Ангелы не спят
жүктеу/скачать 16,06 Mb. Pdf көрінісі
|
| Рахимжан Отарбаев •
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ КОРОТАЯ ПУТЬ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ КӨРГЕН-БАҚҚАН 234 235 – Е, әншейін көп бозымның бірі екенсің, қайным. – Солай шығар... – Қатарыма келмей, ана сасай бұқамен сырласа кеткеніңнен байқағам. – Иә, Алла, соны білгеніңе де шүкір! – Мына шал көк шатырлы үйім бар дейді. Пұлдап сатсақ... Қайтамыз. – Отағасы ойда жоқта жас иісті болдым деп ма- саттанып келеді. – Басыңдағы көлеңкені көпсініп келесің бе? Бай таба алмай соқаға отырып жүргенім шамалы. Се- кемшіл аттың сауыры тағы да дір-дір етті. – Есте қалған бір жайтты айтыңызшы... Ұмытыл- мастай боп... – деді Мыңжылқы өзінің әбестеу қылығына ұялыс танытып. – Жадымда жүрсін, жеңеше. – Есімде не қалып жарытты дейсің? Таң алды көр- ген түстей қызығы тарап кетті. Күмірә боп күл- дік... Күрсініс аттық... Бақсам, өмір дегенің, міне, мынау екен. Көрдің бе?.. – Сол қолдың балаң үй- регі мен ортан терегінің арасынан қызыл тырнақ қылтиды. – Бақ деп, сор деп ат тағып әшекейлеп жүргендерің... – По-оф! Пу-ух! Жігіт ұртын осыртты ма әлде шытыр жеген түй- едей көптен ішін кернеген бір жел жол тауып шығып кетті ме – елемей қалды. – Жарайды. Жүрегім езіліп жылағаным бар. Бір-ақ рет. Соны тыңда, қайным, – деді келіншек екпінін сәл-пәл баяулатып. – Бердім құлақты. – Жол бойына өскен көк шөп құсап қылтиып бойжеткен шағым. Базар шығып кеткен әкем жа- рықтық Астраханнан көйлектік көк жолақ мата әкеп берді. Қасқалдақтың қанындай зәру еді. Өй- - Да ты, шурин, оказывается, один из бестолко- вых… - Наверное, так. - Сразу заметила по тому, как ты, вместо того, что- бы быть со мной рядом, предпочел беседу с этим дряхлым быком. - Иа, Алла, хорошо хоть это знаешь. - Этот старик рассказывал, что у него есть дом с зеленой крышей. Если выгодно продать... Уедем. - Старец с гордостью и надеждой радуется, что нашел себе молодую спутницу жизни... - Что, считаешь лишней тень над своей головой? Не думай, что не найдя себе мужа, я садилась на кол. Круп резвой лошадки снова задрожал. - Расскажите что-нибудь интересное из своей жизни... Что-то незабываемое, чтобы осталось в памяти, тетушка, – попросил Мынжылкы, явно демонстрируя стыд от своего промаха. - Осталось ли что-либо важное в моей памяти? Все рассеялось, как интересные видения в преду- треннем сне. Смеялись, звеня, словно колоколь- чик. Грустили и тосковали... Гляжу, жизнь-то, вот она, вот. Видишь? Между указательным и сред- ним пальцем высунулся красный ноготь. – Сча- стье, говорите, беда, красуетесь, вот оно всё! - Пу-ух! По-оф! То ли джигит издал полостью рта этот звук, то ли нашел себе путь к выходу воздух, переполнивший живот, как у верблюда, наевшегося бурачка, не за- метила. - Ладно. Плакала однажды, разрывая сердце. Только один раз. Послушай про это, шурин, – ска- зала женщина, переводя дыхание. - Я весь внимание. - Было это в пору моей юности, когда я уже вырос- ла, как трава на обочине дороги. Покойный отец мой, поехав на базар в Астрахань, привез мне го- лубой отрез на платье. Отрез нужен был мне поза- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ КОРОТАЯ ПУТЬ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ КӨРГЕН-БАҚҚАН 236 237 ткені ондай матадан көйлек кию мода болатын... – Сосын?.. – Оңды пішетін шебер таптырмай... Әлгі матаның шетіне қызыл жіппен әдемілеп «Әлиман» деп атымды жазып қойдым. – Сосын?... – Сосының бар болсын! Қыдырып құдағиымыз келіп, шешем әлгі әспеттеп отырған матамды ки- гізді де жіберді. – Сонда жыладыңыз ба? – Жоқ. Араға кө-өп жыл салып сол мата өзіме қай- та оралғанда... – Апыр-ай, ә? – Иә. Сонау оңтүстік өңірге зәуімен бара қалғам. Бір жегжат көйлек тіктіріп киерсіз деп көк жолақ матаны қолыма ұстата салды. Әлдене есіме түсіп, екі шетінен ұстап, ортасынан тістеп бүктеуін жазып кеп жібердім. Шетінде түсі өңіп кеткен «Әлиман» деген әдіптелген жазу тұр- ды. Құса боп қоймай жыладым... Қолдан-қолға өткен ол мата да модадан әлдеқашан қалған... Мына мен де... Қашса да құтылмасын білді-ау деймін, сағыммен қыдырып көшіп тұрған Қанішкеннің үйлері таба- нымен жер басып қалыпты. Жасыл теректер са- нап алардай боп самсап тұр. Сыптығыр қара қаншық бұлардың алдын орап, су- маң етіп айдау жолға шыға келді. Артынан ерген жеті-сегіз төбет өзара алқымдасып, әлгі ұрғашы- сы түскірді бөлісе алмай жатты. – Өй, көргенсіз... Бұларда кезек деген жоқ-ау. Келіншектің көзі шақпақ тастай жылтыл қағады. Жаныңды баурап, жанып-өшеді. Соңдарынан ентіккен дауыс үзік-созық боп қуа- лайды. рез, как кровь лысухи, поскольку в то время была мода на платья из такого материала... - Потом... - Не нашлось хорошего портного... На краешке этого материала красной нитью старательно вы- шила свое имя: «Алиман». - Потом... - Что ты заладил «потом» да «потом»! Приехала наша сватья в гости, мать моя взяла, да отдала хранимый мною отрез в качестве подарка ей. - Тогда и заплакали? - Нет. Когда через несколько лет этот материал снова возвратился ко мне. - Вот это да! - Да. Как-то, с какой-то оказией побывала в Юж- ном Казахстане. Один из ухажеров всучил мне в руки этот отрез, чтобы я могла сшить себе платье. Вспомнив про предшествующий случай, взяла его за два конца, разорвав обертку зубами, разверну- ла этот отрез. На краешке красовалась выцветшая надпись «Алиман». От грустных воспоминаний безудержно заплака- ла... И этот материал, пройдясь по рукам, давно уже вышел из моды... Я сама тоже... Видать, убедившись, что как бы ни убегать, все равно не убежать, дома Ганюшкино, плывшие до этого в мареве, встали на ноги. Зеленые деревья росли так густо, что хотелось их пересчитать. Крепко сбитая черная сука, перебежав им дорогу, выскочила на проезжую часть дороги. Рыскавшие за ней семь-восемь самцов, словно соревнуясь между собой, не могли поделить ее. - Вот, бестолковые... Кажется, они понятия не имеют об очереди. Глаза моложавой женщины, как огниво, высекали искры. Охватывая душу, то возгораются, то гаснут. Запыхавшийся голос сза- ди сначала протяжно, а затем обрывисто догоняет их. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ КОРОТАЯ ПУТЬ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ КӨРГЕН-БАҚҚАН 238 239 – Иә, Алла, соны білгеніңе де шүкір! Шөп буыны қатып, құс балапаны түбітін тараған шақ-ты. Десе де, салқар далада көшкен сағымның сиқыры әлі бір басылар емес. - Да, слава Аллаху, хорошо, что хоть это знаешь. Время укрепления корней трав, сбрасывания птенцами пухового покрова. Тем не менее, тайна кочующих миражей на рав- нине не исчезает. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ КОРОТАЯ ПУТЬ Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ КӨРГЕН-БАҚҚАН 240 241 СТАЛИН КІНӘЛІ Қарауыл Есекеңнің сау аяғы астындағы аттың бүйірін тепкілеп, кем аяғы жирен қасқаның қабы- рғасында тыпырлап, дала қосына тақағанда күн намаздыгер мен ақшамның ортасында теңселіп тұрған. Басындағы бірбайлары ағараңдап шөпшілер аспа- зы Полина көрінгенде қалтасындағы шақшаға қол жүгіртеді. Ердің қасына түбін тықытып, кең танауға апарған- да ащы насыбайдың уытынан көзі жасаурап, әлгі бірбайлар тіпті аумыттанып кетеді. Кемпірі өлгелі осы әдетті тапты. Генералдың қалыңдығы болғанмын дейтін Поли- насы түскір Есекеңнің көзі жасаурады екен деп иілер емес. – Аяғыңды қай қақпанға шаптырғансың? Кеше сап-сау емес пе ең? – деп өңшең жастардың көзін- ше қағытатынын қайтерсің?! Есекең ол сөзді құлағының сыртынан жібереді. Уақытында «халық жауы» атанғаны осы елге мәлім. Үй іші аштықтан топырақ жеп, көлдің көк суын ішуге айналғасын бағымындағы колхоздың бір ВИНОВАТ СТАЛИН Когда сторож Есекен, целая нога которого, ударяя бок рыжего с белой отметиной на лбу коня, а по- калеченная же – дрыгаясь на ребрах его, прибыл на полевой стан, время колебалось между закатом и вечерними сумерками. Увидев Полину, повариху бригады косарей с бе- леющим на голове платком, полез в карман за ки- сетом. Постукав им о седло, втянул содержимое в широ- кие ноздри. От ядовито горького насыбая* высту- пили слезы, белый платок поплыл в глазах. При- страстился к этому занятию с тех пор, как умерла его старуха. Пустившая молву о том, что некогда была неве- стой генерала, Полина, даже не обратила внима- ния на слезы в глазах Есекена. - В каком капкане ногу потерял? Разве не вчера только бегал живым, здоровым? – стала задевать бестия при всей молодежи. Хромоногий Есекен пропустил эти слова мимо ушей. Здесь всем известно, что в свое время он был объявлен «врагом народа». Из-за того, что семья была вынуждена, чуть ли не есть землю и пить озерную воду, пришлось ему, Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 242 243 шыбышын жасырып сойған. Сол мойынға құн боп мінді, айықпас пәле боп жармасты. Сот: «Шыбыш аман болса болашақта бір қора ешкі болғалы тұр еді, бұл – нағыз жаудың ісі!» – деп үкім айтты. «Қап, әттең, текесін соймаған екем, жазам жеңіл- деу соғар еді», – деп Есекең бармақ тістеп Колы- маға жөнелді. Барған бетте жүк тиеуге салып еді, бөрене құлап пәршелеп, оң аяғын қолына ұстатты. Содан ара- мен кестіртіп, жілік майдың орнына темір шыбық жүгірттіріп, дәкемен оратып, қайыспен шанды- тып кемтар боп оралды. – Сен «халық жауы» емес, о бастан шыбыштың жауы болдың ғой, – дейді Полинасы антұрған қа- рап тұрмай. – Ыш-ш... – деп Есекең әдетінше тұтығып қала- ды. – Ыш-ш... көрер ем... – Оңтайлы жауап таба алмаған Есекең ондайда мешел болған баладай құйрығымен жорғалап аспазға тақайды. – Генералдың қалыңдығы болғанмын деп жұртты тапап кете жаздайсың. Ал, айт, ол қай заманның генералы? – Есекең енді бел ала бастайтынын сезіп, екі иығын қомдап-қомдап қояды. – Мына қиян далаға шөп шаба келді ме, мал баға келді ме? Шөпшілерге қызық керек, бір-бірін түрткіштеп, екеуінің аузын алма-кезек бағады. Полина әскерде генералдан жоғары шен бола- ды деп әсте ойламайды. Әйтпесе қосыла алмай қалған адамының дәрежесін қолма-қол өсіріп жі- беруден тайынар емес. Ақ қашып, қызыл әскер өкшелеп қуып, жұрт қа- лай ауарын білмей қорғасындай балқып тұрған шақ-ты. Селоға үсті-бастары сары ала, салтанаты асып, кернейлетіп-сырнайлатып бір топ әскер кірді. Жайғасып жатып, топ-топ боп жаттығу өткізді. пастуху, скрытно зарезать колхозную годовалую козу. Это и взвалилось виной на шею ему, опутало неотвязными путами. Суд вынес приговор: мол, если бы годовалая коза была жива, то превратилась бы в стадо коз, так, что его действие – самая настоящая вражеская ди- версия. «Жаль, что не зарезал козла, обвинение было бы мягче», – сокрушаясь и кусая палец, Есекен от- правился на Колыму. По прибытии туда его поставили на погрузку. Упавшее бревно, раздробив, всучило его ногу ему же в руки. Отпилив ее, вставив вместо костного жира железный прут, обвязав сыромятиной, воз- вратился инвалидом. - Не «врагом народа», с самого начала ты был вра- гом коз, – не унималась проклятая Полина. - Ыш-ш, – прошипев по привычке, стал заикаться Есекен. – Ыш-ш, окаянная... Не нашедший подхо- дящего отпора Есекен, как ребенок-инвалид, пол- зая на ягодицах, прикоснулся к поварихе. - Кичишься тем, что была невестой генерала. Ну, говори, генерала каких времен? – Чувствуя уси- ливающийся в себе прилив энергии, Есекен стал прилаживать свои плечи, раздвигая их. - Зачем он прибыл в эту даль, траву косить или скот пасти? Косарям нужна забава, тыча друг друга, ждут оче- редного раунда перепалки. Тетка Полина не знает, что в армии бывают чины выше генерала. Иначе не преминула бы тут же по- высить статус того, с кем не суждено было соеди- нить судьбу. Было время, белые отступали, красные наступали им на пятки, народ же, не зная, чью сторону при- нять, был в состоянии расплавленного свинца. В село, в желто-пестрых мундирах, под звуки бра- вурного марша, вошло воинское подразделение. Расквартировавшись, разбившись на группы, ста- ли проводить воинские упражнения. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 244 245 Өзі он бестегі бойжеткен-тін. Күнде клубқа барған сайын үстіндегі біркиер көйлегінің етегін екі елі қысқарта беретін еді-ау. Бір кеште би басталсын. Өңшең апайтөс жігіттер. Көзің бірінен соң біріне құлайды. Ән деген ағы- тылып жатыр. Маңдайына түскен кекіл шашын демімен үркітіп тұрған бұған ешкім үйірілер емес. Әлден уақытта бұғағы текшеленіп кеткен генерал былғары етігін сықырлата мамырлай басып кеп қолын созсын. Есін бір жиғанда қурайдай боп генералдың құ- шағында қалқып жүр екен. Жігіттер де соны күтіп тұрғандай құтырынсын кеп. Шағын клубтың едені мен төбесі қоса селкілдей- ді. Есін бір жинағанда генералдың аузын айналып кеткен сояудай мұрты мен быршып терлеген жүзі- не көзі түсті. Қозы қарны жоғары-төмен ойнайды. Өзі арбалып қалған торғайдай екі аяққа кезек секіреді. Сарт- сұрт шапалақ. Есін бір жиғанда... – Доченька, – деді екі айдан соң, – біз аттанып ба- рамыз. Қош бол! – Мені ше?.. Алып кет... – деген жас қыз көз жа- сына тұншығып. – Жо-жоқ! Алдымызда ауыр жорық тұр. Осында қаласың. Мә, бұл – еңбегің, – деген бір құшақ ақ- шаны алдына төгіп. Сол кеткеннен қарасын баты- рды. – Кіпитан болса да аздық етіп пе? – дейді Есекең қаралай қызғанып. – Иығында, жеңінде баданадай-баданадай әскер белгісі самсап тұратын. – Онда сендей қатынды тастап жын ұрып па? – Шыбыштың кесірінен «халық жауы» атанып, соғыс көрмеген Есекең одан әрі