Республика – форма правления, при которой глава государства
(напр., президент) избирается населением или специальной
избирательной коллегией. Законодательная власть принадлежит
выборному представительному органу (парламенту).
Республика – басқару формасы. Мұнда мемлекет басшысы (мыс,
президент) жергілікті тұрғындармен немесе арнайы сайлау
алқасымен сайланады.
Republic - a form of government in which the head of state (the
President) is elected by popular vote or a special electoral college.
Legislative power belongs to an elected representative body (the
Parliament).
145
Розыбакиев Абдолла Ахметович (1897-1938) – общественный
деятель, член большевистской партии с 1918 г. Окончил
Верненскую
учительскую
гимназию,
коммунистический
университет имени Я. Свердлова. С мая 1917 г. - один из
руководителей «Объединенного союза мусульманских рабочих г.
Верного», Председатель «Революционного союза уйгуров»,
«Революционного союза кашгаро-джунгарских рабочих». После
революции на партийной и советской работе. Репрессирован в
1938 г.
Розыбакиев Абдолла Ахметұлы (1897 – 1938) – қоғам
қайраткері, 1918 жылдан бастап большевиктер партиясының
мүшесі. Верный мұғалімдер гимназиясын, Я.Свердлов атындағы
коммунистік университетті бітірді. 1917 жылдың мамырынан
бастап – «Верный қаласындағы мұсылман жұмысшыларының
біріккен одағының» жетекшілерінің бірі, «Ұйғырлардың
революциялық одағы», «Қашқар – жоңғар жұмысшыларының
революциялық одағының» төрағасы. Революциядан кейін кеңес
және партия жұмысында болды. 1938 жылы репрессияға
ұшырады.
Rozybakiyev Abdullah Akhmetovich (1897-1938) - a public figure,
member of the Bolshevik Party since 1918. He graduated from
Vernenskaya
teacher's school, the Communist University named after
Yakov Sverdlov. Since May 1917 – he is of the leaders of “The Union
of Muslim workers of the town Vernyi ", the chairman of the “Uighurs
Revolutionary Union,"
“The revolutionary Union of the Kashgar-Djungarian workers”. After
the revolution he was on the party and Soviet work. He was subjected
to repression in 1938.
Руническое письмо древнетюркское – орхоно-енисейская
письменность, применявшаяся в Центральной Азии для записей
на тюркских языках в VIII-X вв.
Ежелгі түркі руна жазуы – VIII – X ғасырда Орталық Азияда
түркі тілінде жазу үшін қолданылған орхон – енисей жазба
ескерткіштері.
146
The ancient Runic - (Orkhon-Yenisei script) the script used in
Central Asia for the records on the Turkic languages in the VIII-X
centuries.
Рыскулов Турар (1894-1938) – государственный деятель,
публицист.
Член
Компартии
с
1917
г.
Участник
антиколониального
движения
1916
г.,
организатор
«Революционного союза казахской молодежи». В 1918-1920 гг. –
Нарком здравоохранения, председатель ТурЦИК, в 1921-1922 гг.
–
замнаркома по делам национальностей РСФСР, в 1922-1924 гг.
–
председатель СНК РСФСР. Научное наследие Т.Рыскулова
составляет более ста работ. Репрессирован в 1937 г.
Рысқұлов Тұрар (1894 – 1938) – мемлекеттік қайраткер,
публицист. 1917 жылдан Компартияның мүшесі, 1916 жылғы
отарлауға қарсы қозғалысқа қатысушы, «Қазақ жастарының
революциялық одағын» ұйымдастырушы. 1918 – 1920 жж.
денсаулық сақтау халық комитеті, ТүрОАК төрағасы, 1921 – 1922
жж. РСФСР ұлттық іс бойынша халық комитетінің орынбасары,
1922 –
1924 жж. СНК РСФСР төрағасы. Т.Рысқұловтың ғылыми
мұрасы өте бай (100 жұмыстан асады). 1937 жылы репрессияға
ұшырады.
Ryskulov Turar (1894-1938) – a statesman, writer of political essays,
the member of the Communist Party since 1917. The member of anti-
colonial movement in 1916, organizer of the “Revolutionary Union of
the Kazakh youth”. In 1918-1920 – he became the People's
Commissar of Health, chairman of Tur CEC, in 1921-1922 – the
deputy of CPC of the RSFSR, in 1922-1924 – the chairman for the
RSFSR nationalities affairs. The scientific heritage of Turar Ryskulov
is more than hundred works. He was subjected to repression in 1937
С
C
ажень – старинная мера длины, равная 2,13 метра.
