Industrialisation (socialist Ind., Stalin Ind.) — a process of
accelerated industrial capacity building of the USSR for reducing the
economy logging on the developed capitalistic countries implemented
in 1930. The official task of industrialization was the transformation
of the USSR from an agrarian country into a leading industrial power.
Beginning of social industrialization as part of “triune problem for the
radical reorganization of society” (industrialization, agriculture
collectivization and the Cultural Revolution) was placed by the first
five-year plan economic development (1928—1932).
Иргиз, Иргиз-суук, Иргис – степная река, впадающая в озеро
Челкар-Тенгиз, на территории Казахстана.
Ырғыз – Қазақстандағы Шалқар-Теңіз көліне құятын дала өзені.
Irgiz, Irgiz-suuk, Irgis – Steppe River flowing into Chelkar-Tengiz
River in Kazakhstan.
Иртыш, Ертис – река, главный приток Оби, начинается в
пределах Китая и протекает по территории Казахстана.
Ертіс – Қытайдан бастау алып, Қазақстан территориясымен
ағатын өзен, Обь өзенінің басты сағасы.
Irtysh, Ertis – the river, the main tributary of the Ob River that
begins within China and flows through the territory of Kazakhstan.
Ислам - мировая религия, возникшая в VII в. в Аравии.
Ислам – VII ғ. Аравияда пайда болған әлемдік дін.
91
Islam – the world religion that arose in VII century in Arabia.
Иссыкский курган – памятник сакского периода, обнаруженный
в 50 км. восточнее Алматы в предгорьях Заилийского Алатау.
Открытие было сделано в 1969 году. В кургане высотой более 7
метров было обнаружено погребение «Золотого человека»,
дотированное V в. до н.э..
Ыстық қорғаны – Іле Алатауының етегінде Алматының
шығысында 50 шақырымда табылған сақ дәуірінің ескерткіші.
1969 жылы ашылған. 7 метрлік қорғаннан б.э.д. Ү ғ. жататын
«Алтын адам» табылған.
Issyk Kurgan – a monument of the Saks period found in 50
кm. East
of Almaty in the foothills of the Trans-lli Alatau. Its opening was
made in 1969. The burial of “Golden Man” was found dating from V
BC in the kurgan of more than 7 meters high.
Историография – отрасль исторической науки, изучающая ее
историю.
Историография (тарихнама) – тарих ғылымының бір саласы.
Historiography – a branch of historical science studying its history.
Иудаизм – монотеистическая религия, признает Священным
Писанием Ветхий Завет, Тору. Учит, что евреи богоизбранный
народ, заключивший Завет с Богом. В конце времен ожидает
прихода мессии (машиаха).
Иудаизм – Торо, Ветхий Завет Қасиетті Жазбаларын тұтынатын
монотеистік дін. Еврей халқы құдайдың таңдауы деп оқытып,
ақырзаманда машиах келеді деп күтеді.
Judaism – a monotheistic religion that recognizes the Scriptures of
the Old Testament and the Torah. It teaches that Jews are God’s
chosen people who stroke a Testament with God. At the end of time
awaiting the arrival of the Messiah (Mashiach).
Ичсун-ясу – область, населённая в древности уйсунами.
92
Ичсун-ясу – ежілгі үйсіндер тұрған жер.
Ichsun-yasu – an area inhabited in the ancient times by uysuns.
К
«Казах» – общенациональная газета (1913-1918), редактор – А.
Байтурсынов. В ней сотрудничали А.Букейханов, М.Дулатов и
др. Выражала идеи либерально-демократического направления. В
ней публиковались статьи об актуальных проблемах казахского
общества. С июля 1917 года становится печатным органом
партии «Алаш».
«Қазақ»
–
А.Байтұрсыновтың
редакторлығымен
шыққан
жалпыұлттық газет (1913-1918). Онда Ә.Бөкейханов, М.Дулатов
және т.б. жұмыс істеген. Либералдық-демократиялық бағытты
ұстанған. Онда қазақ қоғамының басты мәселелері жарияланған.
1917 жылдың шілде айынан «Алаш» партиясының баспасөз
органы болады.
«Kazakh» – the national newspaper (1913-1918), an editor –
А.
Baitursynov. With him A.Bokeikhanov, M.Dulatov and others
worked. It expressed the ideas of the liberal-democratic direction. It
included articles on actual problems of the Kazakh society. Since July
1917 it became a printing organ of the party “Alash”.
