«Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлығындағы Дала облыстарын («Торғай, Орал, Ақмола, Семей облыстарын») басқару туралы уақытша Ереже».
ІІ Александр.
1867-68 жж реформаның мәнісі. Басқару жүйе 5 буынды болды - генерал-губернаторлық, облыс, уезд, болыс, ауыл.
Әкімшілік бірлік.
Басқарды.
Сайлану мерзімі.
Жас мөлшері.
Бекіткен, тағайындаған.
1.Генерал-губернаторлық.
Генерал-губернатор. Қолында әскери және азаматтық билік шоғырланды. Осы екі биліктің оның қолында шоғырлануы реформаның түйінді жері болды.
2.Облыс.
Әскери губернатор. Казак әскерінің атаманы болып есептелді. Әскери губернатор жанында облыстық басқармалар ұйымдастырылды. Басқарма үш бөлімнен тұрды: шаруашылық, сот істері, жарлықты іске асыру. Облыстық басқарма істерін қадағалау вице-губернаторға тапсырылды.
3.Уезд.
Уезд бастығы.
Генерал-губернатор. Жаңа оқулықта әскери губернатор.
4.Болыс.
Болыс (болысшы). Билік көрінісі ретінде қоладан құйылған арнайы белгі және мөр тапсырылды.
3 жыл.
25-тен кем бол мау.
Әскери губернатор.
5.Ауыл. 100-200 шаңырақтан тұрды.
Ауылнай немесе старшын. Билік көрінісі ретінде қоладан құйылған арнайы белгі және мөр тапсырылды.
3 жыл.
25-тен кем бол мау.
Уезд бастығы.
1867-68 жж реформа бойынша Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі.
Генерал-губернаторлықтар.
Облыстар.
Уездер.
1.Түркістан. Қытай, Иранмен дипломатиялық келіссөз жүргізуге рұқсат етілді.
Сырдария. Бұл облыстың отырықшы елді мекендерін басқару билігі ақсақалдар қолына берілді. Үш жылға сайланған ақсақалдарды қызметке әскери губернатор бекітті. Әскери губернатор бекіткен билер мен қазылар соты құрылды. Ол патша үкіметінің Қазақстандағы сот жүйесінің төменгі буыны болды. Билік көрінісі ретінде ақсақалдарға қоладан құйылған арнайы белгі және мөр тапсырылды.
1872 ж Бөкей хандығының жері Астрахан губерниясына, ал Маңғыстау приставтығы 1870 ж Кавказ әскери округіне, кейіннен Закаспий облысына енгізілді. Сұлтандар салықтардан босатылды. Оларға өмірлік зейнетақы тағайындалды. Қазақтар міндетті әскери борыш өтеуден босатылды. Қазақстан жері, ормандары Ресейдің мемлекеттік меншігі деп жарияланды. Қазақстанның бүкіл аумағында біртүтас салық - түтін (шаңырақ) салығы енгізілді. Оның мөлшері 1 сомнан 3 сомға дейін өсті. Земство салығын қосқанда 3 сом 50 тиын болды. Салықтың қосымша түрі енгізілді: қара шығын. Оңтүстік Қазақстанда халық харадж (егін өнімінің оннан бір бөлігі), зекет (тауар құнының қырықтан бір бөлігі) салықтарын төлеп тұруға міндетті болды. Реформаның теріс жақтарын мысқылдағандар: Құнанбаев, Алтынсарин. 1867-68 жж Ережелерді заңдастыру жиырма жылдан артық уақытқа созылды.
III. 1886-1891 жж реформалар. Ережелер.
Қабылданған уақыты.
Атауы.
Бекіткен патша.
1886 ж, 2 маусым.
«Түркістан өлкесін басқару және онда жер-салық өзгерістерін енгізу туралы Ереже».
III Александр.
1890 ж, ақпан.
«Закаспийск облысын басқару туралы уақытша Ереже».
III Александр.
1891 ж, 25 наурыз.
«Ақмола, Семей, Жетісу, Орал және Торғай облыстарын басқару туралы Ереже».
III Александр.
1886-91 жж реформалар бойынша Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі.
Генерал-губернаторлық.
Облыстар.
Орталықтары.
1886 ж: Түркістан генерал-губернаторлығы.
Сырдария, Ферғана, Самарқан.
Ташкент.
1890 ж.
Закаспийск облысы (Красноводск, Ашхабад, Теджент, Мерв, Маңғыстау уездері).
1891 ж: Дала генерал-губернаторлығы.
Ақмола, Семей, Жетісу.
Омбы.
1886-91 жж полиция қызметіндегі өзгерістер.