Сажень – ескі ұзындық өлшемі, 2,13 метрге тең.
Sazhen - an ancient measure of length equal to 2,13 meters.
147
Садвакасов Смагул (1900-1933) – общественный деятель,
писатель, публицист. Член партии большевиков с 1920 г., с 1925
г. – член бюро Казкрайкома партии. Один из лидеров
молодёжного движения. Работал редактором республиканских
газет, наркомом просвещения, секретарём КазЦИК, ректором
КазПИ. В 1928 г. вынуждено покинул Казахстан.
Садуақасов Смағұл (1900 – 1933) – қоғам қайраткері, жазушы,
публицист. 1920 жылдан большевиктер париясының мүшесі, 1925
жылдан партияның Қазөлкеком бюросының мүшесі. Жастар
қозғалысы көшбасшыларының бірі. Республикалық газеттердің
редакторы болып жұмыс істеді, ҚазОАК хатшысы, ҚазПИ – дің
ректоры. 1928 жылы Қазақстаннан еріксіз кетті.
Sadvakasov Smagul (1900-1933) – a public figure, writer and
publicist. A member of the Bolshevik Party from 1920 to 1925, a
member of the Kazakh district committee party bureau, one of the
leaders of the youth movement. He worked as an editor of the national
newspapers, People's Commissar of Education, Secretary of Kaz CEC,
rector of Kaz PI. In 1928 he was forced to leave Kazakhstan.
Саманиды – династия правителей Маверанахра, основатель –
Саман.
Саманидтер – Мәуеранахрдың басқару әулеті. Негізін қалаушы –
Саман.
Samanids – the dynasty of the rulers of Maverennahr whose founder
was Saman.
Сардоба – полуподземное круглое помещение с куполом,
служащее для накопления и хранения воды, использовалось для
отдыха людей на караванных путях и водопоях скота.
Сардоба – суды жинау және сақтау үшін қолданылатын
жартылай жерасты дөңгелек күмбезді жер. Мал суару және
керуен жолдарында адамдардың демалуы үшін қолданылған.
Sardoba – the round semi-underground room with a dome (cupola)
which serves for the accumulation and storage of water used for the
148
rest of people on the caravan routes and watering livestock.
(1899-1964) –
советский учёный-
геолог, один из основателей советской металлогенической науки,
основоположник казахстанской школы металлогении. Доктор
геолого-минералогических наук (1942), профессор (1950),
академик АН Казахской ССР (1946), академик АН СССР (1946),
первый президент Академии наук Казахской ССР. Получил
известность, как выдающийся организатор науки Казахстана, а
также геолог, открывший Улутау-Джезказганское месторождение
меди, на момент открытия являвшееся крупнейшим в мире по
прогнозируемым запасам.
Сәтбаев Қаныш Имантайұлы (1899 – 1964) – кеңестік ғалым –
геолог, кеңестік металлогендік ғылымның негізін салушылардың
бірі, Қазақстан металлоген мектебінің негізін қалаушы. Геология
–
минерология ғылымдарының докторы (1942), профессор (1950),
Қазақ ССР ҒА академигі (1946), КСРО ҒА академигі (1946),
Қазақ ССР ҒА бірінші президенті, Қазақстан ғылымдарының
көрнекті ұйымдастырушы ретінде танымал, сондай – ақ геолог,
Ұлытау-Жезқазған мыс кен орнын ашқан, сол кезде қор жағынан
әлемдегі ең ірі кен орны болған.
Satpayev Kanysh Imantayevich (1899 - 1964) – The Soviet scientist
and geologist, one of the founders of the Soviet metallogenic science,
the founder of the Kazakh Metallogeny School. He was the doctor of
Geological and Mineralogical Sciences (1942), Professor (1950),
Academician of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR (1946),
Academician Academy of Sciences of the USSR (1946), the first
president of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. He is
famous as an outstanding organizer of the Science of Kazakhstan, as
well as a geologist, discovered Ulutau Dzhezkazgan-copper deposit, at
the moment of opening this deposit was the largest one by predicted
reserves in the world.
