Қаралық ғылымипрактикалық конференция I том
жүктеу/скачать 9,92 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тұралин Ә.З. 1 , Тұралина Ж.Ә. 2
- ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІК БІЛІМ: АҚИҚАТЫ ЖӘНЕ ДАМУ КЕЛЕШЕГІ Abstract.
- Кадиров К. Мұғалжар орта мектебінің технология пәні мұғалімі Ақтөбе, Қазақстан
Результаты исследования.Для рейтинговой оценки технологий с использованием возобновляемых источников энергии предлагается оценить степень их влияния на следующие четыре сферы окружающей среды: воздух, вода, биоразнообразие и почва (или земля). Для этого необходимо провести замеры совокупного объема вредных выбросов в них при производстве 1 кВт энергии. Для целей составления рейтинга,
198
полученные результаты измерений представляется целесообразным рассматривать не в абсолютном значении, а в их отношении друг к другу. Таким образом, для указанных четырех сфер возможно составление соответствующих матриц. Виды возобновляемых источников энергии разнообразны[2]. Для сопоставления возьмем основные наиболее распространенные виды: солнечный свет, водные потоки, ветер, геотермальное тепло, биомасса, а также атомы. Существуют различные точки зрения по поводу принадлежности атомной энергетики к технологиям с использованием возобновляемых источников энергии, так как замкнутый цикл не используется. Однако, с учетом того, что этот вид энергетики является альтернативой традиционному способу получения энергии, включим его в ранжирование.
Таблица 1. Пример сравнительной матрицы для возобновляемых источников энергии в соответствии с выбросами в атмосферу.
Солн ечный свет Во дные
потоки В етер Геотерма льное тепло Био масса
Ат омы
Солнечн ый свет
0 1 1 1 1 1 Водные потоки
1 0 1 1 1 1 Ветер 1
1 0 1 1 1 Геотерма льное тепло 1
1 1 0 1 1
Биомасса 1
1 1
1 0 1 Атомы 1
1 1
1 1 0 При
построении матрицы, необходимо сравнить какой источник предпочтительнее. Если один источник дает больше выбросов, то он становится менее предпочтительным и, сравнивая каждый из источников с другими по горизонтали в таблице, присваиваем ему «1». В противном случае, если источник дает меньше выбросов относительного другого, то он становится более предпочтительным и ему присваивается «1». При равенстве выбросов ставится «0». Такие матрицы можно составить и для трех остальных сфер окружающей среды: воду, биоразнообразие и почву. Далее, рассчитав сумму всех баллов, присвоенных различным источникам энергии, выберем наиболее предпочтительные.
Таблица 2. Пример расчета баллов предпочтительности для возобновляемых источников энергии в соответствии с выбросами в атмосферу.
Солне чный свет Во дные
потоки В етер Геоте рмальное тепло Био
масса А томы С умма
Солн ечный свет 0 1
1 1 1 5 Водн
ые потоки 1
0 1 1 1 1 1 Ветер
1 1 0 1 1 1 1 Геоте
рмальное 1
1 1 0 1 1
1 199
тепло Биом асса
1 1
1 1 0 1
5 Атом
ы 1
1 1 1 1 0 1
Аналогичные расчеты проводятся и по другим матрицам сравнений. После проведения соответствующих расчетов, составим промежуточный рейтинг различных источников энергии в соответствии с полученными результатами (таблица 3).
Таблица 3. Рейтинг различных источников энергии по направлениям выбросов загрязняющих веществ в окружающую среду.
п/п
Во здух В ода Биоразноо бразие
По чва
С умма
Солнечный свет 1 1 2 2 4 Водные потоки 3 5 3 4 1 5 Ветер
2 3 1 1 7 Геотермальное тепло 2 4 4 3 1 3 Биомасса 4 4
2 1 2 Атомы 3 2 4 3 1 2
Таким образом, составляем итоговый рейтинг, в котором
наиболее предпочтительным будет источник с наименьшим баллом. В соответствии с таблицей, представленной в качестве примера, итоговый рейтинг будет следующим: 1. Солнечный свет 2. Ветер 3. Биомасса и атомы 4. Геотермальное тепло 5. Водные потоки Заключение.Для составления реального рейтинга тех или иных объектов альтернативной энергетики необходимо провести соответствующие замеры выбросов загрязняющих веществ в окружающую среду на существующих объектах производства энергии.
