, – деді По-
лат Аленович даусы қоюланып.
– Қатарластарының бәрі бір ауыздан «Сүйік-
ті Отанымызға адал боламыз!» деп ант берді.
Мир перед глазами Даметкен стал уплывать ко-
лечками. У Дюсена перехватило горло, ноги ос-
лабли и ягодицы кое-как обнаружили деревянную
скамью.
«Ай, чувствовало сердце, что здесь что-то не так.
У ребенка склад другой. С мальства, – стоит ему
чем-то заинтересоваться, – глаза заблестят, и не
успокоится же, пока своего не добъется.
Что ни вечер – с отцом в кино. Придет и начи-
нает разбирать, какой артист, какую роль да как
сыграл?! Даже, едрит его налево, отмечает: «тот
артист не смешно смеется, а этот не по-настояще-
му плачет...».
Это еще, куда ни шло. Порой как спросит: «Пап,
человеку лучше служит правда или служит не-
правда?..».
Под стражей, говорят? О, бог ты мой, что за
клятва? И, что в ней такого, чтоб ее не принять?
Кто контролирует? В наши дни, кто, кому, какие
только клятвы и обещания не дает!
Сейчас от таких, кто ночью дает обещание, а днем
его забирает, шагу ступить нельзя. Зато они как
раз и у руля. Ноздрями кверху, свысока глядят!...
Очнувшись, он увидел, что кабинет размером с
небольшой спортзал заполнен офицерами. Что
жалкая одёжка, наброшенная на пугало, сидели
они в их окружении – два узника печали – уни-
женные и бессловесные. С разных сторон подо-
зрительные глаза.
Не поймешь: то ли жалеют, то ли презирают. Спу-
стя время в кабинет втолкнули Асылбека, с рука-
ми заложенными за спину. Был он у них среднего
роста, задумчивым такой. Похудел и вытянулся.
– Верблюжонок ты мой, глазастый!
– Копытце мое единственное!
– Не дали вы должного воспитания сыну, – объ-
явил Полат Аленович, придавая осанистость го-
лосу.
– Сверстники его – все как один, приняли прися-
гу на верность нашей любимой Родине. Только он
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
576
577
Жалғыз өзі «Бұл менің елім емес!» деп сіресіп
тұрып алды. Себебін сұрасақ тіл қатпайды. Әлде
сіздер бұл баланы шет елде туып па едіңіздер?
– Шет елі құрсын! Әдірем қалсын! – деп Дәмет-
кен өз даусын өзі естімей бажылдап жатты.
– Бер антты! Тап қазір бер! Ант бергеннен өл-
ген адамды көрсем көзім шықсын! – деген Дүй-
сен екіленіп. – Тіпті, қаласаңыздар, оның орнына
мен-ақ берейін.
Ду күлкі әуелеп барып әзер жай тапты.
– Кешірерсіздер, бере алмаймын! – деді Асылбек
көзі кішкене кезіндегідей жалт-жұлт етіп. – Басқа
айтарым жоқ.
– Ендеше сотталасың. Сонда бұлбұлша сайрар-
сың! – деген Полат Аленович қайыс белбеу беліне
әрең шақ кеп тұрып. – Алып кетіңдер!
Қос мұңлық бәйіт айтып, шерленіп ауылына
оралған. Оралғанына ай өтпей жатып жаманат та
өкшелей жетті. Асылбекті ауылға әкеп соттаймыз
депті.
Анты жоқтың әскери трибунал ісін қарай алмай-
мыз депті. Бүгінгі жастар бұзылған, сондықтан
ашық, өзгелерге өнеге болар жиын жасаймыз
депті.
– Бар пәле сенің киноңда жатыр. Жастай елік-
тіріп-солықтырып. Өңшең сайқалдан тәлім алды-
рып. Сосын не оңсын?! – деген Дәметкен ертеңгі
шай үстінде. Шынжау жүзі көгіс тартып, көз асты
күлтеленген.