таласуға батпай- ды. – Ойбай-ау, сорлы басым... Полина жастықтың Ей было тогда пятнадцать лет. Каждодневно, со- бираясь в клуб, укорачивала на два пальца един- ственное платье. В один из вечеров начались танцы. Сплошь ши- рокогрудые парни. Взгляд блуждает от одного к другому. Песни льются потоком. К ней, дующей на свою челку, ниспадающую на лоб, никто не подходил. Через некоторое время генерал, со сложившимися складками двойного подбородка, скрипя кожаны- ми сапогами и волоча ноги, протянул ей руку. Придя в себя, обнаружила, что, как тростиночка, оказалась в объятьях генерала. Парни, словно ждали этого, начали беситься. Соединившись, полы и потолок небольшого клу- ба затряслись. Когда снова вернулась реальность, увидела торчащие, как занозы, усы вокруг рта и град пота на лице. То, подскакивая, то, опускаясь, плясал обрюзг- ший живот. Сам, как воробей, подпрыгивал, ме- няя опорную ногу. Громкие аплодисменты. Снова, еще раз, придя в себя... - Доченька, – сказал он через два месяца. – Мы отправляемся. Прощай. - А меня... Заберите меня, – захлебываясь слеза- ми, умоляла молоденькая девушка. - Не-нет! Впереди у нас тяжелый поход. Оста- нешься здесь. Вот, возьми за ласку, – сказав это, выложил перед ней огромную охапку денег. С тех пор его и след простыл. - Разве мало, если был бы даже капитаном, – заме- чал Есекен, явно завидуя. - На плечах, рукавах валом-навалом, как доспехи, были пришиты знаки воинского отличия. - Тогда, почему он бросил такую бабу, как ты, черт его, что ли, дернул? Из-за годовалой козы наве- шанный ярлыком «врага народа», Есекен готов был спорить и дальше. - Ой-ой-ой, голова моя садовая... Полина, скрыв Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 246 247 желігімен... бірауық солдаттармен де билеп қой- ғанын, әлгінің ақтың генералы екенін соңынан естігенін бүгіп қап, «сорлы басым» деген сөзге ғана күш түсіреді. Шөпшілердің дала қосына ерте жиналғанын Есе- кең енді байқады. Манадан бері Полинаның бір- байларынан басқаға көзі түспегенін астындағы жирен қасқадан көргендей, төрт өрме қамшысын көтерді. Шабан ат қымсынып, бүлкілге басты. Күнге күй- іп тотыққан жігіттердің даусы жарқын-жарқын шығады. Сөздері анық естілер емес, әлсін-әлсін күлкі килігіп, көміп кетеді. – Ыш-ш... ау, жігіттер, амансыңдар ма? – деді Есе- кең тізгінін тарта беріп шөпшілерді түгендеген- дей. – О, Есеке, хош келдің! – Жас жезде, түс аттан!– Бәсе, Полина апамыз қазан жаққа жиі барып кет- кен. Сізді қарап жүр екен ғой. Аман болсаңдар жарады, – деп Есекең қанша нығызданса да, жерге әупіріммен аяқ іліктірді. – Полинаның қолынан бір семіз шай ішіп кетейін деп бұрылдым. – Нағыз семіз шайды бүгін ішесіз. Қазанда ет былқып тұр. – Тұрсын бригадир көзін күлмеңдет- ті. Қостағы бөлмесінен етегін теуіп тастап асыға ба- сып шыққан аспаз ортаға буын бұрқыратып қы- зыл қуырдақты қойды. – Жігіттер, мен қай тойға тап болдым? Мәнісін түсіндіріңдерші. – Төрге жайғасқан Есекең аяқ астынан ішпей масайып, жемей тоғайды. – Есеке, біздің бригада совхоз бойынша ең озат деп танылды. – Сөз бастаған Тұрсын маңдай терін сұқ саусағымен сыпырып төкті. – Мына отырған жолдастардың еңбегіне сенген соң, несіне сасайын, бәйгемізді шаппай бер деп директордың алдында отырып алдым. то, что по ветряной молодости... временами тан- цевала и с солдатами, что только потом узнала, что это был белый генерал, с выразительной си- лой вместила в слова «голова моя садовая» все эти тайны. Только теперь Есекен заметил, что косари на по- левом стане собрались рановато. Как будто вино- вным в том, что до сих пор кроме белого платка Полины он ничего не замечал, был его рыжий конь, стеганул его четырехгранным кнутом. Ленивый конь, встрепенувшись, поскакал мед- ленной рысью. Голоса закаленных на солнце джи- гитов раздавались громко. Слов не слышно, втор- гаясь временами, их заглушал смех. - Ыш-ш, ау, джигиты, целы, здоровы ли? – натя- нув поводья, обратился к ним Есекен, словно пе- ресчитывая косарей. - Оу, Есеке, добро пожаловать. Зятек молодой, сходи с коня. То-то тётка Полина зачастила к каза- ну. Видать, ждала вас. - Ну, и хорошо, что здоровы, – как бы Есекен ни силился, с трудом коснулся ногой земли. - Завер- нул, чтобы попить густой чай из рук Полины. - Густой, настоящий чай будешь пить сегодня. В казане уже ждет разваренное мясо, – заулыбался бригадир Турсун. Поддевая подол своего платья, спешащая повари- ха поставила на стол дымящееся жаркое. - На какой такой праздник я попал, джигиты? Объясните же, – спросил расположившийся на почетном месте Есекен. Изобразив сытость, к пище притрагиваться, не стал. - Есекен, наша бригада признана самой передовой в совхозе. Начавший разговор Турсун, сгребая пот со лба пальцами, выплеснул его. - Уселся перед директором, коль он был доволен трудом сидящих здесь товарищей, чего мне стес- няться, – потребовал полного вознаграждения. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 248 249 Аттай екі жүз сом сыйлық пен үздіктеріміздің тракторына байлайтын бес жалаушаны таңертең қос басына жеткіздім-ау... – Ой, ерім-ай, жарадың! – Көптен жаңа трактор тақымына түспей жүрген Нұқ бригадирге деген өкпесін ұмытып, қопаңдап қалды. – Ыш-ш... «Құтты қонақ келсе қой егіз табады» деген. Көрдіңдер ме, мен келгенде ақша мен жа- лаушаны қатар ұстадыңдар. – Айтпа, оның енді рас! Сенің үлесің зор. – По- линаның әзіл-шыны қағытқаны ішіне жылу жү- гірткен Есекең қайраттанып, алдындағы қалайы қасыққа жармасты. – Ал онда не отырыс бар? Бұ да бір дәурен! Дәурені жүріп тұрғанда шөпшілер қуырдақ пен араққа қиянат жасаған жоқ. Бір-біріне басытқы ұсынып, қоймай арқадан қағысты. Есекеңнің өзі де Полинаның өңірінен тас қып ұстап тұрып, аузына екі-үш мәрте қуырдақ салды. Соған арқаланды, білем: – Ыш-ш... бұл өмірдің әтесіне нәлет! Өтеді де ке- теді, жігіттер! Қоныштан басып қалайық. Мен қарауыл боп тұрғанда ештеңеден саспаңдар. Қораларыңа түнделетіп бір-бір машинадан шөп түсіріп алыңдар, – деп салды. – Полинаға өзім жеткізіп беремін. – О, азаматым! – Солай десең керек-ті. – Ыш-ш... денсаулық барда неден аянайын?! – деп Есекең екі аяғын жарыстырып жіберді. Манадан бері араққа иелік жасап отырған Аман- жол қызыңқырап қалып, үстінен шолақ жең көй- легін сыпырғанда, кеудесінде тушьпен салған бір адамның басы көрінді. Суретті жыға танымай, үкікөзденіп біраз отырған Есекең ақыры шыдай алмады: Вместе с премией в размере двухсот рублей при- вез с утра на стан и пять вымпелов, чтобы прила- дить их на трактора наших передовиков... - Вот это поступок, молодец. – Уже давно не по- лучавший новый трактор Нух, позабыв обиду на бригадира, резко задвигался. - Ыш-ш, говорили же, коли придет в