Елді мекен.
Құрылған полицейлік мекемелер.
Ірі облыстық орталықтар.
Полиция басқармалары.
Уездік қалалар.
Полицейлік приставтықтар.
1886-1891 жж реформалар бойынша сот ісіндегі өзгерістер.
Сот түрі.
Құрылған уақыты.
Құрылған жері.
Кімнің мүддесін қорғады.
Соттардың төтенше съезі.
Уездік және болыстық тұрғындарға қатысты мәселелерді шешетін сот жиыны.
Бітістіруші сот.
Облыстық, уездік билеушілердің мүддесін қорғады.
Билер соты.
Күні кетіп бара жатқан қазақ билеуші топтар мүддесін қорғады.
Халық соты.
1886 ж.
Түркістанда.
Мұсылман тұрғындарының ісін жүргізетін төменгі сот буыны.
Бұрынғы үш генерал-губернаторлықтың орнына екі генерал-губернаторлық құрылды. Түтін салығының мөлшері артып, 4 сомға дейін жетті. Қазақ өлкесі Ресей империясының отар ретіндегі шет аймағына түпкілікті айналды
6. Кіші, Орта, Ұлы жүздердің Ресейге қосылуы. І. Кіші, Орта жүздердің Ресейге қосылуы. Әбілқайыр (1680-1748).
Жыл.
Қосылу үрдісі.
1715-16 жж.
Бухгольцтің Ертіс әскери экспедициясы. Бұл экспедиция Жәмішев бекінісінің іргесін қалады.
1716 ж.
Тәукенің Сібір губернаторы Гагаринге елшілігі. Мақсаты: жоңғарларға қарсы күресте көмек сұрау. Швециямен соғыс салдарынан Ресей көмек көрсете алмады. Қайыптың Ресейге елшілігі. Мақсаты: жоңғарларға қарсы бірлесіп күресу.
1726 ж.
Әбілқайырдың орыс өкіметіне елшілігі.
1731 ж ақпан.
Қазақ елшілерін Қойдағұлұлы мен Қоштайұлын Анна Иоанновна қабыл алды.
1731 ж қазан.
Майтөбе деген жерде Әбілқайыр мен 29 старшын Ресейге ант берді. Ресей елшісі-Тевкелев. Оған Кіші жүз билеушілерін сатып алуға 1 млн рубль берілді.
1734 ж.
Қырғыз – қайсақ экспедициясы. Басқарған-Кириллов. 2700 адамнан тұрды. Мақсаты-табиғат байлықтарын игеру, жер бетінің картасын жасау, Ор бекінісін тұрғызу, флотилия ұйымдастыру. Кейін Орынбор экспедициясы (басқарған Татищев) деп аталды. Татищев Орта Азияға бірінші рет сауда керуенін жөнелтті.
1738 ж.
Орынборда қазақ сұлтандарының съезі. Шақырған-Орынбор комиссиясының басшысы, тарихшы Татищев. 60 Кіші жүз бен Орта жүз старшындары Ресейге ант берді.
1740.
Орта жүз билеушілері Абылай мен Әбілмәмбет Ресейге ант берді. Орта жүздің Ресейге қосыла бастауы.
1748 ж.
Нұралы Кіші жүздің ханы болды. Жаңа билеуші патша әкімшілігі бұл лауазымға ресми түрде бірінші рет бекіткен қазақ ханы еді. Оған жылына 600 сом жалақы тағайындалды.
Патша үкіметінің жер саясаты.
Жыл.
Шара.
1734 ж.
Жайықтың оң жағында көшуге тыйым салынды.
1742 ж.
Қазақтардың Жайық өзеніне, Жайық қалашығына жақын келуіне, мал жаюына тыйым салынды.
1756 ж.
Жайық жағасына жақын жерде қазақтардың малын жаюға алғаш рет ресми шек қойылды.
1757 ж.
Қазақтарға Жайықтан мал айдап өтуіне тыйым салынды.
1765 ж.
Генерал Шпрингер Ертістегі Ресей бекіністеріне 30 км жақын келуге тыйым салды.
1799 ж.
Император I Павел Ертістің оң жағасына қоныстануға, мал жаюға рұқсат етті.
1801 ж, 11 наурыз.
Жайықтың оң жағасына өтуге, мал жаюға рұқсат берілді.
Ресей әскери шептерінің салынуы. ХVІІІ ғ 40-50 жылдары мен XIX ғ басы.
Шеп.
Сипаттама.
Горькая.
Ұзындығы 553 верста. Сібір редутынан Омбыға дейін. Көптеген тұзды көлдер болғандықтан солай аталды.
