Ұзындығы 723 верста. Өскемен бекінісінен Колыван арқылы Кузнецк шебіне дейін.
Пресногорьковск (Есіл).
Звериноголовск редутынан Омбыға дейін. Шептегі бекіністердің ең ірісі: Петропавл (1752 ж).
Ой шебі.
Ұзындығы 540 верста. Тобыл өзенінен Жаңа Есіл шебіне дейін.
Жаңаесіл.
1752-55 жж салынды. Үй шекара шебін Ертіс шекара шебімен жалғастырды.
Жаңаелек.
1810-22 жж салынды. Қазақтардаң (тама мен табын руларынан) 600 мың десятина жері тартып алынды.
XVIII ғасырдағы қазақтардың басқа елдермен саудасы.
Жыл.
Саудадағы белді оқиға.
1745-59 жж.
Қазақ даласы арқылы Орынборға жеткізілген малдың жалпы құны 1 млн сом шамасында болды.
18 ғ ортасы.
Ертіс бойындағы бекіністерде керуен сарайлары салынып, баж салығын жинайтын арнайы мекемелер ашылды.
1766 ж.
Әбілмәмбет хан II Екатеринаға хат жолдап, Түркістан арқылы өтетін ірі керуендерді Семей, Жәміш бекіністерінде шек қоймай қабылдауға рұқсат алды.
18 ғ екінші жартысы.
Жәміш, Железинск, Омбы, Семей, Өскемен, Бұқтырма бекіністері қазақ-орыс саудасының белгілі орталықтары болды.
18 ғ 60-70 жж.
Айырбас сауданың ірі орталығы-Семейде 330 қазақ көпестері сауда жасады.
18 ғ.
Ташкент, Бұхар, Қоқан, Қашқар копестері жиі келетін сауда орталығы-Қызылжар (Петропавл) қаласы болды. Осы қала Екатеринбург, Түмен, Тара, Курск, Қазаннан келетін көпестердің ірі сауда орталығына айналды.
ІІ. Ұлы жүздің Ресейге қосылуы. Қазақтардың өз еркімен Ресей билігін мойындауы.
Жыл.
Қазақтардың әрекеті.
1817 ж.
Сүйік Абылайханұлы 66 мың жалайыр руымен Ресей билігін мойындады.
1825 ж.
Жетісудың 50 мың үйсін тайпасы сыртқы округ ашуға келісім берді.
1863 ж.
4 мың қоңырат, 5 мың бестаңбалы Ресей құрамына кірді.
Ресейдің әкімшілік шаралары.
Жыл.
Шаралар.
ХІХғ 20-30 жж.
Азия комитеті құрылды.
1848 ж.
Ұлы жүзге Ресей приставы тағайындалды.
Ұлы жүз жерінде Ресей бекіністерінің салынуы.
Жыл.
Бекініс.
1831 ж.
Аягөз бекінісінің салынуы Орта жүз бен Ұлы жүз аумағы қапсарында
1835 ж.
Ақтау бекінісінің салынуы Орта жүз бен Ұлы жүз аумағы қапсарында
1847 ж.
Қапал бекінісінің Орта жүз бен Ұлы жүз аумағы қапсарында салынуы.
1854 ж.
Верный іргетасы қаланды. Орыс отрядын басқарған-Перемышельский. Тарихы: 1855 ж –Сібірден 400 отбасы келді; пристав Қапалдан Верныйға орын ауыстырды. 1857 ж –су диірмені салынды. Болғандар-Пржевальский, Семенов-Тяньшанский.
1859 ж.
Ұлы жүз бен қырғыз шекарасында Кәстек бекінісі салынды
Ресейдің Ұлы жүз жеріндегі шайқастары.
Жыл.
Шайқастар.
1851 ж, шілде.
Қоқан мен Ресей арасындағы Таушүбек шайқасы. Ресей әскерін басқарған-Карбышев.
1853 ж.
Перовский басқарған Ресей әскері қоқандықтардың Ақмешіт бекінісін алды.
1860 ж, 26 тамыз.
Орыстар Тоқмақты алды. Басқарған-Циммерман.
1860 ж, 1 қыркүйек.
Орыстар бес күндік қоршаудан кейін Пішпекті алды. Басқарған-Циммерман.
1860 ж, 19-21 қазан.
Ресей мен Қоқан арасындағы Ұзынағаш шайқасы. Орыстарды басқарған-Колпаковский.
1864 ж.
Ресей әскері Мерке, Әулиеата, Түркістан, Шымкентті алды. Орыстарды Черняев басқарды. Әулиеатаны алуға қатысқан Шоқан Уалиханов.
1865 ж.
Черняев әскері Ташкентті басып алды.