дом счаст- ливый гость, – овца родит двойню. Видите же, с моим приходом получили и премию и вымпелы. - Не говори, что, правда, то, правда. Твое участие весомо. – Наполнившее его теплом подтрунива- ние Полины, похожее не только на шутку, но и на правду, придало ему силы, он взялся за ложку, ле- жащую перед ним. - Так, что теперь сидеть-то. Чтобы жить, да пожи- вать, надо есть и жевать. Пока всё шло удачно, косари не ограничивали ход жаркому и водке. Угощая, все норовили кормить друг друга с руки, при этом похлопывать по спи- нам. И сам Есекен, крепко ухватив Полину за нагруд- ник, втиснул ей в рот две-три ложки жаркого. Ви- димо, это распалило его: - Ыш-ш, к дьяволу эту жизнь! Пройдет и уйдет, джигиты. Давайте топтать ее по голенище. Пока я сторож, ничего не опасайтесь. Каждый в свой двор отвезите ночью по машине сена, – про- изнес он. – Полине я сам отвезу. - Вот, это слова настоящего мужа! Давно бы так! - Ыш-ш, пока есть здоровье, чего мне жалеть, – понесло Есекена, и он пропустил наперегонки две чарки. Когда, разливавший до этого водку, Аманжол, ох- мелев, сдернул с себя рубаху с короткими рука- вами, на груди появилась татуировка чьей-то го- ловы. Не узнав рисунок сразу и рассматривая его сови- ными глазами, но не выдержав, Есекен наконец Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 250 251 – Ыш-ш... шырақ, анау омырауыңдағы алақандай кім? Совхоз бастықтың суреті ме? Жазда күнқаға- ры бар кепкі киетін еді. – Оу, ақсақал, көзіңізге қос көрінді ме? Бұл өзіміздің Сталин ғой. – Сталин дейд! Ой, аузыңа!.. Мені Колымаға ай- дататынның өзі ме?! – Есекең ұзынды-қысқалы аяғын бауырына жинап, ата дұшпанын енді та- нып, кәрі бүркіттей қомданды. – Оны әспеттеп кеудесіне басып, кеудесін брига- дамыз боп бәйге алған кеште маған қаратып... Қолына алған кезекті шөлмегінің тығынын Аман- жол ауызбен жұлып ап, шөп түйгіш Т-25 тракто- ры тұрған жаққа ашумен үкітіп жіберді. – Ақсақал, сіз отырған жерде мен де болғанмын. Так, что... – Бәкене бойлы, шағыр көз, ақ кірпік, шымыр жігіт тізерлей кетті. – Жанжалды доғарыңдар! Мен сендерді совхоз дирекциясы атынан тәртіпке шақырамын. – Тұр- сын бригадирдің өктем шыққан даусы екеуінің дауын өшіріп тастады. – Қазір жалаушаларды тапсыру рәсімі болады. Сосын Полина апай ән салады. Кеу-кеулесіп отырған жігіттер негізгі шараны ұмытқандықтарын еріксіз мойындасып, қасық пен стаканнан ауыздарын ажыратты. Тұрсын бригадир орақ мұрнын біраз саумалап, қабағын шытып отырды да, орнынан көтерілді. Бағанада ілулі тұрған бешпентін армансыз ақтар- ды. Ақыры қызыл жалаушаларды шалбарының қалтасынан тапты. Алақанымен үтіктегендей ғып бір-бірлеп қыртысын жазды. Мұндайда аспаз да тартына қоймайды. Иығына шәлісін жамылып кеп міндетті түрде ән бастайды. Әннің «Педменула ты меня пидманула» деген жо- спросил: - Ыш-ш, свет мой, кто это у тебя на груди, величи- ной с ладонь? Портрет директора совхоза? Летом же он носит кепку, защищающую от солнца. - Оу, аксакал, у вас что, в глазах двоится? Это же наш Сталин. - Сталин, говоришь? Как же, тот самый, отправив- ший меня на Колыму? – Есекен, притянув к живо- ту и нормальную, и изуродованную ногу, только что, узнав свого кровного врага, поджался, как старый беркут. - Украсив им свою грудь... показывая эту грудь мне... именно в тот вечер, когда бригада завоевала звание... Откупорив очередную бутылку зубами, Амонжол, рассердившись, швырнул пробку в сторону буль- дозера Т-25. - Аксакал, Есеке, там, где сидели вы, я тоже по- бывал. Так, что... Невысокого роста, сероглазый, крепкий джигит привстал на коленях. - Прекратите скандал! От имени директора совхо- за я призываю вас к порядку, – повышенный голос бригадира Турсуна заглушил оба голоса. - Сейчас состоится вручение вымпелов. Потом тетка Полина споет нам. Гудящие джигиты, невольно признав то, что за- были основной ритуал праздника, оторвались от ложек и стаканов. Бригадир Турсун, посидев немного, нахмурив- шись и поглаживая свой острый нос, поднялся. Начал рыться в куртке, висящей на стойке. На- конец, нашел вымпелы в своем кармане. Как бы утюжа их ладонями, выгладил по одному. В такие вечера повариха, как правило, не могла отказать в просьбе. Накинув на плечи шаль, затя- гивала задушевную песнь. Дойдя до строки «Ты ж, меня пидманула», навер- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 252 253 лына келгенде міндетті түрде көзінен екі тамшы үзеді. Ондайда маңдайының әжімдері батыңқырап, алқымы қызарады. Мұңданып, көкжиекке таяп қалған бұлттарды қуа қарайды. – Соңғы жалауша – озат шабушымыз Нұқ жол- дасқа! Бригадир қалыптасқан дәстүр бойынша қол басындай жалаушаны желбірете ұстап, сал- танатты түрде иесіне табыс етіп, бетінен сүйгелі ыңғайланды. Өзінен бұрынғы төрт озаттың жалаушаны қалай қабылдағанын көрген Нұқ оң қолын алдына са- лып, жауап ретінде өзі де сүйгелі аузын аша бер- ген. – Тоқта! Бұл жалауша маған тиесілі, – деп Аман- жол ортаға баса-көктеді. Түрмеден шыққан, қаны қарайған бұзық немеге тоқтау болар емес. Тым арынды. Бара салып бригадирдің қолынан жалаушаны жұлып та алмады. Тек белуардан жа- лаңаш күйі шәниіп тұрды. – Әкел, әкел бері! – деп жалғыз саусағымен шақырды. Анталаған жұртқа жалауша ғана емес, қызық та керек. Сасып қалған Тұрсын: – Жалаушаны саған неге береміз? Бұл – шабушы Нұқ жолдастікі, – деп қо- лын артына жасырды. – Ол шапса, мен шөпті жинаймын. Мен кімнен кеммін?! – Шақылдаған бәкене бойлы жігіт те берісер болмады. – Жыртыл, қазақ, жыртыл! – деп батысқа қарай қонар ұясына дүркірей ұшқан ала қарға қарқыл- дасты. – Қанаты бүтін қарға жоқ, – деп, Есекең осыны түсініп қалғандай жатып-тұрып ақсап ортаға шықты. – Мен – кемтар, Полина – жесір, мұның көңілі жетім. Үшеуміздің атымыздан бір қызыл матаны ное, вспомнив своего генерала, невольно пускала из глаз две слезинки. При этом морщины на лбу углублялись, горло снаружи краснело. С грустью провожала глазами облака на небосводе. - Последний вымпел передовому косарю товари- щу Нуху! По сложившейся традиции, бригадир, взяв в руки небольшой развевающийся на ветру вымпел, приготовился торжественно вручить его и поцеловать награждаемого. Видевший как вручали вымпелы четырем его предшественникам Нух, протянув правую руку, открыл рот для ответного поцелуя. - Стой! Этот вымпел положен мне, – горланя, Аманжол выскочил на середину. Уже никто не мог утихомирить отсидевшего в тюрьме хулигана, по- ставившего самому себе диагноз: «с испорченной кровью». Разошелся вконец. Ринувшись к бригадиру, не смог вырвать вымпел из его рук. Только, выставив голый торс и поманив одним пальцем, выговорил: – Дай, дай сюда. Окружающим нужны были не только вымпелы, но и