Кааба – мечеть в Мекке, имеющая форму куба, в стену которой
вделан «черный камень». Считается святилищем и служит
местом паломничества мусульман.
Қағба – Меккедегі мешіт, куб тұлғасында, қабырғасына «қара
тас» орнатылған. Мұсылмандардың зиярат ететін қасиетті мекені.
Kaaba – the mosque in Mecca having the shape of a cube and is sunk
into the wall of “black stone”. It is considered to be a sanctuary and a
pilgrimage of Muslims.
Кабанбай Каракерей – батыр, бий. Один из организаторов
народно-освободительного движения в период нашествия
93
джунгар на Казахстан. Прославился во время боевых походов в
войске Абылай хана.
Қаракерей Қабанбай – батыр, би. Қазақстанда жоңғар
шапқыншылығы
кезінде
ұлт-азаттық
қозғалысты
ұйымдастырушылардың бірі. Абылай хан әскері қатарында даңқы
шыққан.
Kabanbai Karakerey – batyr, biy. One of the people’s liberation
movement organisers during the Djungarian invasion to Kazakhstan.
He became famous during the military campaigns in the army of
Abylai Khan.
Каган – верховный владыка, правитель, военноначальник,
собственник всех земель в каганатах тюркского периода.
Қаған – ертедегі түркі қағанаттарының басшыларына берілетін
ең үлкен атақ, хандардың ханы.
Khagan – an emperor, governor, military leader, the owner of all
lands in kaganates of the Turkic period.
Каз.ССР – 5 декабря 1936 г. была принята Конституция СССР.
Казахская АССР была преобразована в Казахскую Советскую
Социалистическую республику, т.е. из автономной в союзную.
Қаз ССР – 1936 ж. 5 желтоқсанда КСРО Конституциясы
қабылданып, онда Қазақ АССР-ы Қазақ Кеңестік Социалистік
республикасы болып жарияланды.
Kaz SSR – December 5, 1936 the constitution of the USSR was
adopted. The Kazakh ASSR was transformed into the Kazakh Soviet
Socialist Republic, i.e. from autonomous to the Federal.
Казахская АССР – 26 августа 1920 г. ВЦИК и СНК РСФСР
приняли Декрет «Об образовании Автономной Киргизской
(Казахской) Советской Социалистической республики в составе
РСФСР со столицей в г. Оренбурге».
Қазақ АССР – 1920 жылы 26 тамызда ВЦИК және СНК РСФСР
«РСФСР құрамында Қырғыз (Қазақ) Автономды Кеңестік
94
Социалистік республикасының құрылғанын» жария етті.
Астанасы Орынбор қаласы.
Kazakh ASSR – August 26, 1920 RCEC and CPC of the RSFSR
adopted the decree “On formation of the Autonomous Kirghiz
(Kazakh) Soviet Socialist Republic within the USSR with its ccapital
in Orenburg town”.
Казий – судья в оседло-земледельческих районах Казахстана. В
отличие от бия, решал дела на основе норм шариата.
Қазы – Қазақстанның отырықшы жер шаруашылығымен
айналысатын аудандарындағы төреші. Биден айырмасы дау-
дамайды шариғат нормаларына сәйкес шешіп отырған.
Kaziy – the judge in the settled agricultural areas of Kazakhstan.
Differing from biy he decided cases on the basis of Sharia.
Казыбек Кельдибекулы (1665-1763) – советник казахского хана
Тауке, главный бий Среднего жуза, дипломат, искусный оратор
(шешен). Один из организаторов народно-освободительной
борьбы против джунгар. Участвовал в разработке «Жеты
Жаргы». К. был мастером слова, прозван в народе
«Звонкоголосым» (Каздауысты). Сохранилось много изречений,
афоризмов, образцов его ораторского искусства.
Қазыбек Келдібекұлы (1665-1763) – Тәуке ханның кеңесшісі,
Орта жүздің төбе биі, дипломат, шешен. Жоңғарларға қарсы ұлт-
азаттық күресін ұйымдастырушылардың бірі. «Жеті жарғыны»
құрастыруға қатысушының бірі. Шешендігіне сай халық оны
«Қаздауысты» деп атаған. Қазыбектің айтқан шешендік сөздері,
афоризмдері көп сақталған.
Kazybek Keldibekuly (1665-1763) – the Kazakh Khan Tauke’s
advisor, main biy of the Middle Juz, diplomat, a skilful orator
(shenshen). One of the people’s liberation movement organisers
against the djungars. He took part in “Zhety Zhargy” collaboration.