– Меніңше, кінәраттың үлкені әлгі радиода, – деп
Дүйсен өз байламын айтты. Өзі де арық-ты. Енді
қармаққа шаншыр еті қалмаған. Қоңқақ мұрынды
қарауыл қып қойған мұртқа көптен қайшы тимей
еркімен кеткен. Тіпті рабайсыз. – Анаған хабар
бердім, мынадан жаңалық алдым деп желпілдеді
де жүрді.
уперся: «Не моя это страна!». Спрашиваем, поче-
му, – молчит. Или, может быть, вы его за границей
где-нибудь родили?
– Пропади она пропадом! На кой нам! – кричала в
голос Даметкен сама не слыша себя.
– Дай клятву! Прямо сейчас, дай! Да ослепнуть
мне на месте, если я видел хоть одного человека
умершего от клятвы, – произнес Дюсен возбуж-
денно. – Если все дело в том вместо него, давайте,
я дам!
Разразился дружный смех, который насилу затем
утих.
– Простите, принять не могу! – сказал Асылбек и
глаза его заблестели как в детстве. – Больше мне
сказать нечего.
– В таком случае посадят тебя. Вот тогда соло-
вьем запоешь! – категорично подытожил Полат
Аленович, не взирая на то, что кожаный офицер-
ский ремень едва обхватывал его пояс. – Уведите!
Два узника печали, убитые горем, причитая вер-
нулись в родной аул. Не прошло и месяца как
вслед приползла и дурная репутация. Сказали,
что Асылбека будут судить в ауле.
Дескать, военный трибунал рассматривать дело
без присяги не уполномочен. Сказали, якобы, ны-
нешняя молодежь испорчена, и потому, состоится
открытое заседание, дабы впредь другим было не
повадно.
– Всё зло источает твое кино. Увлек и испортил
ребенка. Воспитал на примере распутной жизни.
Чего после этого ждать! – бухтела Даметкен за
утренним чаем. Осунувшееся лицо подернулось
синью, под глазами появились мешки.
– По-моему, корень зла лежит в том радио, – ска-
зал Дюсен, выводя свое заключение. И без того
был худобой. Теперь и на крючок, что называется,
зацепить было не за что. Усы, приставленные сто-
рожить горбатый нос и забывшие про ножницы,
росли в свободном порядке. Как-то все не к лицу.
– Все скакал с места на место: одному сообщение
передаст, от другого получит известие.
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
578
579
Айтып ауыз жиғанша болған жоқ, көрші жесір
Күлпаштың кіріп келгені. Ақкөңіл, аңқылдақ бай-
ғұс-ты. Қызылордадан бетімен жер басып келгелі
әншейінде судай сапырылысып отыратын ағай-
ынның аяғы сиреген.
Бәрі бірдей аңдап басып қалыпты. Сылтау көп.
Бәрінің де қойы жоғалғыш, түйесі боталағыш,
биесі құлын тастағыш боп алды. Тіпті табалды-
рыққа сүрініп кетіп белінен шойырылғандар, қара
санды солқыл қақтырып сыздауық шыққандар,
шиқан қаптап, шаншу тигендер қаншама?
– Кел, төрлет, – деп Дүйсен Күлпаштың келгеніне
қопаңдап, кәдімгідей көңіл бірледі. – Дәметкен,
шай демде.
– Әлгі әдірем қалғыр Қадірдің қатынымен ұры-
сып шыққан бетім осы, – деді аңқылдақ байғұс
тізе бүгіп жатып. – Аузын керіп-созып жынымды
мұндай қоздырмас.
– Не дейд?
– Не десін, «Дүйсеннің ұлы елден кетем, шпион
болам депті. Сосын аясын ба, қамап тастапты.
Шетелмен бұрыннан байланысы бар екен.
Жасырып жүрген аппаратын іздеп ауыл-аймақты,
тіпті тышқанның ініне дейін тінтетін көрінеді.
Тапса болды, әке-шешесін ұстайды. Бүгін-ертең-
нен қалмас» деп қарап тұр.
