ІІ. ҚОЛӨНЕР, САУДА ЖӘНЕ ШАРУАШЛЫҚТЫҢ ДАМУЫ. *Х-ХІ ғасырларда қыш құмыралар әрі сәнді, әрі мықты және әр түрлі қалыпта жасалынған. Қалалардан табылған ыдыс түрлерінің тағы бір ерекшелігі , олардың іші- сырты жылтырап тұратын түрлі түсті әйнек тәрізді сырмен (бояумен) сырланған. Ондай сырмен сырланған ыдыстардың бояуы өшпей, ешбір химиялық өзгеріске ұшырамай сол алғашқы түсін сақтап қалған.
26. Х- ХІІ ғасырлрда Қазақстандағы қыш құмырашылардың жетістігі: шыны (әйнек) жасау. * Шыны ыдыстарды үрлеу тәсілімен жасаған.
27. Х ғасырға жататын шыны ыдыстар табылған қала: Отырар, Тараз, Йасы (Түркістан); 28. Отырар, Тараз, Түркістаннан табылған шыны ыдыстар жатады: Х ғ. 29. Х- ХІ ғасырларда әйнек жасау кәсібі дамыған қала: Отырар, Тараз. 30. Орта ғасырда ұсталықтағы шеберліктің жетістігі: Зергерлік; * Орта ғасыр қолөнерінде дамыған кәсіптерінің бірі- сүйек ұқсату. Сүйектен жасалған бұйымдарының ішінде көбірек кездесетіндері мүйізден жасалған тастары табылған қала: Талғар * Кесілген сүйектер, сүйектен жасалған қалалақшалар табылды: Құйрықтөбе.
* Алматы қаласының оңтүстік- батысындағы түрік дәуірінің зиратынан табылған: сүйекпен қантап жасалған садақ. * Халықтар арасында сауда байланысы боғандығына мысал бола алатын сирек кездесетін құнды жәдігер табылды: Отырардағы күміс өкпеден; * Ортағасырлық Қазақстан қаларындағы мата сатуға арналған керуен сарайлардағы арнайы бөлмелер: Тимдер; 32. 1210 және 1217- 1218 жылдары Хорезм шахы Мұхамед Текеш соқтырған қала: Отырар * ХІ ғасырда Тараздағы және Испиджабтан тенге сарайларына шыға бастаған ақшалық бірлік: Күміс дихремдер * Отырарда созылған, мыстан ұсақ тиындар қызметін атқарған ақша: Фельса ; * ХІІІ ғасырджың ортасында Қазақстан мен Орта Азияда тенгенің дәстүрлі үш түрін (динар, дирхем, фельс) шығарған жалғыз қала: Отырар
* Шаштан басқа елдерге сүйекпен қаптап, күміс жалатқан ерлер, жебе салатын қорамсақтар, шатырлар шығарылса, ал мұнда түріктердің былғарыс, бағалы терілері әкелінген әл Макдисидің хабарлауынша.
33. Х- ХІІ ғасырларда ірі және кіші қалалардың Сырдария, Шу, Талас өзендерін жағалай орналасуы осы саланың дамығанын көрсетеді: егіншіліктің дамығандығын. * Отырар қаласы аймағындағы егіндік жерлердің 60-70 пайызға жуығы Х- ХІІ ғасырларда игерілген.
* ХІҮ ғасырдың аяғы- ХҮ ғасырдың басында Шу аңғарында өнделетін жердің жалпы көлемі 700 мың шаршы метр.