забава. Растерявшийся Турсун, выговорив: – Почему мы должны отдать вымпел тебе? Он принадлежит косарю товарищу Нуху, – спрятал вымпел за спи- ну. - Если он косит, то я убираю сено. Ну и что же. Чем я хуже других?! – Не уступал выражающийся развязно коренастый джигит. - Схватись, казах, дерись, – прокаркала летящая к своему гнезду на запад пестрая ворона. - Нет ворон с целым крылом – как будто уловив вороний язык, Есекен, хромая, вышел на середи- ну ристалища. - Я – калека, Полина – вдова, а его желание – си- рота. От имени нас троих не пожалейте от этого Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 254 255 осы балаға қиыңдар. Апыр-ай, солай екен-ау, қайтіп ескермегенбіз де- гендей, көпшілік бір-біріне қарасып, бәсеңсіген. – Өзіме тиесілі сыбағаны алмай қоймаймын! – Жалауша қолынан сырғып кеткелі тұрғанын енді анық сезген Нұқ көтерілсін. – Аманжол деген – Сталиннің жақтасы. Мен деген... Сонымен мәңгі бірікпейтін екі платформаның шайқасы басталып кетсін. Өрістей келе Полина- дан басқа шөпшілерді түгел қамтыды. Жалғыз өзі бір жақ Аманжолдың айбатына ешкім шақ келер емес. – О, бәтшағар, біліп ем, – деп қалың өрттің орта- сынан басын аман алып шыққан Есекең Полина- ның жанына жетіп, бейбіт топ құрады. Көп көптігін істеп, ақыры Аманжолды жеңе баста- ды. Шегіне соғыс салып жүрсе де, бәкене жігітке жолап кеткені баж етіп кері қашады. – Соғуға қолы қысқа, тістеп жүр, – деп Есекең По- линаға дүмбіл-дүмбіл түсінік беріп қояды. Май құйрықтан не қыр арқадан ауыз салдырып «о» таңбасын алғандар қайтып беттемей ығысып кетеді. Еңсегей бойлы ебедейсіз Нұқ пен Аманжолдың шайқасы қысқа-қысқа жауаптасудан басталып, ұзаққа созылды. Лып етіп артына айналып кетіп, құйрықтың бой жетер жерінен тістеген бәкенеден Нұқ құтылар болмады. Шақалға алдырған өгіздей өкіріп, май топырақты бұрқыратып ілестіре қашты, тұра қап тепті, жата кеп боқтады. Жан алқымға тірелгесін төсқалта- сында жүретін кішкене бәкіні бәкененің кеудесін ала сілтеп кеп жіберді... парня куска красной материи. Будто подумав: «Действительно, на самом деле так, и почему же мы не учли», – толпа утихла. - Не успокоюсь, пока не получу то, что мне по- ложено! – поднялся Нух, почувствовавший, что вымпел ускользает из его рук. - Аманжол сторон- ник Сталина. Я же... Таким образом, началась схватка двух неприми- римых сторон. Она, разгораясь, охватила всех ко- сарей, исключая Полину. Грозному одинокому Аманжолу, представляв- шему целый лагерь, противостоять было трудно всем. - О, чертовщина, знал же, – пробормотал вынес- ший свою голову из пламени Есекен, и, встав, ря- дом с Полиной, составил лагерь миротворцев. Массы, навалившись массой, стали одолевать Аманжола. Приблизившиеся к коренастому джи- гиту бойцы отскакивали с визгом, потому, что тот бился, даже отступая. - Для битья у него руки коротковаты, кусается, – давал Полине комментарии Есекен. Отмеченные укусами на ягодицах или спинах ко- сари, не посмев вступить в битву снова, отходили в сторону. Схватка Аманжола и высокого, но неуклюжего, Нуха, начавшаяся с короткой перепалки, затяну- лась надолго. Нух не мог оторваться от вцепившегося в область ягодицы коротышки. Только эту часть тела смог достать его рост, после того, как он, юркнув, за- бежал за спину и пустил в ход зубы, оставившие на мягком месте отметину, напоминающую букву «о». Нух, поднимая жирную пыль и волоча его за со- бой, бежал, ревя, словно вол, ставший жертвой шакала. Сначала стоя, а затем уже лежа, стал ма- териться. Когда уже душа уперлась в глотку, вы- тащив из нагрудного кармана перочинный нож, резанул им грудь коротышки... Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 256 257 – Бұл да аталардан қалған бір мұра, – десін Есекең мен Полинаның қасына жылысып жеткен алаңға- сар Сейіт. – Шөп шабуды айтасың ба? – Жоқ, төбелес деймін. – Ыш-ш... жағыңа жылан жұмыртқалағыр! – Ыза болған Есекең қос көзімен атып-атып алаңғасар- ды жыға алмағасын шарасызданып Полинаға қа- раған. Манадан бері төбелестен көз алмай тұрған аспаз шаян шағып алғандай: – Ойбай, Есуша, Аманжол қолына мылтық алыпты. Қашайық! – десін. – Ыш-ш... не дейд?! – деп бұрылып еді, жанында не аспаз, не алаңғасар жоқ. Зым-зия. Айғырдың тезегіндей боп топтанып тұрған шөпшілер қо- стың сыртын ала ұйтқытып барады. Бұл сұмдықты көріп тұрып шыбын жан шыдас бе- рер ме?.. Сау аяқты алға, кем аяқты артқа тастап Есекең де орғыды. Артта – арыстандай ақырған Аманжол... Байба- ламды салып, жантәсілім дегенде қостың есігіне қол іліктірген. Мылтық гүрс етті. Есекеңді белу- ардан кеп ұрды... Айналаны оқтың көк түтіні көмген. Көз байланып қалған қараңғылық бар. Қос басына жолауға ешкімнің жүрегі дауалар емес. Бір басып, екі басып тақырға жасырынған шөпшілер жау дзотына беттегендей тұсалып қал- ды. Әрқайсысы баспалап кеп тракторына міне ауылға аттандап қашайын десе, қоста қанға бөгіп Есекең жатыр. Жараланса басын сүйеп, аузына су тамызу ләзім. Жазым боп кетсе оған не шара, орталықты «ой, бауырымдап» көтеру парыз. - Это тоже одно из оставшихся от предков насле- дие, – выговорил пододвинувшийся к Есекену и Полине повеса Сеит. - Ты говоришь о сенокосе? - Нет, о драке говорю. - Ыш-ш, да гнездятся под скулами твоими яйца змеи! – разозлившийся Есекен, выплеснув про- клятье, вперил свой взгляд в легкомысленного Сеита. Не добившись же ничего, безнадежно по- смотрел на Полину. Стряпуха, до сих пор не отрывавшая взгляда от драки, взвизгнула, словно ее укусил скорпион: «Ой-бай, Есуша, Аманжол взял в руки ружье. Бе- жим!» - Ыш-ш, что ты говоришь!? – не успел спросить, как заметил, что около него уже нет ни поварихи, ни повесы. Пустота. Косари, составлявшие кучу, разбросавшись, слов- но помет жеребца, вздыбливая пыль, бежали со стана. Увидев этот ужас, не выдержала и жизне- любивая душонка Есекена. Выбрасывая здоро- вую ногу вперед, волоча покалеченную, он тоже ринулся бежать. …Косари… ревущий, как лев, Аманжол... Вопя, отдав свое спасение своей душе, Есекен успел лишь ухватиться за дверную ручку вагончика. Грохнуло ружье. Его ударило сзади... Все вокруг покрылось дымом от выстрела. Темнота. Никто не решался приблизиться к тому месту. Притаившиеся косари, осторожно ступая по растрескавшейся земле, замерли, словно они на- ходились перед вражеским дзотом. Каждый был не прочь, запрыгнув на свои тракто- ра, податься в аул. Но у стана лежит окровавлен- ный Есекен. Если он ранен, то надо ведь, приподняв его голо- ву, поднести воду ко рту. Коли произошел несчаст- ный случай, то что необходимо сделать, – нужно поднимать аул. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 258 259 Өздері тастап қашқан қосқа салып-ұрып жетіп барайын десе, қаражүрек Аманжол қандыауызын туралап... Кәпірдің беті әрмен! Тек өзімен кетсін. Ақыры жаяу әскер болдым деп аяқтыға жол бер- мейтін Сапи: – Есекеңнен жанымыз артық емес. Жүріңдер, жігіттер! – деп жер бауырлап жылжы- ды. – Артық деп тұрған біз жоқ. Тек босқа тағы біре- уіміз шығын боп кетеміз бе деп тұрмыз. Айтуын айтса да, артта қалып қоюды намыс көріп, ұзыны тізерлеп, тапалы еңкейіп жалғыз аяқ жолға түскен керуендей шеру тартты. Әлсін-әлсін тың-тыңдап, қос басына да таяды. Иіс аулаған киіктің текесіндей танауларын желге тосты. Көк шөп пен ауаға тараған оқ-дәрі иісінен басқа ештеңе сезілер емес. Жым-жырт. Жарықтығым-ай, Есекең жантәсілім еткен екен, жараланса қиналған даусы естілер еді. Тіпті көмекке шақырмас па? Қостың есігі сарт етіп ашылды да, әлдекім қараң етіп шыға келді. Есекеңді аяп, ой қуып, не істерін білмей, пұшайман боп жатқан Сапи бастаған шөпшілердің біреуі: – Ойбай, Аманжол! – деп шыңғырып жіберді. Сол сол-ақ екен, бір-бірінің басынан қарғып, опыр-топыр маңып кеп берсін. – Әй, қайда қаштыңдар? Келсеңдерші! – деген По- линаның ренішті даусы естілмегенде, сол екпін- мен көрші бригаданың жеріне өтіп кетер ме еді, қайтер еді?.. – Айттым ғой аспаз шығар деп. – Осы сенің сужүрегің-ай! – Аманжол деп айқайлап, шырықты бұзып. Самим бы подойти к тому месту. Но «испорченная кровь» и скрежет зубов Аманжола... Да отвернет- ся лик безбожного. Пусть пропадет сам собой. Наконец, бравировавший тем, что был пехотин- цем, Сапи, роняя: – Наши души не лучше Есеке- на. Идемте джигиты, – пополз на боку. - Да мы тоже не прочь. Только думаем, что еще один может напрасно погибнуть. Хотя и высказали сказанное, но посчитав, что оставаться все же не гоже, высокие на полусогну- тых ногах, низкорослые, пригнувшись, двинулись друг за другом, как караван по узкой тропе. Часто прислушиваясь, приблизились к вагончи- кам. Как самцы сайги, принюхивающиеся к запа- хам, раздули ноздри в сторону ветра. Кроме запаха зеленой травы да гари от ружейного выстрела, распространившегося в воздухе, ниче- го не ощущалось. Несчастный Есекен, видать, отдал душу, если бы был ранен, то слышны были бы стоны. Нехорошо, что даже не зовет на помощь. Тьфу! Тьфу! Косари, которых вел за собой Сапи, ползли, жа- лея Есекена, размышляя и не зная, что делать. Тут дверь одного из вагончиков с треском открылась, кто-то вышел в темноту, а один из них вдруг за- визжал: - «Ой-бай, Аманжол!» Тут же, перепрыгивая, топча друг друга, дали стрекоча. - Эй, куда побежали. Идите же сюда, – если бы вослед не раздался обиженный голос Полины, кто знает, в этом темпе могли бы перебежать и терри- торию соседней бригады. - Говорил же, кажется, стряпуха. - Ну и трусливая же твоя душонка! - Нарушил спокойствие криками об Аманжоле. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 260 261 – Көріп алдық әуселесін, – десіп жүректерін бекітіп, тізенің дірілін басып, ес жиған шөпшілер қосқа қайта беттеді. Есік алдына кеп үйірілгенде, аспаз іште екен, қайта шықты. – Полина апай, Есекең не халде? – Жатыр... прямо белуардан... несіне бездіңдер?.. Свет жақсаңдаршы, – деп аспаз әр сөзін бөліп- бөліп айтты да, қазандыққа қарай асып жүре берді. – Ойбай, белуардан қан дейді. – Әл үстінде дейді. – Тап-таза масқара болдық-ау! – Осының боларын күні бұрын біліп ем. – Қой, босқа тұрмай басын сүйейік, – десіп бір-бір- леп қосқа кірді. Ағаш нарға жетіп жығылған Есе- кең басын көтерер емес. Көзін тас жұмған. Тек желпілдеген кең танауы ғана кеудесінде пысы бар екенін білдіреді. Полина тұтатқан жалғыз шы- рақтың көлеңкесі терезеден келген самалмен би- лейді. – Есеке-ау, қалайсыз? – Біз сізбен қашанда біргеміз. – Тұрсын бригадир көзіне жас алды. «Халдің несін сұрайсыңдар?» дегендей Есекең көзін болар-болмас ашып, уһілеп, майдан дала- сында құлаған жауынгердей сұлқ түсіп жата берді. – Кәне, не тұрыс бар, шалбарын ептеп шешіп, жарасын таңайық. Қан көп кетіп қалмасын. Біре- уің тездетіп дәрігерге шабыңдар, – деп бригадир билікті түбегейлі қолға алды. Білекті сыбанып кіріскелі тұрған жігіттерге Есекең ыңғай берер болмады. Тіпті шалбарын шешкелі белбеуіне жармасқан бірін қағып жіберіп, өзі қос қолдап ұстап жатты. – Неғып тұрсыңдар свет жақпай? – деп ішке сөй- - Узнали его силушку, – сделав такой вывод, укре- пив сердца, успокоив дрожь в коленях, собрав- шиеся с мыслями косари, снова направились в сторону вагончика. Когда столпились у двери, по- вариха, оказывается, была внутри, но вышла сно- ва. - Тетушка Полина, что с Есекеном? - Лежит... прямо в поясницу... и чего вы бежали... Включите же свет, – высказав каждое свое слово в отдельности, направилась в сторону очага. - Ой-бай, говорит по пояс в крови. - При смерти говорит. - Попали же в переделку! - Знал же заранее, что так и будет. - Ладно, не будем стоять зря. Поддержим хоть голову, – будто договорившись, стали по одному заходить вовнутрь. Вползший сюда и упавший Есекен, лежа на деревянных нарах, не способен поднять даже голову. Глаза наглухо закрыты. Только двигающиеся ноздри дают знать о том, что жизнь еще теплится в груди. Тень от единствен- ной свечи, зажженной Полиной, танцует от дуно- вения вечернего ветра, залетающего в окно. - Есеке-э-эй, как вы? - Мы всегда вместе с вами. – Бригадир Турсун прослезился. Словно намекая на то, что спраши- вать-то о состоянии ни к чему, чуть-чуть приот- крыв глаза, будто боец, сраженный на поле боя, ахая, продолжал лежать неподвижно. - Ну-ка, что стоять-то, снимем осторожно штаны, перевяжем раны. Чтоб крови много не потерял. Один из вас пусть отправится срочно за врачом, – распоряжался бригадир, полностью взяв в руки бразды правления. Джигитам, готовым принять- ся за дело, засучив рукава, Есекен не поддавался. Даже по мере стягивания штанов, отмахиваясь от рук, взявшихся за ремень, сам обеими руками схватился за него. - Что ж вы свет-то не зажжёте, – с ворчанием за- Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 262 263 лей кірген аспаз қостың есігін сарт жапты. – Есекеңе көмек берейік деп. – Жарасын таңайық деп. – Қайдағы жара? Қорыққаннан іш киімін бүл- діріпті. Қараймын деп білегіме дейін былғап ал- дым. Міне, міне, – деп Полина жігіттерге қолын жағалай иіскетіп шықты. – Ыш-ш... қой, қорыққаннан болмас, – деп енді жата берудің мәні жоқ екенін сезген Есекең үш ұмтылып басын зорға қалтитты. Шөпшілердің ішегі үзілуге айналды. – Тұз да болса оқ қой. Содан шығар... – деп Есе- кең енді орнынан тұрғысы кеп, бүк түсіп ішін ба- сып жатқан екеуге қол созды. – Құдай, қарға үркітетін жаман мылтық емес пе, – деп Полина қолына қарап әлсін-әлсін бас шай- қады. – Иісінің жаманына не берерсің? – Бұл қолмен пісірілген тамақты енді қайтіп