Әй, салдақы дедім, тура солай, әй, салдақы, сен
алдымен Асылбектей ұл туып ал дедім. Өңшең
бұзаубас балаларың оның басқан ізіне тати ма
дедім.
Ағылшынша сайрап тұр. Саясатты сарнатып, ра-
дионы сайратып қояды. Ал шпион бола қойсын.
Сенің қай қылшығың қисаяды дедім. Жыным
мұндай қозбас!
– Күлпаш, шәйіңді ішші. Тірілей өлдім-ау, – деп
онсыз да шынжау жүзі көгіс тартып, көз асты күл-
теленіп кеткен Дәметкен отырған қалпы қос қо-
лымен жер тірей кетті. – Табала, ағайын, табала!
Не успели они договорить, как пожаловала со-
седка, вдова Кульпаш. Простодушная бедняжка,
открытая. С момента их беславного возвращения
из Кызыл-Орды родственники, варившиеся как в
одно котле, и те перестали ногой ступать.
Вдруг стали предупредительными. Оговорок мно-
го: овцы у всех разом теряются, верблюдицы на
сносях, а то и кобыла трудно жеребится. Не мало
и тех, кто, споткнувшись о собственный порог,
чуть не сворачивает себе спину, неходячих из-за
чиряков на самом неприглядном месте, а просту-
женных, с прострелами и коликами, сколько?
– Проходи, на почетное место, проходи – искрен-
не обрадовался Дюсен, суетясь вокруг Кульпаш.
– Даметкен, освежи-ка нам чаю.
– Только что сцепилась с женой этого самого, как
его – Кадыра! – заявила простодушная бедняжка,
присаживаясь. – Взбесила она меня, говорит, что
попадя на язык.
– Что говорит?
– Да чушь несет! Будто сын Дюсена заявил, что
уедет из страны и шпионом станет. После тако-
го, кто его пожалеет, вот и заперли. Оказывается,
говорит, он и раньше с заграницей связь поддер-
живал.
Будут всю округу прочесывать, вплоть до мыши-
ной норки, искать запрятанный аппарат. Найдут,
– считай, пропали, – родителей загребут. Ждать не
заставят – не сегодня-завтра, – заявляет она мне
так преспокойно.
– Эй, падшая, говорю, – прямо так и сказала, – эй,
падшая женщина, ты сначала роди сына такого
как Асылбек! Говорю, твои тупоголовые болваны
и подошв его не достойны.
На английском свободно разговаривает. В полити-
ке разбирается, радиотехнику настроит. Ну и что,
если и шпион?! Тебя от этого, говорю, не убудет!
Злость меня разобрала!
- Кульпаш, ты уж пей свой чай. Ох, убили меня на-
повал! – простонала Даметкен, опершись на обеи
руки. Осунувшееся лицо подернулось синью, под
глазами появились мешки. – Топчите, люди, зло-
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
580
581
Қаралай жер тіретіп кеткен мына хабардан соң
ерлі-зайыпты қос мұңлықтан маза қашты. Шы-
нымен тінте қалса, тінтіп жүріп әлі қос жұды-
рықтай радионы тапса, тауып алып шпион деп...
Құрсын, айтпа, құрсын!
Үй ішін түгел ақтарып-төңкерген. Қора-қопсы-
ның қуыс-мүйісін қопарған. Үшті-күйлі жоқ.
Әскерге аттанар алдында қолаң шаштай нәзік
сымдарын бір-біріне жалғап отырған. Қайда қой-
ып кеткенін...
– Шешемнен қалған көне сандықты қарайық, –
деген Дүйсен әбден дымы құрып. – Шоланның
есігін ашып-жауып жүргенін көріп ем. Өзге тін-
тер жер қалмады.
Көптен ұмыт қалған көне сандықтың кілтін
Дәметкен іздей-іздей ақыры сиыр сәскеде тапқан.
Ескі шолан ауланың ішінде аулақтау жерде еді.
Жарамсыз көп қоқыр тұратын.
Айда-жылда болмаса кіріп-шыға да бермейді.