Саукеле – свадебный убор невесты, высокий, конусообразный,
украшенный золотыми и серебряными монетами, кораллами и
жемчугом, диадемами и подвесками.
149
Сәукеле – келіннің үйлену тойына арналған бас киімі, биік,
конус тәрізді, алтын және күміс тиындармен, маржан тастармен,
қымбат салпыншақтармен безендірілген.
Saukele – the wedding headwear of a bride, a tall, cone-shaped one,
decorated with gold and silver coins, corals and pearls, diadems and
pendants.
Саун – договор передачи кредитором – богатым скотовладельцем
–
бедняку дойного скота во временное пользование за обработку
земли.
Сауын – несие беруші – бай мал иесі – кедейге сауын малын жер
өңдеу үшін уақытша пайдалануға беру келісімшарты.
Saun - a transfer contract of the rich cattleholder giving milch cattle to
the poor man on loan for the processing of land.
Сауыт – кольчуга, выкованная из высококачественной стали;
атрибут вооружения казахских воинов.
Сауыт – жоғары сапалы болаттан соғылған сауыт; қазақ
әскерлерінің қарулы белгілері.
Sauyt
- a sword forged from the high-quality steel, one of the five
main attributes of arms of Kazakh warriors.
Седентаризация – оседание скотоводов-кочевников и
полукочевников.
Седентаризация – мал өсіруші – көшпенділер мен жартылай
көшпенділердің мекендеуі.
Sedentarizatsiya – a settling process of the cattle-breeder-nomads
and semi-nomads.
Сейфуллин Сакен (Садвакас) (1894-1938) – общественный и
государственный деятель, писатель, один из основоположников
казахской советской литературы. Рано приобщился к
освободительному движению, окончил Омскую учительскую
семинарию. Активный участник установления Советской власти
в Казахстане, коммунист с 1918 г. Первый председатель
150
Совнаркома КАССР (1922-1925), член ВЦИК, член Президиума
КазЦИК. В 1918 г. заключен в «вагон смерти» атамана
Анненкова, совершил побег. Репрессирован в 1938 г.
Сейфуллин Сәкен (Садуақас) (1894 – 1938) – қоғамдық және
мемлекеттік қайраткер, жазушы, қазақ кеңес әдебиетінің негізін
қалаушылардың бірі, азат ету қозғаласына ерте араласқан, Омбы
мұғалімдер семинариясын бітірген, Қазақстанда кеңес үкіметін
орнатуда белсене қатысты. 1918 жылдан коммунист, КАССР
Совнаркомның бірінші төрағасы (1922 – 1925), БОАК мүшесі,
ҚазОАК Президиумының мүшесі. 1918 жылы атаман
Анненковтың «Өлім вагонына» қамалды, одан қашып шықты.
1938 жылы репрессияға ұшырады.
Seifullin Saken (Sadvakas) (1894-1938) – a social and political
activist, writer, one of the founders of the Kazakh Soviet literature. He
joined early to the liberation movement, graduated from the Omsk
Pedagogical Seminary. He was an active participant of the
establishment of Soviet power in Kazakhstan, a Communist since
1918, the first chairman of Council of Peoples Comissars (CPC) of
KASSR (1922-1925), a member of the Central Executive Committee,
a member of the Presidium of KazCEC. In 1918 he entered the "death
carriage" of Ataman Annenkov, later he escaped but arrested in 1938.
Сельджуки – ветвь племен тюрков-огузов. Название произошло
от имени их предводителя Сельджука (X- нач.XI вв.), правившего
во время отторжения своего племени от огузского племенного
союза.
Сельджуки – түркі – оғыз тайпасының бұтағы. Бұл атау - (Х – ХІ
ғасырдың басы) өзінің тайпасын оғыз тайпалық одағынан күшпен
алу
кезінде басқарған қолбасшы Сельджуктың атынан шыққан.
Seljuk Turks - a branch of Oghuz Turkic tribes. The name comes
from the name of their leader Selcuk (X-XI c.) who ruled during the
rejection of his tribe from the Oghuz tribal union.
Сенат – Сенат Парламента Республики Казахстан — верхняя
палата парламента Республики Казахстан, обладающая
законодательной властью.
151
Сенат – Қазақстан Республикасының Парламент Сенаты –
Қазақстан Республикасы Парламентінің жоғарғы палатасы. Заң
шығарушы билікке ие.