ішеміз? – Сапи көпшіктен басын көтере бере кері құлады. – Ой, ішегім-ай! Генерал ұстаған қайран ақ саусақ! – Топырақпен екі қайыра ысқылап жуса түк те ет- пейді. – Соған да ақылдарың жетпей ме дегендей, Есе- кең алара қарап сәл тұрды да, екі иығы селкілдеп өзі де қосылды. Полина екі кір сабын мен бір орамалды Есекеңнің қолына ұстатты: – Сау аяғыңнан суға салып таңға дейін байлап қоймаса қапелімде тазармассың. Әншейінде айтыса кететін Есекең бұл жолы абы- ройы ит құйрығына байланған соң «ыш-ш...» деп кідіріп тұрды да, кібіжіктеп шығып кетті. шедшая внутрь повариха, наглухо закрыла дверь. - Хотели помочь Есеке. - Собрались перевязать раны. - Какие раны! От страха испортил белье. Решив посмотреть, запачкалась по локоть. Вот, вот, – дала понюхать руку всем подряд. - Ыш-ш, прекрати, – наверное, не от страха, – молвил Есекен и, почувствовав, что лежать уже нет смысла, после трех попыток привстать, еле-е- ле поднял голову. У косарей чуть ли не начали рваться кишки от смеха. - Хоть и соль, но все же заряд. Наверное, от этого, – молвив это, Есекен, желая подняться с места, – протянул руки двум косарям, согнувшимся от без- звучного смеха и схватившимся за живот. - Боже, это же ружьишко для отпугивания ворон, – произнесла Полина, глядя на свою руку и слегка покачивая головой. - Как ужасно пахнет. - Как теперь будем есть пищу, приготовленную этой рукой, – Сапи, приподнимавший голову с по- душки, тут же снова упал на нее. - Ой, кишки мои! Бедненькие беленькие пальчики, которые держал в руках генерал... - Если два раза протереть на песке и смыть, ниче- го не останется. - Не можете даже до этого додуматься, – пробур- чав и посмотрев немного сердито, Есекен и сам присоединился к всеобщему хохоту, трясясь дву- мя плечами. Полина, дав ему два хозяйственных мыла и поло- тенце, бурчала: – Если не втащить тебя в воду за целую ногу и не привязать до утра, просто так не отмоешься. Обычно вступающий в таких случаях в перепал- ку, Есекен, коль его честь была уже привязана к хвосту собаки, на этот раз лишь выпустив свое «Ыш-ш», немного постояв, смущенно вышел. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 264 265 Шөпшілер жарық жағып, етек-жеңдерін жинап, масахана құрды. Озат атанып, сыйлық ақша мен жалауша алудың өздеріне тым ауыр тигенін іштей мойындасып, енді қисая бергенде сырттан тосын айқай қайта көтерілді: – Қайдан ғана келе қойып еді?! – Зықымызды шығарды-ау! – Енді сорлыны қамыс арасынан қабан жарып кетпесін, – десіп сыртқа атып-атып шығысты. Бұл кезде «ойбайын» салып қашқан Есекең қосқа жетіп те қалған еді. – Есеке-ау, сізге не көрінді? Бала болып кеткен- нен саусыз ба? – десіп шөпшілер бәйгеден келе жатқан атты тосқандай алдынан тізіліп шықты. Екпінін әрең басқан қарауыл: – Ыш-ш-ш... – деп жағы қарысып қалғандай көзін алақтатып, қамыс жаққа қолын сермей берді. – Қабан ба? – Ыш-ш... Аманжол! – деп тілін кәлимаға әрең келтірді. – Аманжол? – Ыш-ш... қамыстан өтіп, суға тақай бергенде бет- пе-бет соқтығысып қала жаздадым. Сабын мен орамалды екі жаққа лақтырдым да... ыш-ш... – Байғұс-ай, бүгін ішіңді әбден тазаладың-ау, – деп Полина қолтығынан демеді. * * * Біздің ауылда жел тұрмаса да шөп басы қимыл- дайды. Қимылдағаны емей немене, кеудесін- дегі жараға киіз күйдіріп басып үйінде жатқан қырсық Аманжол мен айдаладағы шөпшілердің шәлем-шәлкес басталған айтысы уақыт өлтірмей екі жаққа да дер кезінде жетіп тұрды. – Өңшең қырт! Шетінен қырам да жоям! – деп Косари, зажигая светильники, приводя себя в по- рядок, стали устанавливать пологи для защиты от комаров. Внутренне признав, что получение пре- мий и вымпелов обошлось им очень тяжко, только было, стали готовиться ко сну, как снаружи вне- запно раздался новый крик. - И откуда он только взялся на нашу голову. - Достал уже всех. - Как бы теперь этого несчастного в камышах не запорол кабан, – переговариваясь, друг с другом, все выскочили наружу. В это время бежавший с криками Есекен добрался уже до стана. - Есеке-эй, что вам привиделось. Случайно не впали в младенчество? – косари, задавая вопросы, словно ожидая прибытия коня со скачек, гурьбой вышли навстречу. Еле успокоивший дыхание сторож, прошипев: – Ыш-ш-ш,– выпучив глаза, лишь онемело указы- вал рукой в сторону камышей. - Кабан, да? - Ыш-ш, Аманжол! – воскликнул он, с трудом приведя речь в норму. - Аманжол? - Ыш-ш, пройдя сквозь камыши, только было во- шел в воду, чуть-чуть не столкнулся лицом к лицу. Выбросив мыло и полотенце в разные стороны... Ыш-ш... - Несчастный, сегодня вконец очистил свой желу- док, – молвив это, Полина поддержала его за под- мышки. * * * В нашем ауле травы колышутся даже в безветрен- ную погоду. А как же иначе, если продолжение столкновения буяна Аманжола, прижигавшего паленой кошмой рану на груди и заброшенных в дикой степи косарей, не занимая много времени, было известно обеим сторонам. - Размазня сплошная! Уничтожу всех подряд! – Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 266 267 Аманжол жалғыз өзі іргеге қарап жатып жұды- рығына түкіреді. – Шауып аларсың! Жұмыстан айдап шығып, қа- раңды батырайық, – деседі бұлар шөп шауып жүріп. Тракторына газды екпіндете басады. – Бұл ауылда енді тұрмаймын. Көшемін. Нағашы- ма кетем, – дейді келесі күні тоқал тамының тө- бесіне шыққан Аманжол алысқа көз тігіп. – Қырым асып кетсе де өзі білсін. Бауырымыз шіріп бара жатыр еді, – дейді қарсы жақ та лезде. – Дегенмен, ұят істедім. Өзім де итпін ғой, – деп тағы бір күн өткен соң Аманжол торығып, жаси- ды. – Жалпы жаман жігіт емес. Тәрбиелеп жіберсек неғылсын?.. – деседі бригада мүшелері жұмыстан келе жатып. – Айыбымды жуып-шаям. Кешірім сұраймын. Аяқтарына санап тұрып жығыламын, – деп төртінші күні айыпкер қолына тор сеткі ұстап дү- кенге, пышақ ұстап ерте туған марқаға жүгіреді. – Ер көңілді жігіт қой. Қайтып үйірін табатынын білгенбіз, – десті қос басы жайбарақаттанып. Бесінші күн дегенде қара жолдың бойымен құйт- тай тракторын селкілдетіп, артына шумақ-шумақ шаң қалдырған Аманжол дала қосына маңдай тіреді. Т-25-ті сөндіріп, жүгін жерге түсіріп, кешкі асын ішіп топтанып тұрған жігіттерге қарап, жүрексін- гендей аз-кем бөгелді. Оның батпай, төменшіктегенін сезсе де, шөпшілер тырп етер емес. Тек анадай жерде ерімен жайылып жүрген қара- уылдың жирен қасқасы оқыранып, тұсауымен екі-үш шапшып қойды. скрипел зубами и глядел на угол Аманжол, лежа один и оплевывая свой кулак. - Да, уж, покосишь. Уволив с работы, выметем даже тень, – как бы спорили с ним они на сеноко- се, газуя на своих тракторах. - Не стану жить в этом ауле. Перееду. Уеду к ро- дичам матери, – цедил сквозь зубы Аманжол, взо- бравшись на низенькую крышу своего