1Сайлаубеков Н.Т., Шайхутдинова А.К., Байтанаева Б.А. Об одном методическом подходе построения интегральной оценки эффективности вовлечения альтернативных источников энергии// Вестник КазНУ. Серия экономическая. №6 (112). 2015. – С. 6873. 2Попель О. С. Возобновляемые источники энергии:роль и место в современной и перспективной энергетике// Российский химический журнал (Журнал Российского химического общества им. Д.И. Менделеева). – 2008. т. LII. № 6. – С. 95106.
200
ӘОК 338:37 Тұралин Ә.З. 1 , Тұралина Ж.Ә. 2 1 э.ғ.к., доцент, А.Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті, Көкшетау, Қазақстан, e-mail: amirzan@mail.ru 2 э.ғ.к., экономика доценті, әдістемелік жұмыс бойынша директордың орынбасары, Азаматтық қорғаныс көпсалалы колледжі, Көкшетау, Қазақстан e-mail: zhanarturalina@mail.ru
КЕЛЕШЕГІ
of business activity, the main characteristics of entrepreneurial university offered by B. Clark are provided foreign experience of development of entrepreneurial education is considered, the number of entrepreneurs of AOЕ «Nazarbaev Universitet» which were trained at the Higher school of business during the period from 2011 to 2015 in gender and regional aspects are analysed.
кəсіпкерлік
Кəсіпкерлік қоғамның экономикалық дамуының негізі болып табылады. Кəсіпкерлік қызметке бағдарланған əлемнің кез келген еліндегі зерттеушілік ЖООлары мен ғылыми мекемелердің басты міндеттері жаңа білімдерді генерациялау (тудыру, жасау) мен беру; білікті мамандарды даярлау, мемлекеттің экономикалық өсуін жеделдету үшін заманауи инновациялық технологияларды, əдістер мен əдістемелерді əзірлеу; жаңа технологияларды тиімді беру жəне ендіру; оқу, ғылыми жəне көмекші қызметті коммерцияландыру. Осындай
қызметтің тиімділігі мен ықыласты нəтижелердің алынуына барынша ықпал ететін факторларға мыналар жатады: кəсіпкерлік қызметтің, шағын жəне орта бизнестің таралу көлемдерінің тұрақты өсуі, жаңа бастапқы компаниялардың құрылуы жəне олардың одан əрі дамуы; тиімді кəсіпкерлік білім жəне оның кеңінен таралуы; жаңа білім мен технологияларды жасау бойынша ЖООлар мен ғылыми зерттеу мекемелерінің ғылымизерттеушілік жəне жобалықконструкторлық қызметінің сапасы;
осындай жаңа білім мен технологиялардың таралу жəне ендірілу, спинофф (спинаут) кəсіпорындарының құрылу жылдамдығы; Г. Ицковицтің «үштік спираль» моделі бойынша «ЖООлар (ғылыми мекемелер) өнеркəсіп (кəсіпорындар, бизнес) мемлекет» үштігі ынтымақтастығының өнімділігі [1]; қоғамның экономикалық дамуының корпоративтік бизнес нысанына балама ретінде кəсіпкерлікті мемлекеттік жəне қоғамдық қолдау. Кез келген мемлекет үшін маңызды міндет кəсіпкерлерді сапалы даярлау, дара, шағын жəне орта бизнесті дамыту үшін қажетті жағдайлар жасау, сондайақ ірі өндірушілерді қолдау болып табылады. Әлемдегі жетекші елдердің тəжірибесі кəсіпкерлік қызметке университеттерді, ғылыми институттар мен зертханаларды тартудың лайықтылығы жайында куəландырады. ЖООлардың инновациялықкəсіпкерлік қызмет өрісіндегі ғылыми зерттеулердің шапшаң əрі белсенді таралуы соңғы онжылдықтағы англоамерикандық əдебиетте, экономика мен əлеуметтану саласындағы еуропалық ғалымдардың жұмыстарында, сондайақ ресей ғалымдарының бірқатар зерттеулерінде көрініс тапты [2]. 201
