Анықтамалық материал жануарлардың иесіне ауруды балауға және мал
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| Жүйке жүйесі.
Жүйке жүйесінің құрылымдық және функционалдық бөлігі жүйке талшықтары – глиоцитпен біріккен нейроцит болып табылды. Соңғысы жүйке талшығын қаптап, тірек-трофикалық және кедергілік функциясын атқарады. Жүйке талшықтары бірнеше өсіндіден тұрады – сезімтал ағашқа ұқсап бұтақтанатын дендрит, олар денеге қозғыш нейрондарын әкеледі, ағзада орналасқан сезімтал жүйке соңынан туындайды және жүйке импульсі нейроннан жұмыс ағзасына немесе басқа нейроонға берілетін бір қозғалыс аксоны. Нейрондар бір-бірімен өсінділер арқылы байланысқа түседі және жүйке импульстары берілетін (таратылатын) рефлекторлық тізбек құрады. Жүйке талшықтарының өсінділері нейроглия жасушасымен жинақталып жүйке талшықтарын қалыптастырады. Бұл талшықтар бас және арқа миында ақ заттың негізгі бөлігін құрайды. Жүйке жасушасының өсінділерінен түйін қалыптасады, осы жалпы қабықшамен қапталған түйін топбынан бай түріндегі жүйке қалыптасады. Жүйке жүйесін анатомиялық түрде екіге бөледі: орта, оған арқа- милық ганглиямен бас және жұлын және периферикалық, оған ми-қаңқасы және орталық жүйке жүйесін рецепторлармен және түрлі органдардың эффекторлық аппаратымен байланыстыратын арқа-ми жүйкесі жатады. Мұнда қаңқа бұлшықеттерінің жүйкесі және тері (жүйке жүйесінің соматикалық бөлігі) кіреді, сонымен қатартамырлар (парасимпатикалық бөлік) жатады. Соңғы екі бөлік «автономды немесе вегетативті, жүйке жүйесі» түсінігінде біріктіріледі. 16 Бас миы – бұл жүйке жүйесінің орта бөлігінің бастапқы негізі, ми сауытында орналасқан. Бас миы сайға бөлінген екі жартылай шардан тұрады. Жартылай шар ми қатпарлары және қыртыс қаптамаларынан тұрады. Бас миында келесі бөліктерді бөліп қарастырады: ұлкен ми, соңғы ми, аралық ми, эпиталамус, гипоталамус, метаталамус, ортаңғы ми, ромб тәрізді, артқы ми, мишық. Бас миын 3 қабықша қаптап тұр: қатты, торлы және жұмсақ. Қатты және торлы қабықша арасында субдуралды кеңістік бар, онда жұлын сұйықтығы толтырылған (ол қан тамырлары жүесіне және лимфо тудыру ағасына қайтады), ал торлы және жұмсақ қабықша арасында подпа кеңістік бар. Бас миы күлгін және ақ заттан тұрады. Күлгін затта үлкен жартылай шардың периферий қыртыстары орналасқан, ал ақ зат орталығында орналасқан. Бас миы – жүйке жүйесінің жоғарғы бөлігі, ол барлық ағзаның қызметін қадағалап, барлық ішкі ағза және жүйенің функцияларын біріктіріп, жіктейді. Патология кезінде (жарақат алу, ісу, сақын тию) бас миының функциясы бұзылады. Ірі қара малының бас миының абсолютті салмағы 410 г-нан 550 г-ға дейін ауысып отырады, ал малдың пропорционалды салмағы 1/600-1/770 құрайды. Жұлын – жүйке жүйесінің орталық бөбімінің бір бөлігі. Ол ми қуысының қалдықтарымен бірге ми талшықтарының салмағын құрайды. Жұлын омыртқа каналында орналасқан және бас миының ұзын бөлігінен басталып, 7-ші бел омыртқасы аумағынан аяқталады. Жұлын мойын, кеуде және белдеме бөіктеріне жіктеледі, олар күлгін және ақ заттар тұрады. Күлгін затта соматикалық жүйке орталығының қатары орналасқан, ол түрлі рефлекстерді жүзеге асырады, мысалы, белдеме сегменті деңгейінде жамбас және құрсақ қабырғасын иннервиациялайтын орталық орналасқан. Күлгін зат жұлынның орталығында және біріккен жерінде «Н» әріпіне ұқсас формада орнаасқан, ал ақ зат күлгін заттың айналасында орналасқан. Жұлын үш қабықшамен қапталған: қатты, торлы және жұмсақ, олапдың арасында жұлын сұйығы толтырылған қуыстар бар. Ірі қара малдың жұлынының ұзындығы орташа есеппен 160–180 см құрайды. Жұлынның салмағы 220–260 г, орташа алғанда бас миы салмағының 47 % құрайды. Жүйке жүйесінің перифериялық бөлігі – жүйке жүйесі бірлігінің топографиялық белгіленген бөлігі. Бұл бөлік бас миы және жұлынның сыртында орналасқан. Оған қаңқа және жұлын жатады, сонымен қатар ағза мен талшықта орнаасқан жүйке соңдарының қиылысуы мен түйінделуі жатады. Осылайша, жұлыннан перифериялық жүйкенің 31 жұбы, ал бас миынынан – 12 жұп шығын тұрады. Периферияық жүйке жүйесінің 3 бөлігін бөлуге болады – соматикалық (қаңқа мускулатурасымен орталықты байланыстырады), симпатикалық (дененің және ішкі органдардың тамыр мускулатурасын байланыстырады), висцералды немесе парасимпатикалық (ішкі ағзаның бұлшықеттерін байланыстырады) және трофикалық (байланыс талшықтарын иннервияциялайды). 17 Вегетативті жүйке жүйесіның бас миы және жұлында және жұлын мен бас миынан бөлек орналасқан жүйке түйінінің арнайы орталығы бар. Жүйке жүйесінің бұл бөлігін былай жіктейді: Симпатикалық (дененің және ішкі органдардың тамыр мускулатурасын байланыстырады), жұлынның кейде бөлігінде орналасқан орталық; Парасимпатикалық (сілекей және жас тамшылары, тыныс азғасы, жамбас бөлігінде орналасқан бөліктер), яғни бас миында орналасқан орталық. Бұл екі бөліктердің ерекшеігі ретінде ішкі ағзаны солармен қамтамасыз ететін аатагоникалық сипат саналады, яғни симпатикалық жүйке жүйесі қозу қызметін атқарады, ал парасимпатикалық езу қызметін атқарады. Орталық жүйке жүйесі және үлкен жартылай шар қабығы барлық жоғарғы жүйке қызметін рефлексия арқылы реттейді. Орталық жүйке жүйесінің сыртқы және ішкі қызметіне генетикалық реакциясы бар – азықтық, жыныстық, қауіпсіз, бағдарлау және төлдердің ему реакциялары, азық түрінде сілекейдің пайда болуы. Бұл реакциялар туылғанна немесе шартсыз реакциялар деп аталады. Олар бас миының қызметін қамтамасы етеді, жұлынның вегетативті жүйке жүйесінің негізі. Шартты рефлекстер – малдардың жеке қабілет реакцияларын иеленуі, яғни қозу және рефлекторлық акт арасындағы уақытша байланыстың негізінде пайда болады. Мұндай рефлекстің мысалы ретінде белгілі бір уақытта сиыр сауу есептеледі. Сағаттардың ауысуы кезінде сүт азаюы мүмкін. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|