Қорытынды: Бұхар хандығы қосылды-1866 ж, Қоқан хандығы-1868 ж, Хиуа хандығы-1873 ж. Қазақстанның Ресейге қосылуы 150 жылға созылды. 7. Қазақстанға жер аударылғандар. Саяси жер аударылғандардың шоғырланған өңірі - Шығыс және Орталық Қазақстан. Жер аударудың басты орталықтары-Семей мен Ақмола облыстары. 1881 ж 29 тамызда патша үкіметі саяси жер аударуды Қазақстанның Далалық губернияларына тарату туралы шешім қабылдады. Жер аударылғандар бастамасымен XIX ғ 80-90 жж Верный, Орал, Семей, Омбыда көпшілікке арналған кітапханалар ашылды. XIX ғ 80 жж Қазақстанға «халықшылдар» жаппай жер аударылды. «Халықшылдар» Орынбор (1871-74 жж) мен Оралда астыртын үйірмелер құрды. І. ХІХ ғасырдың І жартысы. Желтоқсаншылар мен петрашевшілер.
Есімі.
Еңбегі.
Қысқаша сипаттама.
Муравьев-Апостол.
Бұқтырмада емдеумен айналысты. Желтоқсаншы.
Семенов.
Өскеменде қызмет атқарды. Гумбольдт, Эренберг, Розе экспедициясына қатысты. Дәрігер.
Вольховский.
«Кіші жүз руларының картасы».
Бұхара экспедициясына қатысты.
Завалишин.
«Батыс Сібірді сипаттау».
1867 ж Мәскеуде шықты.
Коровков.
«Іле бекінісіне бару».
Достоевский.
«Петрашевский ісі» бойынша Сібірге айдалды. 4 жыл Омбыда болды, кейін Семейге жіберілді. Семейде археологиялық ескерткіштер жинаумен айналысты. Семейде Уәлихановпен кездесті.
Макшеев.
«Петрашевский ісі» бойынша Сібірге айдалды. Аралды зерттеген Бутаков экспедициясына қатысты (1848-49 жж). Шығыс зерттеушісі.
Баласогло, Ахшарумов.
«Петрашевский ісі» бойынша Сібірге айдалды. Ақындар.
ІІ. ХІХ ғасырдың ІІ жартысы. Польша өкілдері.
Есімі.
Еңбегі.
Қысқаша сипаттама.
Зелинский.
«Қырғыз» («Қазақ») поэмасы.
XIX ғ 40 жж жазылды. XIX ғ 60 жж қазақтарды Ресейге танытуда белгілі шығарма болды.
Гросс.
«Қырғыздардың заң әдет-ғұрыптары үшін материалдар».
Қазақ халқының мүліктік құқығының көшпелі қоғам жағдайында ерекшеліктерін көрсететін тұңғыш еңбек. Ерекше көзге түсті. Петербург университетінің заң факультетінің түлегі.Семейге жер аударылды. Абаймен шынайы достық байланыста болды. Ағартушылық қызметі ерекше.
Янушкевич.
XIX ғ 40 жж Орталық Қазақстанға жасалған экспедицияға қатысты. Құнанбаймен жүзбе-жүз кездесті.
Бяловский.
Өскемен уезінің геологиялық картасын жасады.
Тэраевич, Домашевич.
Емдеумен айналысты.
Коншин, Чермак, Кочаровский.
Қазақстанның экономикалық мәселелерін зерттеді.
Леонтьев, Блек.
Заң, әдет-ғұрып саласында зерттеулер жүргізді.
Михаэлис.
Тарбағатай таулары мен Қалба жотасын зерттеді.
Бірқатары Сібірге жіберілді. Ақмола мен Семей облысында 10 мың адам болды. 50% - дворяндар. Басқа жер аударылғандар.
1847-57 жж Қазақстанда айдауда болды. 1.Қазақ және украин халықтарының өмірін салыстыра жырлайды. 2.Қазақтардың аянышты ауыр халі сүреттеледі. 3.Қазақтардың аянышты ауыр халі сүреттеледі. 450 суретінен 350 Қазақстан тақырыбына арналған.
2.Плещеев.
1850-59 жж Қазақстанда (Ақмешітте) саяси айдауда болды. Қоқан хандығына қарсы күреске қатысты. Сөздері: «Қазақтарға қызыға қараудан көз тоймайды. Жарқын жүзді, жомарт жүректі жандар. Оларды сыйламау мүмкін емес …».
3.Зобнин, Зенков, Коншин.
Қазақстанда баспа ісін дамытты.
4.Щербина.
12 томдық «Қырғыздардың жер иеленуі бойынша мәліметтер» (1898 ж).
ХІХ ғ аяғы - ХХ ғ басында Қазақстанға статистикалық экспедиция ұйымдастырды. Жер жағдайын анықтады. Бұл экспедицияға Бөкейханов қатысты.
8. Қазақ-Қытай саудасы. І. ХІХ ғ І жартысындағы сауда.
Жыл.
Саудадағы белді оқиға.
1805-1806 жж.
Головкин елшілігі Қытайға жіберілмей, Ургадан (Улан-Батор) қайтып оралуға мәжбүр болды.
1822 ж.
Грузин көпесі Мадатов «Үлкен Тибетке» жетті. Кашмирде болып, 250 шәліні тұнғыш рет Қазақстанға жеткізді.
XIX ғ 30 жж.
Қазақстанның шекаралық бекіністері арқылы өтетін керуендерге баж салығы көбейтілді.
Ресей мен Қытайдың мемлекетаралық келісімдерінің жоқтығы сауда байланыстарына кедергі жасады.
ІІ. Ресей - Қытай сауда келісімдері.