Жүрексіне беттеген. Бір көзі сынық терезесі тіпті
үрей шақырғандай. Ішінде бұларды аңдып біреу
отырғандай. Тәуекел деп тас жұтып ақыры есігін
ашқан.
Көп қоқырдың ішінен шешесінің көзі көне сан-
дықты тапқан. Ұңғысына балта кілтті салғаны
сол еді, көне сандық дызң-ң етіп сыңғырлап қоя
берсін.
Небір заманнан бері ашылмаған сандықтың әдемі
әндей даусын ұмытқан момынсоқ Дүйсен:
– Ойбай, келді! – деп шыңғырып салды. – Ұста-
ды! «Өй, жазғаннан!» басқа сөз аузына түспеген
Дәметкен амалсыз күліп жіберген...
Апта аралатпай сот басталған. Ауданнан шыққан
заң қызметкерлері, жорға жүрісті екі-үш шенеунік
айғыр үйір топ боп баяғы зобалаңнан ұмыт қалған
халық жауын әшкерелердей ертеңмен екпіндетіп
жеткен.
радствуйте!
После такой мрачной вести два узника печали по-
теряли остатки покоя. Как быть, если и впрямь
возьмутся за обыск? – обыскивая, найдут прием-
ник с этими двумя кулачками-штучками, а найдут,
– обзовут шпион... Жуть-то какая, и не заикайся,
от греха подальше!
Разворошили весь дом. Осмотрели все закутки
и щели во дворе и пристройках. Ничего. Перед
самой уж отправкой в армию он сидел, соединял
меж собой изящные как волос проводки. Куда мог
девать?
– Посмотрим в старом сундуке, оставшемся от
матери, – сказал Дюйсен, собирая последнее тер-
пение. Я заметил, он открывал и закрывал дверь
чулана. Иначе искать негде.
Ключ от забытого сундука Даметкен, сбившись
с ног, наконец, нашла в коровьем сусеке. Старый
чулан находился в малохоженном углу двора. В
нем скопились негодные предметы и домашние
пожитки.
Заглядывали в него раз в год, а то и того реже.
Открывать пошли нехотя. Окно с выбитым глаз-
ком, казалось, даже устрашающим. Будто внутри
кто-то наблюдал за ними. Скрепя сердце, открыли
дверь.
Среди вороха всего раскопали и старинный сун-
дук – заветную вещицу его матери. Не успели
вставить кованный ключ в замочную скважину,
как старинный сундук дзинькнул и залился пере-
ливчатым звоном.
Тихоня Дюсен, позабывший о красивом звуке
сундука, который не открывался им столько лет,
взвизгнул от неожиданности:
– Ай-ай! Подошел! Цепанул! «Ой-ой, слава тебе!»
– не найдя, что другое сказать, невольно засмея-
лась Даметкен...
Суд не заставил себя ждать. Поутру из района од-
ной ударной бригадой прибыли сотрудники пра-
воохранительных органов и два-три гражданских
чиновника с мягкой походкой иноходца, напоми-
ная о давно забытых репрессиях врагов народа.
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
582
583
Сыптығыр, жүйрік аттай лыпылдап тұрған Ұлт-
тық Қауіпсіздік Комитетінің уәкілі кең залға үй-
ірілген халықты әлсін-әлсін көзбен санап, көңіл-
мен түгендеп байыз табар емес.
Үйелмелі-сүйелмелі Дүйсен мен Дәметкенді ал-
дыңғы қатарға жұп жаздырмай отырғызды.
– Алдан Айымбетович, сіз қайдан жүрсіз? – деп
жадау жүзіне аялы көзі мейірім төгіп тұрған ақ-
сақалға аяқ асты шүйілді.
– Алматыдан келдім.
– Біліп тұрмын. Газетіңізді шығарып жүре бер-
мейсіз бе?
Қазақтың қапы қалған шындығын айтам деп та-
лай төренің қырына ілінген қайсар жан сөзін
шығындамай мырс ете түскен.
Жұрттың абыр-сабыры басылған соң төрге судья
мен прокурор кеп жайғасты.