домика и вглядываясь в даль. - Пусть хоть уедет за Крым. Как будто от этого у меня печень разложится, – гласила вторая сторо- на, споря с ним. - Все-таки, нехорошо поступил, стыдно. Ну, и со- бака же я! – корил себя уже через день Аманжол, отчаявшись и смирившись. - В целом, неплохой парень. Куда он денется, если воспитаем, – судили члены бригады. - Смою-ополощу свою вину. Попрошу прощения. Упаду под ноги, пересчитывая их, – каялся вино- вник на четвертый день. То, взяв в руки хозяй- ственную сетку, плелся в магазин, то, взяв нож, бежал к ягненку раннего окота. - Мужественный все же джигит. Знаем, что, в кон- це концов, вернется в свой коллектив, – уже удов- летворенно рассуждали все. На пятый день Аманжол на маленьком тракторе, трясясь по степной дороге и оставляя за собой клубки пыли, притормозил у стана. Выключив Т-25, опустив на землю груз, посмо- трев на поужинавших и собравшихся в группу джигитов, как будто не решаясь, поздоровался жестом. Косари, хотя и чувствовали его нерешительность и подавленность, даже не шелохнулись. Только рыжий с белой отметиной на лбу конь сторожа, пасущийся с седлом на спине, заржав, два-три раза подняв опутанные ноги и вставая на дыбы, наконец, утихомирился. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 268 269 Ақыры келген соң не тұрыс бар деп он шөлмек арақ пен марқа қозының еті салынған жәшікті қо- лына алды. Қосқа тақағанда ұядағы сарыауыз балапандай шүпірлеп, мойын созып тұрған шөлмектің тығын- дары батар күннің бояқ сәулесіне шағылып, шөпшілерге қарап жымыңдады. Жігіттердің де жүзіне шырай жүгірді. – Ассалау-мағалей-көм, – деп қолындағы жүкті жерге қоя беріп, Аманжол даусын құран оқыған- дай созды. – Қара басайын десе қиын ба, менен бір еркелік өтті. Ағайын-тума, кек сақтамай кешіріңдер! Полинадан бастап қос қолын ұсынып жағалай амандасты. Кезек Есекеңе келгенде атам заманнан көрмей сағынысқан құдалардай төс түйістіріп, екі қайыра көрісті. – Айып-айбанаммен келдім. Иілген бас, міне, ал- дарыңда, – деп желкесін оң қолының қырымен шапты. – Сталиннің кесірі тимей жүре ме? Бәрі содан басталды. Сенің одан асқан жазығың жоқ, – деп иіп кеткен Есекең кірпігін шылады. – Мені де кешір! Тістеп айырылмағасын, құрып кеткір қолыма ілігіп... Жараң жазылды ма? – деп Нұқ үйірсектеді. Төбелестің негізгі иелері жа- расқасын, құр қашты-қудыға түскен өзгелерге не жоқ, қомақты қоржынға қарай берді. – Ыш-ш... ой, Алла-ай, о да бір дәурен, бұ да бір дәурен, – деп сәлден соң Есекең дастарқан басын- да желдей есіп отырды. – Екі дәуреннің ортасында бір ғұмыр өтіп барады. Келіңіз, Есеке, – десіп өзгелері қауқылдассын. – Алып жіберейік... Аспаз құрал-жабдығын түгендеп кеп шай жүгірт- ті. В конце концов, решив, что зря стоять нет смысла, взял в руки ящик с десятью бутылками водки и мясом ягненка. Когда поднес ящик к вагончикам, пробки на вытя- нутых шеях бутылок, со звоном поклевывая друг друга, как будто желторотые птенцы из одного гнезда, отражаясь под светлыми лучами солнца и хитро посматривая на косарей, завораживали их взгляды. Лица джигитов преобразились. - Ассалау-магалей-кум, – Аманжол, опустив груз, растянул приветствие, как при чтении Корана. - Ведь не трудно наступить на скверну, и я допу- стил баловство. Братья-родичи, простите меня, не тая зла. Подав обе руки, стал по ходу, здороваться со все- ми, начиная с Полины. Когда очередь дошла до Есекена, словно сваты, не видевшиеся со времен дальних предков, приударяясь грудями, стали приветствовать друг друга повторно. - Прибыл отмыть вину повинностью. Вот прекло- ненная пред вами голова, – покаявшись, он руба- нул ребром ладони по шее. - Разве может Сталин не наносить вреда. Все на- чалось с него. У тебя вины не более чем у него, – размякший Есекен, выговорив это, вытер мокрые ресницы. - И меня прости. Коль, вцепившись, не отрывался, пропади он пропадом, попав, в руки... рана твоя зажила? – выпалив это, начал общение Нух. Раз основные участники драки помирились, чего не хватало остальным: те, кто просто бежал или пря- тался, – стали без конца поглядывать на внуши- тельную тару. - Ыш-ш, ай, Алла-ай, и там свет, и здесь свет, – Есекен, изрекавший это, тут же сел за стол. - Посередине между тем и этим светом, протекает жизнь. Поближе, Есеке, – заговорили остальные. – Выпьем же... Повариха, разместив, посуду, стала разливать чай. Рахимжан Отарбаев • АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ ВИНОВАТ СТАЛИН Рахымжан Отарбаев • ПЕРІШТЕЛЕР ҰЙЫҚТАМАЙДЫ СТАЛИН КІНӘЛІ 270 271 – Полина апайдың оң қолымен пісірілген тамақты ішіп жүрміз. Әзірге ұшынған кісі жоқ. Болашақта болмаса... – деп жаяу әскер Сапи жымыңдады. – Пайғамбар жасынан астыңыз, сонша сасқа- ныңыз не? – Мылтықтың аузына мың адам сыйып кетеді екен. – Жо-жоқ, екінші рет қамыс жақтан... Обалы не керек, атша шабады екенсіз. – Қой, баланы ұялтпай тыныш отырыңдар, – деп Аманжолды нұсқап кеу-кеулескен шөпшілерге басу айтты. Қырғынның арты қызыққа айналғасын жігіттер қоя ма: – Апырым-ай, білсекші, Тұрсекеңнің жүйрігін-ай! – Желге қарсы қашқанда қарасын көрсетпей кетті. – Енді оңай дейсің бе, бригаданы бастап барады ғой. – Қойыңдар, балалар! Ыш-ш... – деп Есекең марқа- ның кәрі жілігін қолға алды. – Кезінде бұрап сын- дыратын ем. Полина мырс етіп орнынан көтеріле берді. Тен- тек су мен тентек қосылған соң шолақ жең көйлек тұра ма, Аманжол кәнігі дағдысымен үстінен сы- пырып алып іргеге атты. Осыны тосқандай кеудеден сопаң етіп Иосиф Виссарионовичтің басы қайта көрінді. Бәкінің ұшы астыңғы ерніне тиген екен, ақжарғақтана бастапты. Көзі кілгіріңкіреп отырған Нұқ оған ұзақ тесіліп қарады да, далаға шыға жөнелді. Әлден уақытта қолына қызыл жалаушаны ұстап қайта оралды. – Аманжол, – деді саңқ етіп. – Мына жалаушаны тракторымнан шешіп әкелдім. Мұның иесі – өзің. Келесі жолы мен алармын. - Вкушаем пищу, приготовленную правой рукой тетки Полины. Пока никто не отравился. Может, потом, – начал шутить и посмеиваться пехотинец Сапи. - Перевалили возраст пророка, отчего же так ис- пугались-то? - Оказывается, в дуло ружья вмещается сто стра- хов и тысяча людей. - Не-нет, во второй раз, со стороны камышей... Что там говорить, оказывается, скачете не хуже коня. - Прекратите, не стыдите молодца, сидите спокой- но,– выговорил Есекен, поддержав Аманжола, и утихомирив косарей. Коль раздор закончился уморой, разве джигитов остановишь. - Вот, да, знали бы мы, как быстроног наш Турсе- ке. Убегая против ветра, даже силуэт свой не дал уловить. - Ты думаешь легко, ведь во главе бригады должен быть. - Прекратите, дети. Ыш-ш, – сказав и взяв в руки жүктеу/скачать 16,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|