Kazybek was master of words that’s why was called as “Voiced”
(Kazdauysty). There are many sayings, aphorisms, samples of his
oratory.
95
Калан – налог, взимаемый с населения в зависимости от
величины площади земельного надела на территориях, где была
установлена власть монгольских завоевателей и их наместников.
Қалан – моңғол басқыншыларының жаулап алған жерлерінде
жер көлеміне сәйкес халыққа салынған салықтың түрі.
Қалан – моңғол басқыншыларының жаулап алған жерлерінде
жер көлеміне сәйкес халыққа салынған салықтың түрі.
Kalan – a tax levied on the population depending on the size of the
square plot of land in areas where the Mongol conquerors’ power and
their governors was established.
Калкан – щит, сделанный из твердого металла и прочной кожи,
один из пяти основных атрибутов вооружения казахских воинов.
Қалқан – қатты металдан не теріден жасалған қорған, қазақ
жауынгерінің негізгі бес атрибутының біреуі.
Kalkan – a sheat made of solid metal and leathure, one of the five
main attributes of arms of Kazakh warriors.
Калым – в странах Востока денежный или материальный выкуп,
который должен дать жених за невесту согласно мусульманским
обычаям. Расходуется на нужды невесты и будущей семьи.
Қалым – Шығыс халықтарында мұсылман салт-дәстүріне сай
күйеу жігіттің қалыңдыққа беретін ақшалай не материалдық
төлемі. Қалыңдықтың және болашақ отбасының қажеттеріне
жұмсалады.
Kalym (“Bride-money”) – in the East it means monetary or material
redemption where the groom should give for the bride according to
Muslim custom. It is spent for bride’s needs and future family.
Канкаш – совет знати в Огузском государстве.
Қаңқаш – Оғыз мемлекетіндегі ақсүйектер кеңесі.
Kankash – council of the noble class in Oghuz state.
96
Карабудун – простой общинник скотовод в каганатах тюркского
периода.
Қарабұдұн – түркі қағанаттарындағы малшылар қоғамдастығы.
Karabudun – a simple communal cattle-breeder in Kaganate of
Turkic period.
Каракытай – название племен киданей, пришедших с
территории Монголии.
Қарақытай – Моңғолдан келген қидан тайпасының атауы.
Kara Kitai – the name of the Khitan tribe who came from the Mongol
territory.
Кара-суйек – социальная категория казахского общества, к
которой принадлежали бии, тарханы, батыры, старшины,
свободные общинники.
Қарасүйек – қазақ қоғамындағы әлеуметтік категория, оған
билер, тархандар, батырлар, старшындар, ерікті қоғамдастықтар
кірген.
Kara-suyek – a social category of the Kazakh society where biy,
tarkhans, warriors, elders, freemen belonged to.
Каратаев Бахытжан Бисалиевич (1860-1934) – юрист, депутат
II
Государственной Думы. В 1905-1914 гг. – кадет, член
Компартии с 1919 г. В 1918-1919 гг. – комиссар юстиции, член
Уральского облисполкома, сидел в белоказачьей тюрьме,
завполитотделом казахской конной бригады. С июля 1919 г. –
член Казревкома.
Қаратаев Бақытжан Бисалыұлы (1860-1934) – заңгер, ІІ
Мемлекеттік Думаның депутаты. 1905-1914 жж. – кадет, 1919 ж.
Компартия мүшесі. 1918-1919 жж. – заң комиссары, Орал
облатком мүшесі, түрмеде отырған, қазақ атты әскер
бригадасының саяси бөлім меңгерушісі болған. 1919 ж.
шілдесінен Қазревком мүшесі.
Karatayev Bakytzhan Bisaliyevych (1860-1934) – a lawyer, deputy
of the II State Duma. In the years 1905-1914 – cadet, member of the
97
Communist Party from 1919. In the years 1918-1919 – commissioner
of justice, member of the Ural Executive Commettee, he was in the
white Cossack prison, head of the Kazakh equestrian team department.
From July 1919 – a member of the Kazrevcom.
Касым хан (1512 – 1521) – сын Джамибек-хана, один из
могущественных казахских ханов. Вошел в историю как
собиратель казахских земель. Почти все казахские роды и
племена, в том числе и Семиречья, были объединены в одном
государстве. Число подданных К. достигло 1 млн. человек.
