Қаптырма жұмыстарындағы материалдардың түрлері

Кіріспе...............................................................................................................................3

Негізгі бөлім

1. Мұқаба..........................................................................................................................4

2.Кітап мұқабасы.............................................................................................................4

2.1 Мұқаба түрлері.......................................................................................................5-6

3. Қаптырма(переплет)................................................................................................6-8

3.1 Қаптырма жұмыстарындағы материалдардың түрлері...................................8-14

4. Кітап мұқабалар дизайны....................................................................................14-17

5. Кітап мұқабасының макетіне қойылатын техникалық талаптар....................17-18

6. Супер қап....................................................................................................................18

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Кітаптың алғашқы түрлері ежелгі Шығыс елдерінде,  Грекияда,  Римде қыш текшелеріне, тақта тастарға сына жазуымен жазылды. Біздің заманымыздан бұрынғы XV-ғасырда Мысырда қыш текшелердің орнына қамыс (папирус) қолданылды. Біздің заманымыздан бұрынғы VII-ғасырда қамысқа кітап жазу ісі  Грекия мен Римде кең өріс алды. Осыған байланысты кітапты көшіріп жазуға машықтанған көшірушілер мен қолжазбаны көркемдеуші суретшілер пайда болды. Біздің заманымыздан бұрынғы II-ғасырда қамыстың орнына тері жарғақ қолданыла бастады. Ежелгі Рим мәдениеті мен ғылымы өкілдерінің туындылары жарғақ кітаптарға жазылып таралды. 105 ж. қытай шебері Цай Лунь қағазды ойлап тауып, XIII-ғасырда қағаз жасау өнері Шығыстан Батысқа тарай бастады. Осыған орай, Еуропада қолжазба кітап қауырт өркендеп, түрліше әріптер, бас тақырыптар (айдарлар) қолданыла бастады. Кітап мұқабалары алтын, күміс, т.б. металмен өрнектелді. XV-ғасырдың ортасында неміс өнертапқышы Иоганн Гутенбергтің баспа қалыбын ойлап табуына байланысты, жылжымалы құйма қаріппен құйылатын баспа кітап пайда болды. Осы заманғы кітап — мұқабаға дәптерлер түрінде өзара тіркестіріліп бекітілген кітап блогі үлгісінде жасалады. Қай елдің, қай халықтың болмасын оның мәдени деңгейі, сауаты, әрине, кітаппен байланысты. Америка Құрама Штаттарында халықтың тең жартысы кітап оқымайтын көрінеді. Соның да салдары шығар, сұрақ-анкета нәтижесіне үңілгенде студенттердің 40 пайызы Израиль - араб елдерінің бірі деп жауап берген. Франклин Рузвельт  АҚШ-тың Вьетнам соғысы кезіндегі президенті деп түсінеді екен. Ал сол студенттердің тең жартысы Черчилльдің кім екенін білмей шыққан.

Мұқаба- қағаздар үшiн кеңсе жабдығы, тыс, конверт, тiркеушi - құжаттарды сақтау үшiн қақпалы тетiгi бар канцелярия мұқаба. тiзбе немесе директориясы, оған қоса: тағы басқа тiзбелердiң файлдарының сақтауы үшiн файл жүйесiнiң элементi құрылымы, графикалық интерфейстердегi мұндай құрылым рұқсат беретiн экрандық объект. Сонымен бiрге, қазіргі кезде кітап, дәптерлердің сыртындағы қалық қабын, тысын осылай атайды.

Сөз төркінін араб, парсы тілдерінен табамыз. Арабтарда «мұхабба» тұлғасындағы сөз біздің түсінігіміздегі «тығылған», «жасырынған» ұғымын береді. Араб тіліндегі бұл сөздің түбірі «хабба»— жасыру, тығу мағынасында қолданылады. Осы түбірге араб тілінде сөз алды қосымшасы (префикс) –му қосылу нәтижесінде «мұхабба» туынды тұлға пайда болған. Ойға салсақ, кітаптың ішкі беттерін сақтап, бүлінуден жасыратын осы сыртқы тысы екені де рас.

Кейде «мұқаба» сөзін парсы тілінен ауысып келген дерлік те дерек жоқ емес. Онда «моғэвва» сөзі біздің түсінігіміздегі қалың қатырма қағаз (картон) мағынасында қолданылады. Кітап тысының көбіне осындай қағаздан жасалатынын ескерсек, онда «мұқаба» сөзінің тегі парсы тілі десек те қателеспейміз. Осы екі тілдің бірінен ауысып келгені күмән тудырмайды.

2. Кітап мұқабасы

Мұқаба әдетте кітап блогы оралған тығыз қағаз немесе жұмсақ картон парағы болып табылады. Оны қорғау үшін қызмет етеді. Қатты материалдардан жасалған кітап жабындары- қаптырма деп аталады. Мұқабадағы кітап қаптырмадағы кітаптан конструктивті түрде ерекшеленеді: онда өңірбеттері жоқ. Кітапқа мұқаба дайындау кітапты қаптырмалағанға қарағанда арзан.