Senate – the senate of the Parliament of the Republic of Kazakhstan is
the upper chamber of Parliament of the Republic of Kazakhstan,
posessing legislative power.
Синантроп – пекинский обезьяночеловек, останки которого
были обнаружены в 1927 г. в Китае. Существо среднего роста и
плотного телосложения, имеющий в облике много обезьяньих
черт. Датируется 700 тыс. лет назад. Относится к эволюционной
фазе развития человека Homo habilis.
Синантроп – Пекиндік маймыл адам. Бұның сүйегі 1927 жылы
Қытайда табылған. Ол орта бойлы, мығым денелі, көркінде
маймылға тән белгілері көп. 700 мың жыл бұрын даталанған.
Homo habilis
адам дамуының эволюциялық сатысына жатады.
Sinanthropus (China man) – the Pekinese (Beijing) apeman whose
remains were discovered in 1927 in China. The creature of average
height and solid build had a lot of ape features in appearance. It was
dated to 700 thousand years ago. It belongs to the evolutionary phase
of human development, Homo habilis.
Скифы – название племён по древнегреческим источникам;
собирательное название степных народов, кочевавших в
древности, главным образом в Северном Причерноморье, между
Днепром и Доном и далеко на северо-востоке. Язык скифов и
границы их распространения точно до сих пор не выяснены.
Главными источниками о скифах служат труды Геродота,
Гиппократа, Аристотеля, Страбона и Птолемея.
Скифтер – ежелгі грек тайпасының атауы. Солтүстік шығыста
және Днепр мен донның арасында, Солтүстік Қара теңіздің
жағалауында ертеде көшіп – қонып жүрген дала халықтарының
жинақталған атауы. Скифтердің тілі мен шекарасы олардың
таралуы бүгінгі күнге дейін анықталмаған. Геродоттың,
Гиппократтың, Аристотельдің, Страбонның және Птолемейдің
скифтер туралы еңбектері негізгі дерекнамалар болады.
152
Scythians - the name of the tribes of ancient Greek sources, the
collective name of the steppe peoples roamed in ancient times, mainly
in the northern Black Sea coast, between the Dnieper and the Don and
the far north-east. Language of the Scythians and the limits of their
distribution are still unclear. The main sources of the Scythians are the
works of Herodotus, Hippocrates, Aristotle, Strabon and Ptolemy.
СНГ
–
–
межгосударственное объединение (договор о сотрудничестве
между независимыми странами) большинства бывших союзных
республик СССР. Образовано 21 декабря 1991 г. в Алматы, где
был подписан Протокол о создании СНГ.
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы – бұрынғы КСРО
одақтық республикалардың мемлекет аралық бірігуі (тәуелсіз
елдердің арасындағы ынтымақтастық туралы келісімшарт). ТМД
–
ны құру туралы хаттамаға қол қойылған Алматыда 1991 жыл 21
желтоқсанда ұйымдастырылған.
CIS - Commonwealth of Independent States - an intergovernmental
association (agreement on cooperation between independent
countries) most of which are the former Soviet republics. It was
established in 21 December of 1991 in Almaty, where the protocol of
its formation was sighed.
Согдиана, Согде, согдианцы – древнее название Самаркандской
области и её жителей.
Согдиана, согде, согдиандықтар – Самарқанд облысының
ежелгі атауы және тұрғындарының атауы.
Sogdiana, Sogde, sogdiantsy - the ancient name of Samarkand region
and its inhabitants.
Сорорат – обычай, по которому в случае смерти жены или
невесты, овдовевший муж или жених имел право жениться на
родных младших сёстрах покойной.
153
Сорорат – әйелі немесе қалыңдығының қайтыс болуына
байланысты күйеуі немесе үйленетін жігіт қайтыс болған
адамның туған сіңлісіне үйленуге құқылы.
Sororate – a custom, according to this custom in the case of the death
of a wife or a bride, widowed husband or fiance had the right to marry
younger sisters of the deceased.
Сословие – общественная прослойка людей одного социального,
имущественного, правового положения, рода, занятия.
Сословие (қауым) – құқықтық, мүліктік, әлеуметтік жағдайы
бір, бір рудан болған адамдардың қоғамдық қауымы.