«Кəсіпкерлік университет» терминін ғылыми айналымға 1998 жылы Калифорния университетінің профессоры Б. Кларк енгізді. Ол кəсіпкерлік университеттің негізгі сипаттамаларын тұжырымдады: 1) университеттегі басқарушылық буын ролінің күшеюі; 2) сыртқы ұйымдармен жəне топтармен байланыстардың кеңеюі жəне нығаюы; 3) қаржыландыру көздерінің əртараптандырушылық сипаты; 4) университеттің инновациялықкəсіпкерлік белсенділігінің ынталандырылуы; 5) кəсіпкерлік мəдениеттің дамуы. Сол жылы Ж. Ропке кəсіпкерлік университет əрекет етудің кəсіпкерлік типін ұстануы тиіс; оқытушылық құрам, студенттер мен басқа да қызметкерлер кəсіпкерлік қызметті жүзеге асыруы керек; ЖОО мен сыртқы орта арасындағы əрекеттестік аймақтық бизнестің дамуы кеңістігінде жүзеге асырылуы тиіс екендігін атап өтті [3]. Университеттік өмір мен білімнің, университет идеясы өзінің дамуында АҚШ университеттерінің тəжірибесі ерекше қызығушылық тудырады. Карнеги жіктемесі бойынша америкалық университеттердің жоғарғы тобы зерттеушілік университеттер деп аталады. Зерттеушілік университеттердің сəтті тəжірибесін талдау зерттеушілік университеттердің келесідей негізгі параметрлерін тұжырымдауға мүмкіндік береді: университет бюджетіндегі ғылымның жоғары үлесі – 50%тен астам; пəндер мен қызмет түрлерінің сан алуандығы; шетелдік оқытушылардың жоғары үлесі – оқытушылардың 3060%і шақыртылған мамандар; дамыған кампус пен инфрақұрылым; дамыған инновациялық инфрақұрылым; аспиранттардың жоғары үлесі; шетелдік студенттердің жоғары үлесі – шамамен 1720%; басқару жүйесінің жоғары автономдылығы. АҚШтың ірі университеттері, федералдық маңызды ғылымибілім беру корпоративтік орталықтары бола отырып, көп жағдайда олардың жанында құрылатын технопарктік құрылымдар арқылы орналастыру аймақтарын дамытудың қуатты факторы ретінде болады. Сондайақ Германияның да сəтті тəжірибесін атап өтуге болады. Онда 20022003 жылдары жоғары білім берудің реформасы өтті. Реформалауға ғылымизерттеу қызметі ұшырады. Басты идея: ғалымдар ең алдымен ғылыммен айналысуы тиіс, осының негізінде барып қана өзіндік оқытушылық қызметті құруы тиіс. Одан басқа, басым ғылыми бағыттар (университеттердің өздері анықтайтын) бойынша алдыңғы қатарлы технологиялар орталықтары мен аспиранттардың кешенді мектептері құрылды [4]. Бізде Қазақстанда да кəсіпкерлік білімді іске
асыратын зерттеушілік университеттерді құрудың сəтті мысалдары бар. Ең алдымен, бұл Назарбаев Университеті. 2011 жылдан бастап сəтті бизнесті құрудың жаңа модельдерін құруға, істеп тұрған кəсіпорынды тиімді басқарудың дағдыларын дамытуға, стратегиялық жəне тактикалық бизнесміндеттерді шешуге бағытталған «Шағын жəне орта кəсіпкерліктің топменеджментін оқыту» компоненті аясында «Бизнестің жол картасы – 2020» Бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасын іске асыру жолында шетелдік оқытушы орталықтарды қатыстыра отырып «Назарбаев Университеті» БАҰ негізінде 1683 кəсіпкер білім алды. Курстардан өтуді сандық талдау 2015 жылы тыңдаушылар саны 2011 жылмен салыстырғанда 2 есеге (210нан 420 адамға дейін) артқанын көрсетті (сурет 1).