Қасым хан (1512-1521) – Қазақтың ұлы хандарының бірі
Жәнібек ханның ұлы. Тарихқа қазақ жерін тартып алушы ретінде
кірген. Барлық қазақ ру-тайпалары, оның ішінде Жетісу да бар,
бір мемлекетке біріктірген. Қасым ханның қол астындағы халық
саны 1 млн. жеткен.
Kasim Khan (1512 – 1521) – Djanibek Khan’s son, one of the most
powerful of the Kazakh Khans. He is known in history as a collector
of Kazakh lands. Almost all of the Kazakh clans and tribes as well as
Semirechye were united in one state. The number of Kasim’s subjects
reached 1 million.
Кашгари Махмуд (1029-1101) – среднеазиатский филолог и
тюрколог. Создатель «Словаря тюркских наречий» («Дивани-
лугат-ат тюрк»), содержащего сведения о тюркских племенах ХI
в., главных жанрах тюркоязычной литературы – обрядовые и
лирические песни, героический эпос, исторические предания и
легенды; сведения об анатомии, медицине, астрономии,
географии, этнографии.
Қашқари Махмұт (1029-1101) – ортаазиялық филолог және
түрколог. ХІ ғ. түркі тайпалары жайлы, түркі әдебиетінің басты
жанрлары – тұрмыс-салт және лирикалық өлеңдер, батырлық
жырлар, тарихи жырлар мен аңыздар жайлы, анатомия,
медицина, астрономия, география, этнография туралы құнды
мәліметтер беретін «Дивани лұғат-ат түрк» түрік сөздерінің
сөздігін жасаушы.
98
Kashgari Muhammad (1029-1101) – Central Asian scholar and
specialist in Turkic philology. The creator of “Dictionary of Turkic
dialects” (“Diwan Lugat at-Turk”) containing information about the
Turkic tribes of
Х1 century, the main genres of Turkic literature –
ritual and lyric songs, heroic epos, historical traditions and legends;
information about anatomy, medicine, astronomy, geography,
ethnography.
Кедей – бедняк.
Кедей – күнкөріс, тұрмысы нашар, байлығы жоқ адам.
Kedey – a poor man.
Кенесары Касымов (1802-1847) – казахский султан, хан
Среднего жуза , потомок хана Абылая. В 1837-1847 гг. возглавил
национально-освободительное движение, направленное против
захватнической колониальной экспансии Российской империи,
Кокандского и Хивинского ханств, с целью воссоздания
государственности и сохранения территориальной целостности
исконной земли казахов. В 1841 г. на курултае К. был
провозглашен ханом. Восстание охватило почти всю территорию
Казахстана.
Кеңесары Қасымов (1802-1847) – қазақ сұлтаны, Орта жүздің
ханы, Абылай ханның ұрпағы. 1837-1847 жж. Қазақ халқының
байырғы жерлерін сақтау және мемлекеттілігін сақтау
мақсатында Ресей империясының, Қоқан және Хиуа
хандықтарының колониалдық басқыншылық саясаттарына қарсы
ұлт-азаттық көтерілісті ұйымдастырушы және басшысы. 1841
жылы құрылтайда К. Хан сайланады. Көтеріліс Қазақстанның
барлық территориясын қамтиды.
Kenesary Kasymov (1802-1847) – Kazakh sultan, the Khan of the
Middle Juz, the Khan Abylai’s descendant. In the years 1837-1847 led
the people’s liberation movement against the aggressive colonial
expansion of the Russian Empire, Kokand and Khiva states with the
aim to rebuild public and preserve the territorial integrity of the native
land of the Kazakhs. In 1841 at the congress Kenesary was proclaimed
99
as the Khan. The uprising gripped almost the whole territory of
Kazakhstan.
Кенташи, контайши, хунтайши – титул джунгарских владетелей.
Қоңтайшы – жоңғар басшыларының лауазымы.
Kentashi, kontayshi, huntayshi – the title of Djungarian lords.
Керамика – изделия из обожжённой глины.
Керамика – күйдірілген саздан жасалған бұйым.
Ceramics – products from baked clay.
Кесене – надгробная мавзолейная постройка, воздвигаемая на
месте захоронения знатного, уважаемого в тюркском обществе
человека.
Кесене – түрік қоғамында атақты, құрметті адам жерленген
орынға салынған құрылыс, сағана.
Kesene – a grave mausoleum building built on the burial of noble and
respected man in the Turkic society.
Кимешек – головной убор, сшитый из белой ткани, закрывает
лоб, виски, подбородок. Предназначен для пожилых женщин.
