Батыр қонтайшы Жоңғар хандығын құрды. Халық саны 1 млн. 17 ғ аяғында жоңғарларда білтелі мылтық пайда болды. Зеңбірек құюды жоңғарларға тұтқын швед Ренат үйретті. Жоңғар әскерінің саны-100 мың жауынгер.
1640 ж.
Жоңғарларда «Далалық жарғы» деген заңдар жинағы пайда болды.
1698 ж.
40 мың жоңғар әскері Ұлы жүз аумағына шапқыншылық жасады.
1710 ж.
Қарақұмдағы бас қосу. Мақсаты: жоңғарларға қарсы бірлесіп күресу. Біріккен халық жасағы құрылды. Оның жалпы басшысы Әбілқайыр болды.
1713 ж.
Цеван-Рабтанның қазақ жеріне сәтсіз жорығы.
1718 ж.
Жоңғарлардың Түркістанға жорығы. Қазақтар 30 мың әскер жинады. Аягөз шайқасы. Басқарғандар: Қабанбай, Жауғашар.
1722 ж.
Қытай императоры Канси өлді. Жоңғария Қытаймен бейбіт келісімге келді.
1723 ж.
Әбілқайыр Кіші жүз ханы болып сайланды.
1723-27 жж.
«Ақтабан шұбырынды». Әсіресе ойрандалған-Жетісу. Орта жүз рулары Самарқанға, Ұлы, Орта жүз рулары Ходжентке қарай ығысты. Жоңғар билеушісі-Цеван-Рабдан. Қожаберген жырау «Елім-ай» зарлы жырын шығарды.
1724 ж.
Кіші жүз ханы Әбілқайыр Түркістанды азат етті. Әбілқайырда 50 мың қазақ-қарақалпақ әскері болды.
1725 ж.
Жонғарлар Түркістан мен Ташкентті басып алды.
1726 ж.
Ордабасыдағы құрылтай. Үш жүз қазақтарының біріккен қимылдары басталды. Бас қолбасшы Әбілқайыр, бас сардарбек Бөгенбай. Батырлар: Қабанбай, Наурызбай, Райымбек, Жасыбай, Есет, Малайсары, Баян, Олжабай, Қожаберген, Түгел, Бөлек, Шақантай, Қошқарбай, Байболат.
1726 (1728) ж.
Бұланты шайқасы. Торғай даласы, Сарысудың орта ағысы. Басқаша атауы-«Қалмақ қырылған», «Қара сиыр». Қазақ-қырғыз саны 60 мың болды.
1730 ж.
Аңырақай шайқасы. Балқаш көлінің оңтүстігінде. Шайқасқа басшылық еткен Әбілқайыр. Осы шайқастан кейін тақ үшін талас басталды. Ұлы хан Болат өлді. Қазақтың ұлы ханы болудан Әбілқайыр мен Сәмеке дәмелі болды. Бірақ ұлы хан болып Әбілмәмбет сайланды. Кіші жүз ханы Әбілқайыр мен Орта жүз ханы Сәмеке әскерлерін алып кетті.
1741-42 жж.
Жоңғар шапқыншылығы. Басқарған-Галдан-Церен.
2. Абылайдың хандығы (1711-81 жж). Абылай шығыстың жеті тілін білді. 20 кұй шығарды. 1771 ж Абылай Түркістанда қазақтың бүкіл үш жүзінің ханы болып жарияланды. Ірі ұлыстарды билеуге хан өзіне жақын сұлтандарды тағайындады. Жетісуда Әділ мен Сүйік, Орталық Қазақстанда Қасым, Ертіс өңірінде Сұлтанбет, Шығыс Қазақстанда Әбілпейіз. Абылай егін шаруашылығын дамытуын қолдады. Абылайдың мирасқоры Уәли болды.
Жеке мемлекеттермен қатынастар.
Тарихи мәліметтер.
Қазақ-жоңғар, қазақ-қытай қатынастары.
Абылай 15 жасынан жоңғарларға қарсы күреске ат салысты. 1741-43 жж Абылай жоңғар тұтқынында болды. 1745 ж Қалдан – Церен өлімінен кейін жоңғар тағына Лама Доржы отырды. Сол таққа дәмелілердің бірі - Әмірсана Абылайдан пана табу үшін Орта жүзге қашты. Бұл жағдай 1752 ж жоңғарлардың Орта жүзге басып кіруіне себепші болды. 1755 ж көктемде Әмірсана жаңа қонтайшы Дабашыны жеңу және өз елінде билеуші болу мақсатында Цин әскерін бастап, Жоңғарияға басып кірді. Жоңғар-Қытай соғысы басталды. 1755 ж жазына қарай Жоңғария жаулап алынды. 1755 ж шілдеде жоңғар мемлекетінің иелігі Цин өкіметінің меншігі деп жарияланды. 1755 ж шекара мәселелерін реттеу үшін Қытай Абылайға арнайы елшілік жіберді. Алайда Абылай Қытайдың Жоңғарияны басып алғанын мойындағысы келмеді. Керісінше ол Әмірсананы қолдауын тоқтатпады. Әмірсананың қалмақтардың ханы болу тілегі Қытайдың қарсылығын туғызды. Әмірсана екінші рет Абылайдың иелігіне қашты. Жауап ретінде Фу Дэ және Чжао Хой басқарған Цин әскері 1756 ж наурызда Қазақстан шекарасына дейін жетті. 1757 ж маусымда қытай әскері Қазақстан шекарасына басып кірді. Әмірсана отбасымен Тобольскіге аттандырылды. Абылайға көмекке Кіші жүз сұлтаны Ералы келді. Тарбағатай тауының солтүстік сілемдерінде 1757 ж жазында қазақтар мен қытай әскері арасында соңғы ірі шайқас болды. Екі ел арасында келіссөздер басталды. 1757-60 жж қазақ елінің дербестігін, жер аумағының бірлігін қамтамасыз ету мақсатында Абылай Пекинде Қытайдың билігін мойындады. Нәтижесінде 1767 ж Қытай Тарбағатай аймағындағы және Іле бойындағы жайылымдарды қазақтардың пайдалануына берді. Сөйтіп, XVIII ғ 20-30 жж жоңғарлар басып алған шекаралық аймақтардағы жайылым жерлер дипломатиялық жолмен қайтарылды. Ал Жоңғария 1758 ж толық талқандалып, дербес ел ретінде тарихи сахнадан жоғалды. 1 млн қалмақ қырғынға ұшырады. 1761 ж Жоңғария жерінде Қытайдың жаңа империялық әкімшілік бірлестігі – Шыңжан (жаңа шекара) құрылды. 1771 ж Абылай қалмақтарға қарсы «Шанды жорыққа» қатысты.