The estate (Soslovie) –a social stratum of people of the same social,
financial, legal status, as well as of the same gender and occupation.
Сперанский
Михаил
Михайлович
(1772 –1839) –
общественный и государственный деятель времён Александра I и
Николая I, реформатор, законотворец, основатель российской
юридической науки и теоретического правоведения. Член
Российской академии (1831), почётный член Императорской
Академии Наук. В 1822 г. – генерал-губернатор Сибири,
разработал «Устав о сибирских киргизах». Сибирь была
разделена на две части: Восточную с управлением в Иркутске и
Западную с центром в Тобольске, с 1839 г. – в Омске. В область
Западной Сибири была причислена территория Казахской степи,
занятая кочевьями Среднего и частью Старшего жузов. Эти
мероприятия получили название «Реформы М.Сперанского».
Сперанкий Михаил Михайлович (1772 – 1839) – Александар І
және Николай І кезіндегі қоғамдық және мемлекеттік қайраткер,
реформатор, заң шығарушы, Ресейлік заң ғылымдарының және
теориялық құқықтанудың негізін қалаушы. Ресей академиясының
мүшесі (1831), Императорлық ғылым академиясының құрметті
мүшесі. 1822 жылы Сібірдің генерал – губернаторы, «Сібір
қырғыздарының жарлығын» өңдеді. Сібір екі бөлікке бөлінген:
Иркутскідегі Шығыс басқармасы және Тобылдағы Батыс
орталығы, 1839 жылдан Омбыда. Батыс Сібір облысына Қазақ
даласы, көшпенділікпен айналысқан Орта және Ұлы жүздің
154
жарты бөлігі қосылған. Бұл шаралар «Сперанский реформасы»
деп аталған.
Speransky Mikhail Mikhailovich (1772 -1839) - the public and
state figure of the Alexander I and Nicholas I, a reformer, legislator,
founder of the Russian science of law and theoretical jurisprudence.
He was a member of Russian Academy (1831), an Honorable Member
of the Imperial Academy of Sciences. In 1822 – as a governor-general
of Siberia he developed "The charter of the Siberian Kirghiz." Siberia
was divided into two parts: the Eastern with the management in
Irkutsk and West with the center in Tobolsk, from 1839 - in Omsk.
The territory of the Kazakh steppe occupied by the nomads from
Middle and part of the Elder juz was declared to be the region of the
Western Siberia. These events were called "Reforms of Speransky.
Спецконтингент – особый контингент, состоящий на строгом
учёте и контроле в органах ОГПУ– НКВД– МВД, к их числу
относились раскулаченные, депортированные, заключенные,
военнопленные.
Спецконтингент (арнайы контингент) – ОГПУ – НКВД – ІІМ
органдарында қатаң бақылауда және есепте тұрған ерекше
контингент. Олардың қатарына жер аударылғандар, қамауға
алынғандар, әскери тұтқындар жатады.
Special contingent - a special contingent under a strict control in the
organs of the PCIA–MIA.
The contingent included the dispossessed
kulaks, the deportees, prisoners and prisoners of war.
–
система государственного управления и
совокупность государственной политической системы и
идеологии, получившие название по имени И. В. Сталина. С.
характеризуется господством авторитарно-бюрократических
методов управления государством и обществом, слиянием
партийных и государственных органов власти, жёстким
идеологическим контролем над обществом, применением
репрессивных методов принуждения против врагов и оппонентов
существующего строя и правящего режима.
155
Сталинизм – Сталин атымен аталатын мемлекеттік-саяси жүйе
мен идеологияның жиынтығы және мемлекеттік басқару жүйесі.
Сталинизм мемлекет пен қоғамды әмірлі – бюрократиялық
әдіспен басқару үстемдік етуімен, партиялық және мемлекеттік
билік органдарының қосылуымен, қоғамды қатаң идеологиялық
бақылаумен, халық жауларына және қарсы пікір айтушыларға
репрессиялық әдісті мәжбүрлеуді қолданумен сипатталады.
Stalinism - a system of public administration and collection of state
political system and ideology was named after I.V. Stalin. Stalinism is
characterized by the domination of authoritarian-bureaucratic methods
of management of state and society, the merging of the Party and
government authorities, strict ideological control over society,
applying of repressive methods of coercion against enemies and
opponents of the existing system and the ruling regime.
Достарыңызбен бөлісу: |