Сурет 1. 20112015 жылдар аралы жоғары мектебінде білім ал
Қатысушылардың айма шамасын (5 жыл ішіндегі) талдау келесі жа БАҰ Бизнестің жоғары мектебінде білім ал көп санын Алматы қ. (13,5%), облысының (8,6%) кəсіпкерлері
жоғары мектебінде білім ал салмағы
Қазақстандағы кəсіпкерлік білімні сондайақ Кəсіпкерлердің ұ КҰП басқармасы төрағасыны перспективалық модельдері» атты ЕАЭҚ пен БСҰға мүшелігі, сондай кіру жөніндегі жоспар – міндетін қояды», деп атап бірқатар сұрақтарды, соны жəне еңбекке қабілетті адамдар отбасы мен мемлекеттің пайдалануға мүмкіндік берген ма жəне кəсіби білім (ТжКБ) ж 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 2011 Қарағанды обл; 6,8% Қостанай обл; 6,4% Қызылорда обл; 3,0% Маңғыстау обл; 3,4% ОҚО; 13,1% Павлодар обл; 3,9% СҚО; 3,3% 2015 жылдар аралығында «Назарбаев Университеті» БА ары мектебінде білім алған кəсіпкерлер саны аймақтық тұрғыдан алғандағы үлес салма шамасын (5 жыл ішіндегі) талдау келесі жағдайды көрсетті: «Назарбаев Университеті» ары мектебінде білім алған шағын жəне орта бизнес қ. (13,5%), ОҚО (13,1%), Астана қ. (9,7%), Ш сіпкерлері құрады (сурет 2). 2015 жылдар аралығында «Назарбаев Университеті» БА ары мектебінде білім алған кəсіпкерлердің аймақтық тұрғыдан ал сіпкерлік білімнің дамуын тек жоғары оқу орындары ң ұлттық палатасы да қызығушылық танытуда. «Атамекен» асының орынбасары Мұрат Әбенов «Білім дамуыны модельдері» атты дөңгелек үстелде сөйлеген сөзінде « шелігі, сондайақ əлемнің барынша дамыған 30 еліні осының барлығы елдің алдына кəсіпкерлік білімді дамыту деп атап өтті. Оның пікірі бойынша, жастарды бизнеске тарту тарды, соның ішінде жұмыспен қамту мəселесін де, шешеді. «Дені сау абілетті адамдарға жəрдемақылар, əлеуметтік төлемдер т ң игілігіне өзінің білімін, ептілігі мен мкіндік берген маңыздырақ», деді Әбенов. Сондай сіби білім (ТжКБ) жүйесінде кəсіпкерлік идеяларын шо
Астана қ; 9,7% Алматы қ; 13,5% Ақмола обл; 5,3% Ақтөбе обл; 3,6% Алматы обл; 8,6% Атырау обл; 3,7% БҚО; 3,1% Жамбыл обл; 4,0% Қарағанды обл; 6,8% Қостанай обл; 6,4% Павлодар обл; 3,9% СҚО; 3,3% ШҚО; 8,6% 202
лес салмағының орташа «Назарбаев Университеті» не орта бизнес өкілдерінің ең ШҚО (8,6%), Алматы
ында «Назарбаев Университеті» БАҰ Бизнестің ыдан алғандағы үлес у орындары ғана емес, танытуда. «Атамекен» ҚР бенов «Білім дамуының зінде «Қазақстанның ан 30 елінің қатарына сіпкерлік білімді дамыту нша, жастарды бизнеске тарту селесін де, шешеді. «Дені сау лемдер төлегенше оған өз қабілеттерін тиімді бенов. Сондайақ ол техникалық сіпкерлік идеяларын шоғырландырудың
Ақмола обл; 5,3% 203
маңыздылығына назар аударды, өйткені дəл осы деңгейде қолданбалы, практикалық дағдыға ие болған студенттер даярланады [5]. Біз Almaty Management University президенті Асылбек Қожахметовтың пікірімен келісеміз. Оның ойынша ЖООмен бірлескен шағын кəсіпорындарды құру, ендіру үшін келешегі бар ғылымизерттеушілік жобаларды орындау студенттерге алған білімдерін іс жүзінде қолдануға жəне кəсіпкерлік креативтік корпоративтік мəдениетті қалыптастыруға қатысуға көмектеседі [6], бұл болса бүгінгі таңда біздің еліміз үшін өте өзекті болып табылады.
1 Мутовин С.И., Рожков Г.В., Честнов С.Н. Исследовательские университеты как центры формирования инновационной экономики //Актуальные проблемы современной науки. 2009. №3. – С. 4247. 2 Гущина Ю.И. Предпринимательский вуз: перспективы развития в России // Экономика и предпринимательство. 2015. №62. – С. 915918. 3 Романовский А.А. Предпринимательский вуз: концепции и определения // Экономика и предпринимательство. 2013. №1. С. 366375. 4 Романовский А.А.
Влияние предпринимательских университетов на
региональный экономический рост (зарубежный опыт) //
Экономика и предпринимательство. 2013. №2. – С. 325332. 5 http://www.kazpravda.kz/news/ekonomika. В Казахстане нужно развивать предпринимательское образование – НПП. 6 http://www.almau.edu.kz/news.
ӘОЖ 373.61 Кадиров К. Мұғалжар орта мектебінің технология пәні мұғалімі Ақтөбе, Қазақстан ОРТА МЕКТЕПТЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ Abstract. In article the role technology lessons at high school as a basis of economic literacy of pupils is considered. Keywords: economy, business, technology, economic literacy of pupils.