Екі полицияның бағымымен Асылбек те есіктен
енген. Залдағы ел дүрлігіп, күбір-сыбыр көбейді.
– Жолдастар, тынышталыңыздар, – деген орнынан
керенау көтерілген судья. – Қазір іс қараймыз.
Алдарыңызда тұрған мына азамат Отан алдын-
дағы борышын өтеуден бас тартты. Ант бермей
қойды. Бұл – егемен еліміздің еркін өскен жаста-
рына жат қылық.
Анттан өзге де қылмысы бар. Мұндай зиянкестік-
тің тамырын тереңге жібермей балта шабу – мін-
детіміз. Бұл сот өзгелерге де сабақ болуы керек.
Алдымен сөз Ұлттық Қауіпсіздік Комитетінің
уәкіліне беріледі.
Мінбеге көтерілген сыптығыр, жүйрік аттай лы-
пылдап тұрған жігіт тамағын кенеп:
Подтянутый, точно вымуштрованный конь, пред-
ставитель Комитета Национальной безопасности
время от времени, беспокойно, одними глазами
прочесывал и внутренне подытоживал народ,
столпившийся в просторном зале.
Супругов Дюсена и Даметкен, кой-как стоявших
опершись друг о друга, посадили вместе на пер-
вый ряд.
– Алдан Айымбетович, вы здесь откуда оказались?
– обратился представитель к аксакалу с понурым
лицом и глазами, источающими свет милосердия.
– Прямиком из Алматы.
– Знаю-знаю! Выпускали бы лучше свою газету.
Натерпевшийся, – под прицелом сильных мира
сего, – за затерянную правду о народе, мужествен-
ный человек улыбнулся, не тратя слов попусту.
После того как шум и возня поутихли, появились
и разместились на почетных местах судья и про-
курор.
Под конвоем двух полицейских завели и Асылбе-
ка. Зал снова всполошился и зашушукался про-
меж собой.
– Граждане, успокойтесь! – сказал судья, апатич-
но поднимаясь с места. – В данный момент перед
нами следующее дело.
Подсудимый, который стоит перед вами, укло-
нился от исполнения своего долга перед Родиной.
Отказался принимать присягу, то есть дать клятву.
Подобный поступок чужд сознательной молоде-
жи нашего независимого государства.
Кроме того, за ним водятся и другие грешки. Мы
не можем допустить и должны обрубить топором
корни подобного вредительства, чтобы они не
ушли вглубь. Пусть это станет уроком и тем, кто
сегодня не присутствует на суде.
Вступительное слово предоставляется представи-
телю Комитета Национальной безопасности.
Поднявшийся на трибуну подтянутый, точно вы-
муштрованный конь, представитель, прокашляв-
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
584
585
– Асылбек Айдарбаев мектеп қабырғасынан
бастап жат ұғымның жетегінде кеткен.
Оған фактіміз жеткілікті. Радиоәуесқойлар үйір-
месінің мүшесі боп жүріп әуеге былайша хабар
таратқан:
«SOS! Жер шарының барша ізгі ойлы азаматтары-
на! Менің Отаным аса қауіпті жағдайға тап бол-
ды. Құтқара көріңіздер».
Бұл аз десеңіз тағы бар: «SOS! Менің Отаным
келімсектерге сатылып кетті. Араша түсіңіздер!»
Бұл деген – ел ішіне салынған іріткі. Берісі – бұ-
зақылық, әрісі – ұлт араздығын қоздыру. Қылмы-
скер ретінде арнайы бабы бар.
– Жас қой бейшара бала.
– Бәрібір шындықты айтыпты.
– Жетпегірдің сөзін қарашы, – деген күбір-сыбыр
бел ала бастаған соң судья ағаш балғасын тоқыл-
датып елді тыныштандырды. Сосын:
– Азамат сотталушы, SOS бергеніңді мойындай-
сың ба? – деп бұрышта екі полицияның ортасын-
да тұрған Асылбекке үңілді.