ХХ ғасырдан бастап оқырман нарығының кеңеюіне және бәсекелестіктің артуына қарай мұқаба ақпараттық және жарнамалық функцияларды атқарады. Оқырманды басылыммен таныстыру ең бірінші мұқабадан басталады.

Нарықтың қайнау және кітап саудасының шоғырлануы жағдайында, мұқаба белгілі бір аудиторияға және оқу шарттарына арналған белгілі бір мазмұнның белгісі ретінде ерекше маңызды мәнге ие болады.

2.1 Мұқаба түрлері

Мұқабаның 4 түрін ажырату қабылданды:

1-кітап блогы; 2-мұқаба

1-кітап блогы; 2-мұқаба

1-кітап блогы; 2-мұқаба

1-кітап блогы; 2-мұқаба; 3-жиекше

3. Қаптырма(переплет)

Қаптырма-қаптырма қақпағынан және оған жапсырылған қосымша функционалдық элементтерден тұрады, олар - форзацтар, дәке клапандары және каптал сияқты.

Қаптырманың екі негізгі құрылымдық түрі — тұтас және құрамдас болып бөлінеді.Қаптырма жұмсақ (икемді) және қатты, қиылған және жиек салынған, интегралды болады.

Құрама қаптырма

1-картон; 2-кітап блогы; 3-форзацтар; 4-жабынды материалдың екі түрі

1—кітап блогы; 2—форзац ; 3— картон

1-картон; 2— кітап блогы; 3 —форзацтар; 4-жабынды материал

1 - жабынды материал; 2— картон; 3—кітап блогы; 4—форзацтар; 5-жапсырма жақтаулар; 6-түбіртекке арналған материал;

1 - жабынды материал; 2— картон; 3—кітап блогы; 4—форзацтар; 5-жапсырма жақтаулар;6-жиектеу

3.1 Қаптырма жұмыстарындағы материалдардың түрлері.

• 
  Желімдер
  

Түптеу жұмыстары үшін қолданылатын желімдер төзімділікке, антисептикалық қасиеттерге және зиянсыздыққа қатысты жоғары талаптарға жауап беруі керек, ал ең бастысы, қағазбен, кітаптар жасайтын басқа да материалдарды бұзбауы тиіс.

Бұрын ең көп пайдаланылғандар-жануар тектес желімдер,бірақ қазір олар синтетикалық желімдермен ауыстырылған.

Мысалы: Декстрин (өсімдік тектес)

Дайындау үшін қолданылатын крахмалға байланысты:

а) картоп

б) жүгері

Катализатор түріне байланысты:

а) қышқылдық

б) квасциялық.

Түсі бойынша:

а) ақ

б) қуаң

Заттаңбаларды, маркаларды және буып-түю орамаларын желімдеу үшін қолданылады.

Коллаген желімдері

Майсыздандырылған сүйектен шығарылады және жануарлардың тері асты қабатынан, сондай-ақ қайнату жолымен бекіре балықтарының сүйектері мен жүзу көпіршіктерінен жасалады.

Олар өте жоғары бастапқы жабысқақтық, жақсы ағымдылық, желімделетін материалдардың жылдам тартылуы және оларды суламайды. Бірақ бұл желімдер шірік бактериялардың, зеңдердің, ылғалдылықтың әсеріне ұшырайды. Сапаны жақсарту және тез бұзудан сақтау үшін оларға борлы натрий қышқылы немесе формалин қоспалары енгізіледі

Термоклей

Поливинилацетатты дисперсия

• 
  Жіптер
  

Мақта-мата жіптер иірімжіптің бұралатын жіптерінің санына байланысты үш топқа бөлінеді. Жіптер бар: үш, төрт және алты қосындыларда.

Жіптердің қалыңдығы иірімжіптің қалыңдығына және қосу санына байланысты. Жіптер нөмірлермен белгіленеді: 8, 10, 12, 16, 20, 30, 40, 60 және 80. Жұқа жіптердің үлкен саны бар. Кітап пен брошюраларды машинамен тігу үшін әдетте 30 жіп, ал қолмен тігу үшін — № 10 дейін қалың жіп қолданылады.

Жіптер әдетте келесі талаптарға сәйкес келеді:

- кітап пен брошюраларды тігу кезінде, сондай-ақ тігілген кітаптарды пайдалану кезінде бекем болуы және ескірмеуі тиіс;

- тарқату және тігу кезінде бұралмауы және шатастырмауы тиіс;

 - жіптердің қалыңдығы әр нөмір үшін біркелкі және тұрақты болуы тиіс;

 - № 30 жіптер динамометрде сынау кезінде — беріктігі 1,5 кг кем емес, ал № 10 жіптер-2 кг кем емес болуы тиіс.

Жіптердің беріктігі бастапқы мақта талшығының қасиеттеріне және оның бұралу дәрежесіне байланысты.

Синтетикалық жіптер-кітаптар мен брошюраларды тігуге арналған ең жақсы материал. Көбінесе жіптер үшін қолданылатын капрон (перлон, силон) және анид (нейлон, дидерон) — полиамидті полимерлерден жасалады.