Кимешек – маңдайды, самайды, тамақты жауып тұратын, ақ
матадан тігілген егде әйелдерге арналған бас киім.
Kimeshek – a headwear sewn from white fabric usually covers the
forehead, temples and chin. It is intended for older women.
Кодекс Куманикус – выдающийся памятник, словарь и учебник
кыпчакского языка ХIV в. К.К. состоит из двух разделов:1.
трёхъязычный латинско-персидско-кыпчакский (куманский)
словарь; 2. фольклорные материалы: местные сказки, послания,
пословицы, поговорки, загадки и переведенные на кыпчакский
язык христианские проповеди и легенды о жизни Девы Марии,
Христа и его апостолов.
100
Кодекс Куманикус – ХIV ғ. атақты ескерткіш, сөздік және
қыпшақ тілінің оқулығы. К.К. екі бөлімнен тұрады: 1.үш тілді
латын-парсы-қыпшақ
(құман)
сөздігі.
2.фольклорлық
материалдар: жергілікті ертегілер, жолдау, мақал-мәтелдер,
жұмбақтар және Дева Мария, Христос пен оның пайғамбарлары
жайлы аңыздар мен христиандық уағыздардың аудармалары.
Kumanikus Code – an outstanding monument, dictionary and
textbook of the Kipchak language in
ХIV century. K.C. consists of
two sections: 1-the trilingual Latin-Persian-Kipchak (Cuman)
dictionary; 2-the folklore materials: stories, letters, proverbs, sayings,
riddles and translated into the Kipchak language the Christian sermons
and legends about the life of the Virgin Maria, Christ and his apostles.
Кожа – привилигированная группа казахского общества.
Относиться к ак-суйек. Представляет сословие служителей
мусульманского культа.
Қожа – қазақ қоғамындағы ақсүйекке жататын жоғарғы топ
өкілдері. Мұсылман культін ұстанушылар тобынан.
Kozha – a privilidge group in Kazakh society. It belongs to Ak-
suyek. It represents class servant of the Muslim cult.
Кокилташ – учитель – наставник ханского наследника.
Көкілташ – мұғалім – хан ұрпағының ұстазы.
Kokiltash – a teacher or mentor of Khan’s heir.
Кокпар – состязание двух соперничающих групп всадников за
овладение тушей забитого козла.
Көкпар – бауыздаған ту серкені не ешкіні екі жікке бөлініп, ат
үстінде тартысатын ұлттық ойын.
Kokpar – a duel between two rival groups of riders for mastering the
carcass of beaten.
–
процесс
объединения
единоличных
крестьянских хозяйств в коллективные хозяйства (колхозы в
101
СССР). Проводилась в СССР в конце 1920-х — начале 1930-х гг.
(решение о коллективизации было принято на XV съезде ВКП (б)
в
1927
).
Цель
коллективизации —
формирование
социалистических производственных отношений в деревне,
ликвидация мелкотоварного производства для разрешения
хлебных затруднений и обеспечения страны необходимым
количеством товарного зерна. К. в Казахстане началась в 1928
году.
Насильственное оседание кочевников привело к трагедии -
голоду 1930-1933 годов, потери от него составили около 2,1 млн.
жителей республики. Спасаясь от голода и репрессий, свыше 1
млн. человек мигрировало за пределы Казахстана, из них 616 тыс.
безвозвратно. Во время коллективизации в республике
произошло 372 массовых выступления и восстания.
Коллективтендіру – шаруа қожалықтарын және ұжымдық
шаруашылықтарды біріктіру үдерісі (КСРО-ғы колхоздар).
КСРО-да 1920 ж. аяғы мен 1930 ж. басында (колхоз құру туралы
шешім БКП ХҮ съездінде қабылданған) жүргізілген. К. мақсаты
–
ауылдағы социалистік өндірістік қатынастарды қалыптастыру,
нан қиыншылықтарына байланысты ұсақ шаруашылықты жою
және елді қажетті дән өнімімен қамтамасыз ету болды.
Қазақстанда К. 1928 жылы басталды. Көшпенділерді зорлықпен
отырықшы ету 1930-1933 жж. Ашаршылыққа ұшыратты.
Республикадағы құрбан болғандардың саны 2,1 млн.тұрғын
шамасында болды. Аштық пен репрессиядан қашып, 1 млн. астам
адам Қазақстан шекарасынан өтуге мәжбүр болды. Оның 616
мыңы қайтпады. К. кезінде республика бойынша 372 көтеріліс
болды.
Достарыңызбен бөлісу: |