– Мойындаймын, – деді жүзіне ой қонған орта
бойлы бозбала. – Кешегі жекешелендірудің же-
леуімен кітапханаға дейін жоқ қылдық. Сауатсыз
елдің ертеңі не болмақ?
– Ол сенің шаруаң емес! – Осылай деп сотталушы-
ны бір тойтарып алды судья. –
Мұның мұндай оғаш қылығы мына отырған ауыл-
дастарының да ашу-ызасын тудыруда. Кәне, кім
пікір айтады? – деп тарыдай ғана қарасы бар ала
көзін аударып-төңкерді.
– Ағай, мен айтайын, – деген шыңылтыр дауысқа
шись, начал с места в карьер:
– Асылбек Айдарбаев, будучи в стенах школы, по-
пал под влияние деструктивного течения.
Фактов тому у нас предостаточно. Являясь чле-
ном кружка радиолюбителей, он распространил в
эфире следующую информацию:
«SOS! Всем здравомыслящим людям земного
шара! Моя Родина в реальной опасности. Помо-
гите нам!».
Считаете мало, зачитаю еще: «SOS! Моя Роди-
на распродается всем встречным и поперечным.
Остановите их!».
Это же, что ни на есть, открытая подрывная дея-
тельность внутри государства. По малому счету –
хулиганство, по-большому, – разжигание между-
народного ажиотажа. Существует статья на этот
счет.
– Молодой еще, жалко пацана!
– Все равно правду сказал!
– Посмотрите-ка, что говорит этот недоросль! –
вспыхнули было страсти в зале, пока судья, стуча
деревянным молотком, не успокаил публику. И
далее не спросил:
– Гражданин подсудимый, вы признаете, что от-
правляли SOS? – вонзаясь глазами в Асылбека,
стоявшего в углу между двух полицейских.
– Признаю, – сказал парнишка среднего роста,
задумчивый такой. – Под предлогом вчерашней
приватизации уничтожили вплоть до библиотек.
Какое будущее уготовано, скажите, невежествен-
ному народу?
– Это не твоего ума дело! Осадив, таким спосо-
бом, речь подсудимого, судья продолжал:
– Подобные его выходки порождают недоволь-
ство и среди его аулчан, которые здесь присут-
ствуют. Так, кто хочет высказаться по данному
поводу? – сказал он, то закатывая, то выкатывая
глаза с просяное зернышко ядрышками зрачков.
– Агай , дайте скажу я, – раздался повизгивающий
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
586
587
бәрі жалт қарасты. Асылбекпен он бір жыл бір
сыныпта оқыған бозбала екен. Залдың ортасынан
мойнын қылтыңдатып:
– Бұл мектепте жүргенде «Жас өркен» қозғалы-
сына қатысып, коррупционерлерді әшкерелеуден
бас тартқан.
– Менің Павлик Морозов болғым келмейді. Күре-
сті басқаша бастау керек, – деп Асылбек көзі
жалт-жұлт етіп алға ұмсынып-ұмсынып қойды.
– Мынау дайын оппозиционер. Тіпті одан да асып
кеткен. Ленин атасының сөзін айтып тұрғанын қа-
рашы.
– Уақапшы болар.
– Қазірде ауылдың шалдары сақал қоюға
қорқып жүр.
– Кемпірлер ұзын етек көйлегін сандық түбіне
салған.
– Ойбай-ау, коррупция деген алтын тұтқалы емен
есіктің арғы жағында жатқан алты басты аждаһа
емес пе? Оған жүрегі үлпілдеп тұрған айналайын-
дардың әлі жете ме? – деп Алдан ақсақал әлгін-
дей күбір-сыбырды естіген соң тіпті шыр-пыры
шықты.
– Тоқтатыңыз, сізге сөз берілген жоқ!
...Ит жылы ғой, әліне қарамай осы Дүйсен де Пав-
лик Морозов бола қойғысы келген. Қызыл галсту-
гі желбіреп батыр пионер атануды армандаған
жалғыз бұл ма?..
Әйтпесе жатпай-тұрмай әкесін аңдыды деген не
сұмдық? Аңдыған. Іңірде тысқа шығып кеткен
ұста әкесі ұзақ айналды.