• 
  Қаптырма картон
  

• 
  Мұқаба қағазы
  

Мұқаба қағазының қасиеттері:

Мұндай қағаз: - үзілуге беріктігі болу,

-сыныққа төзімді

-жылтыр (арық) немесе машиналық тегіс болу,

-біртекті түсі болуы тиіс.

Сондай - ақ, қағаз орама кітапынан ең аз желім (0,50-0,75 мм) болуы керек, жақсы кесіледі және ию кезінде сынбауы қажет. Қатпарлар, әжімдер, дақтар, жалпақ және күңгірт жолақтардың болуы ақаудың белгісі болып табылады.

• 
  Қаптырма материалдары
  

- Мата негізіндегі жабынды материалдар

- Қағаз негізіндегі жабынды материалдар

- Баспа қағаздың кейбір түрлері

- Пластмасса

- Маталар

• 
  Мата негізіндегі түптеу материалдары:
  

• 
  Ледерин
  

• 
  Бумвилин
  

• 
  Коленкор
  

4. Кітап мұқабалар дизайны

• 
  Қарапайым мәтіндік мұқабалар
  

Көркем әдебиетте де қарапайым мұқабалар бар. Оларды өте танымал авторлардың еңбектерінен көруге болады.Себебі оларға оқырмандарды өз кітабының сыртқы безендіруімен тартудың қажеттілігі жоқ. Назар аударып қарасақ классикалық шығармалар жинақтарында қарапайым мұқабалар болады.

• 
  Мұқабадағы фотосурет
  

• 
  Кітаптың авторының автопортреті. Егер автордың суретін, мысалы, оның өлеңдерінің жинағына орналастыру ұйғарылса, онда автордың өзі баспаға сапалы фотосурет бере алады.
  
• 
  Кітап тақырыбы бойынша сюжеттік фото.
  

• 
  Фотоколлажы бар мұқабалар
  

• 
  Кітап мұқабасындағы сурет
  

• 
  Мұқабада алтын өрнектеу
  

А5 форматының жұмсақ мұқабасының сызбасы.

А5 форматындағы қатты мұқабаның сызбасы.

­­­­

6. Супер қап

Беріктікті арттыру үшін жиі лакпен немесе синтетикалық пленкамен жабылады. Егер кітап мұқабада болса, онда супер қап сырғымауы үшін түбірге жапсырылуы мүмкін. Онда басылымға аннотация, автор немесе жұмыс туралы ақпарат, жарнама орналастырылуы мүмкін.

Алғашқы супер қап XIX ғасырдың ортасында пайда болды. Олар негізінен тасымалдау және сату кезінде ластанулардан қаптырманы қорғау үшін қызмет етті. Кітапты супер қапта сақтау қолайсыз болды,сондықтан олар қажетсіз болды.

Бірте-бірте суперқоспалар кітапты безендірудің толыққанды элементі болды, оған көркемдік пен тартымдық беріп тұрды, және олар безендіру мүмкіндіктерін кеңейтті, өйткені матадан жасалған қаптырмада қағаз сияқты күрделі көп түсті бейнелерді басып шығару мүмкін емес еді.

Қорытынды

Мұқаба- қағаздар үшiн кеңсе жабдығы, тыс, конверт, тiркеушi - құжаттарды сақтау үшiн қақпалы тетiгi бар канцелярия мұқаба. тiзбе немесе директориясы оған қоса: тағы басқа тiзбелердiң файлдарының сақтауы үшiн файл жүйесiнiң элементi, құрылым, графикалық интерфейстердегi мұндай құрылым рұқсат беретiн экрандық объект. Сонымен бiрге, қазіргі кезде кітап, дәптерлердің сыртындағы қалық қабын, тысын осылай атайды.

Мұқаба әдетте кітап блогы оралған тығыз қағаз немесе жұмсақ картон парағы болып табылады. Оны қорғау үшін қызмет етеді.

ХХ ғасырдан бастап оқырман нарығының кеңеюіне және бәсекелестіктің артуына қарай мұқаба ақпараттық және жарнамалық функцияларды атқарады. Оқырманды басылыммен таныстыру ең бірінші мұқабадан басталады.

Нарықтың қайнау және кітап саудасының шоғырлануы жағдайында, мұқаба белгілі бір аудиторияға және оқу шарттарына арналған белгілі бір мазмұнның белгісі ретінде ерекше маңызды мәнге ие болады.

1. 
   Қазақстан Республикасының Ғылым Энциклопедиясы
   
2. 
   ↑ “Балалар Энциклопедиясы”, V-том
   
3. 
   ↑ Қадыр Мырза Әли, "Жазмыш" кітабынан. 2004 жыл.
   
4. 
   Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6
   
5. 
   https://ppt-online.org/181038
   
6. 
   https://www.triumph.ru/oblozhka-knigi.html
   
7. 
   Суперобложка // Издательский словарь-справочник : [электрон. изд.] / А. Э. Мильчин. — 3-е изд., испр. и доп. — М.: ОЛМА-Пресс, 2006.
   
8. 
   Суперобложка — статья из Большой советской энциклопедии.