«Орынбор қазақтары туралы Жарғы» авторы: Эссен.
* Жарғы 1822 жылы дайындалды. Бірақ жарғы бұлжылы бекітілмеді. Жарғы бойынша Кіші жүз жеріне 3 (үш) хан тағайындау жоспаланды, бірақ ол іске аспады.
«Орынбор қазақтары туралы Жарғысы» қабылданды: 1824 жылы
Кіші жүзде хандық билік жойылды: 1824 жылы
Кіші жүздің соңғы ханы: Шерғазы
* 1824 жылы Орынбор губренаторы Кіші жүз ханы Шерғазыны Орынборға шақырып, Шекаралық комиссияға лауазымды шенеуніктікқызметке тағайындады.
* 1824 жылғы «Орынбор қазақтары туралы Жарғысына» сәйкес:
* Кіші жүз 3- ке бөлінді. Әр бөлігінің басында аға сұлтан (сұлтан- правитель) отырды.
* Кіші жүз территориясында 54 арақашқтық жасалды.
1824 жылғы Жарғы бойынша Кіші жүздегі лауазымды қызметтерді тағайындаған: Орынбор губернаторы.
1801 жылы құрылған Бөкей ордасында хандық билік сақталды: 1845 жылға дейін.
ХІХ ҒАСЫРДЫҢ БІРІНШІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ҰЛТ- АЗАТТЫҚ КӨТЕРІЛІСТЕР
І. 1837- 1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт- азаттық қозғалыс
ІІ. 1836-1838 жылдардағы Бөкей ордасындағы шаруалар көтерілісі.
І. 1837- 1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт- азаттық қозғалыс
ХІХ ғасырдың 20- жылдарынақарай Ұлы жүздің бір бөлігі, Кіші жүздің оңтүстік өңірінің бір жағында билік еткен: Қоқан бектері.
ХІХ ғасырдың 20- 30 жылдарында Сыр өзенінің төменгі ағысында бекіністер тұрғызған: Хиуа
Жоламан Тіленшіұлы бастаған көтеріліске себепші болған: қазақтардың атам заманыннан қоныстанған жерінен ығыстыруылуы (Патша үкіметі Жаңа Елек өзені бойында шептер сала бастады)
Патша үкіметінің округтік приказдарды құруына қарсылық білдірп қырық мың шаңырақ жақтастарымен Көкшетау бойынан Қоқан хандығының шекарасына қарай көшіп кеткен: Қасым.
Кенесары Қасымұлының өмір сүрген жылдары: 1802-1847 жылдары
Кенесарының саяси көзқарастарының қалыптасуына әсер еткен: әкесі Қасым.
Кенесарының атасы. Абылай хан.
Кенесарының туған ағасы Саржанды өлтіруге бұйрық берген: Қоқан ханы.
Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс болған жылдар: 1837- 1847 жж.
Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс созылды: 10 жылға.
Кенесары Қасымұлының көтерілісі қамтыды: Үш жүзді.
Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілісінің басты қозғаушы күші: қазақ шаруалары.
Патша үкіметінің сот- жазалау мекемелерінің жинаған мәліметтеріне қарағанда, К.Қасымұлы бастаған көтеріліске қатысқан сұлтан, би, старшындардың саны: 80
* Көтерілісшілердің саны кейбір жағдайда жетті: 20 мыңға
Сұлтан Кенесары басқарған көтеріліске 80 сұлтан мен байлар қатысқан аймақтар мен аудандар: Құсмұрын, Көкшету, Ақмола, Қарқаралы, Баянауыл округтері
Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілістің басты мақсаты: Патша өкіметінің қазақтарды отарлауын тежеу.
Кенесары әскерінің жеке отрядын басқарған Амангелді Имановтың атасы: Иман батыр.
* Кенесарының серігі, інісі, көтеріліске қатысушылардың бірі:
Кенесары Қасымұлы көтерілісі кезінде Ресей императоры: І Николай
* Кенесары патша үкіметіне алғаш рет қарулы қарсылық білдірді: 1837 жылы қараша айында Петропавлдан шыққан керуенді қорғайтын Ақтау бекінісі қазақтарының тобына шабуыл жасады.
1838 жылы мамыр айында Кенесары сарбаздары: Ақмола бекінісін өртеп жіберді.
Кенесары көтерілісі Кіші жүзге тарала бастады: 1838 жылы күз
1838 жылы Кенесары көтерілісіне өз жақтастарымен келіп қосылған Кіші жүздің белді биі, батыр: Жоламан Тіленшіұлы.
1841 жылы Ташкентке аттанған Кенесары жорығының жүзге аспау себебі: Сарбаздар арасында жұқпалы ауру тарады.
23. 1841 жылы Кенесары көтерілісшілері басып алған коқан әскерлері орналасқан бекіністер: Жаңақорған, Созақ, Ақмешіт.
Көтеріліс барысында Кенесарыға одақ жасауды ұсынған: Қоқан ханы.
1843 жылы І Николай патша келісімін беріп, Кенесары көтерілісін жаншуға жіберді: Старшина Лебедевті.
1844 жылы шілде айының 20- сынан 21- іне қараған түнде болған Кенесары отрядымен шайқаста Ахмет Жантөреұлы тобынан қаза тапқан сұлтандар саны: 44
Патша үкіметінің старшина Лебедевті Орынборда қызметінен алып, сотқа беру себебі: Кенесарымен күрестегі дәрменсіздігі.
* Орынбор әкімшілігін Кенесарымен келіссөз жүргізуді бастауға мәжбүр еткен жағдай: 1844 жылғы күрестегі нәтижелері көтерілісшілердің рухын көтерді, Кенесары туы астына жаң қазақ ауылдарының тездеп шоғырлануы.
1838 жылы желтоқсан айында Ақбұлақ округтік приказы төңірегінде Батыс Сібір генерал губернаторы Горчаковқа және І Николай патшаға арналған хаттарды тапсыруға жіберген Кенесарының бес өкілі: Тұтқынға алынып, жазаға тартылды.
Достарыңызбен бөлісу: |