Сол-ақ екен, мұның көңіліне күдік кірген. Колхоз-
дың шөбін ұрлап жүрмесе қайтсін?
Әйтпесе қолына неге жіп ұстап кетті? Демек, тек-
тен-тек емес. Аңду керек. Комсомол жетекшісі со-
лай демеп пе еді?
голосок, заставивший всех обернуться. Это был
молодой человек, учившийся с Асылбеком все
одиннадцать лет в одном классе. Вытягивая среди
зала тонкую шею:
– В школе еще он участвовал в открытом движе-
нии «Молодая нива» и тогда отказался от разобла-
чения коррупционеров.
– Я не хотел быть Павликом Морозовым. Надо
идти нам другим путем, – сказал Асылбек, блес-
нув глазами, и подаваясь немного вперед.
– Это же оппозиционер чистой воды. Даже даль-
ше пошел. Обратите внимание, он почти повто-
рил слова дедушки Ленина.
– Вахабист, наверно!
– Сегодня даже старики боятся отращивать боро-
ду.
– А старухи длинные балахоны попрятали в сун-
дуки.
– О-ё-ёй! Да коррупция – она тот же шестиглавый
дракон, спрятанный за дубовой дверью с золоты-
ми рукоятками! Разве под силу противостоять ей
неокрепшим юным сердцам? – сказал, возмущен-
ный до глубины души Алдан-аксакал, после того,
что услышал.
– Постойте-постойте, вам слово не давали!
... То был Год собаки, Дюсен, не подрассчитав си-
ленок, тоже хотел стать Павликом Морозовым. Не
он тогда один, кто носил красный галстук, мечтал
быть похожим на пионера-героя...
В противном случае, какое вероломство, не смы-
кая глаз следить за родным отцом? И следили.
Выйдя со двора спозаранку, мастеровитый отец
его замешкался надолго.
Но этого оказалось достаточно, чтобы в нем заро-
дилось подозрение. Не ровен час сено колхозное
ворует?!
Иначе, зачем прихватил веревку? Неспроста
знать. Надо бы проследить. Не так ли наказывал
нам комсомольский вожак?
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
588
589
Әлден уақытта тықыр-тықыр аяқ дыбысы естіл-
ген. Бұқпантайлап қараса... әкесі. Бір қойды же-
тектеп алған. Күдігі рас болды.
Бұл жалма-жан тасадан атып шығып:
– Колхоз малын неге ұрлайсыз? Ертең елге бәрін
айтам! Әшкерелеймін! – деп бар даусымен айқай
сап кеп жіберген. Қапелімде шошып кеткен әкесі
шалқалап құлауға шақ қалды. Қолындағы қойы
босанып қашты.
– Ә, әтеңе ғана нәлет! Сен бе едің?! Албасты де-
сем! – деп әкесі сонда мұны үй айналдырып, ін-
нен-інге қуып жүріп сабаған.
Бақса, қойды садақа шалам деп көршісінен қа-
рызға сұрап әкеле жатыр екен ғой. Әй, саясаттың
сандырағы, кімдерге шоқ бастырмадың?!
– Кәне, тағы кім сөйлейді? Ауылдың қариялары
отыр ғой... Шешей, сіз айтыңыз ойыңызды, – деп
судья алдыңғы қатарға жайғасып, кимешегінен
оң құлағын шығарып отырған кейуанаға жымия
қараған.
– Шырағым, қартым былтыр қайтқан. Шүкір, ба-
лалар бағып отыр. Ішкенім алдымда, ішпегенім
артымда. Үлкен келінім шайпаулау еді. Кіші
келінім жақсы, әжелеп тұрады.
Біраздан бері құлақтан қалғанмын. Әнеу күні көр-
ші ауылдағы емші шалға барып үшкірткенмін.
Қартайды ғой, демі жасық. Бұрынғыдай емес, –
деп кейуана сайрап қоя берді.
Осы тұста залдан әлдекімдер:
– Бұлар бұзылған!.. – деп ереуілдеп жатты.
– Заманды айтасың ба? – деп кимешегінен оң
құлағын шығарып отырған кейуана тағы дау-
рықты.
Өзгеге өнеге болатын соттың ауылы алыстап бара
жатқан соң судья билікті түбегейлі қолына алған.
– Сотталушы Айдарбаев! – деген ақырып. Ақыр-
са болды көзінің тарыдай қарасы жоғалып кетеді
Через какое-то время послышался шорох шагов.
Выглянув из засады, увидел отца. На поводу он
вел барана. Сомнения враз рассеялись.
Пулей выскочив из укрытия, он закричал, что есть
мочи «Зачем воруете колхозную скотину? Я зав-
тра всему народу расскажу! Разоблачу!..». От не-
ожиданности отец, вздрогнув, попятился вспять и
чуть не упал. Баран вырвался из его рук и убежал.
– Ай, гаденыш ты эдакий! Ты что ли? Я думал
оборотень какой! – сказал отец, и побил его в тот
день, гоняя вокруг дома и пересчитывая закутки.
На деле выяснилось, что барана он взял под за-
лог у соседа, чтобы совершить обряд жертвопри-
ношения. Эх, эти чертовы перегибы, кого только
они не погубили!
– Ну-ка, кто еще желает сказать? Вот старожили
сидят... Матушка, поделитесь-ка вы своим мнени-
ем, – сказал судья, притворно улыбаясь в сторону
почтенной старушки в казахском платке, располо-
жившейся в первом ряду, выставив наружу правое
ухо.
– Голубчик, старик мой в прошлом году ушел в
мир иной. Слава создателю, дети присматривают.
Нужды ни в чем не знаю. Старшая невестка боль-
но строптивой была. Младшая – хорошенькая, ба-
бусей называет.
В последнее время плохо стала слышать. Поза-
прошлый день в соседний аул ездила заговаривать
к знахарю. Состарился уж, дует слабо. Не то пре-
жде.., – толковала почтенная.
В этот момент в зале невесть откуда скандировали
«Они все падшие!..».
– Времена, что ль? – встрепенулась опять старуш-
ка, выставляя из-под платка правое ухо.
Чувствуя, что площадка суда, востребованная
быть назидательной для остальных, начинает
раскачиваться, судья взял бразды в свои руки.
– Подсудимый Айдарбаев, – громко выкрикнул
он. Стоило ему повысить голос как мелкие с
Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ
ПРЕДАТЕЛЬ
Рахымжан Отарбаев •
ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ
САТҚЫН
590
591
просяное зернышко ядрышки зрачков его куда-то
пропали.
– Говори только правду, почему ты в ультиматив-
ной форме отказался принимать присягу?
– Не моя это страна!
– Даже не встанешь на защиту от врага? – вклю-
чил вопрос прокурор.
– Нет!
– Назови причину?
– Пусть олигархи сами защищаются. У меня с
ними общего ничего нет.
– Ты предатель! По тебе тюрьма скучает!
– Казахстану как воздух нужны такие гордые
люди, страдающие за свой народ. Они наше бу-
дущее... Молодая поросль... Вы сами виноваты в
том, что не прижали, в свое время, к груди и не
защитили её. Отсюда и отчужденное поколение.
Легко сказать, посадим! Мало ли нам до сего дня
уничтоженных и забытых сынов народа? Горе
блюстители порядка.., – сказал, много испытав-
ший на веку аксакал Алдан, и на глаза его навер-
нулись слезы.
– Копытце мое единственное, опомнись! – без-
звучно вздрагивая, произносил Дюсен, и носа
стало не видно в его усах.
– Мой сын не предатель! Предатели вы сами! Всё
предали и продали! Без остатка! – неистово кри-
чала Даметкен. Осунувшееся лицо подернулось
синью и она потеряла сознание.
Но разве времена эти услышат крик несчастной
женщины?
P.S. О мере наказания, пожалуй, поведаю в другой
раз.
Примечания:
Достарыңызбен бөлісу: |