Технология пəнін оқытуда еңбек етудің алғышарттарын үйрену арқылы оқушыны жеке тұлға ретінде тəрбиелеу мақсаты көзделеді. Осы мақсатты жүзеге асыру барысында, оқушыларға берілетін тəлімтəрбие үрдісін жетілдіру, жұмыс мəдениетін, адамдар арасындағы адамгершілік қарым –қатынастарды жаңарту, еңбек біліктілігін қалыптастыру арқылы еңбекке өнімділігін арттыруға ынталандыру міндеттерін мұғалімге жіктейді. Жас ұрпақты қоғамдық өмірге, отбасындағы қызметке, кəсіпке даярлау, үнемі өзгеріп отыратын əлемде өмір сүретіні туралы түсінікті қалыптастыруды міндеттейді. Елбасы Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында: «Негізгі мақсатымыз –Қазақстанның əлемнің елу дамыған елдерінің қатарына енуі» делінген. Сол себепті, əр оқушыға оның қабілеттеріне сəйкес келетін білім беру өрісі қажет. Адамға ең бірінші өмірлік қажеті еңбек екенін уақыт дəлелдеуде. Адам өмірі үшін аса қажетті, əрі өмір бойы тоқтаусыз білім беретін пəн «Еңбекке баулу»бүгінгі технология оқу пəні үнемі жетілдіруде. Біздің елімізде еңбекке үйрену –Ы. Алтынсарин 18871888 жылдары орыс –қазақ мектебін алғаш ашқанда басталған . Оқушыларды кəсіпкерлікке, қазіргі заман талабына сай басқару, білу, ұйымдастыру, іске асыру жұмыстарына бейімдеу басшылыққа негіз болады. Болашақ кəсіпкер: 204
Өзөндірісінен түскен қаржыны жұмсай алатын жеке меншікиесі; Азаматтық нарыққа қатысаалады; Өзөндірісінде жұмыс беруші, ұйымдастырушы; Жұмыстың сапасына жауап беруші. Ұжымның жұмыс нəтижесінде өзіне пайда келтіретін əдістəсілдерді қамтамасыз етуді шешу
– мектептің материалдық – технологиялық базасына, аймақерекшелігінебайланысты. Соныменбіргеоқушылардыкəсібиеңбекке баулу
мүмкіншіліктерінзерттеуарқылыіскеасырутехнологиясынжасау. Атаана, ауылəкімшілігімектепұжымыменбірігіп, жастардыкəсіпкерліккебаулуғабағытталғаноқу тəрбиелікшығармашылық орта құруықажет. Еңбек тəрбиесі барлық тəрбиенің қайнар көзі. Еңбек тəрбиесі арқылы киімді пішу, тігу қолөнер шеберлігін меңгерту арқылы ұрпақты адамгершілік рухында тəрбиелей аламыз. Өйткені, оқушы алған теориялық білімін іс жүзінде қолдана отырып, оны өмірімен, өзінің ісəрекетімен байланыстыра білгенде ғана, өзіне де пайдасын тигізе алады. Технология сабағы арқылы оқушыны іскерлікке, ұқыптылыққа, əдемілікті сезініп, қабылдауға үйретеміз. Біздің негізгі ұстанымыз: «Сөзден іске көшу». Еңбек тəрбиесі арқылы киімді пішіп тігу, көркемдеу қол өнер шеберлігін меңгеру арқылы жас ұрпақты адамгершілік рухында тəрбиелеуді басшылыққа ала отырып жұмысты жүргіземіз. Оқушылар əр түрлі тігілген бұйымдарды зерттей отырып, баға берумен келешек кəсіби ісіне қажетті эстетикалық, ұлттық, этикалық жəне т. б. бағалы қасиеттерін өз бойларына қалыптастырады. Еңбек сабағында оқушылардың іске икемділігі мен іскерлігіне, өнерге, шеберлікке деген бейімділігін дамыта отырып қалыптастырамыз. Оқушылар отбасында да тұрмыстың əр түрлі өнімді еңбегіне қатысады. Баланың бойындағы сапалық қасиеттері, еңбекке қызығушылығы, табиғатты қорғауы, ұқыптылығы арқылы еңбек адамын көру. Қазіргі кезде білім беру кеңістігінде инновациялық үрдістердің бағыттарының бірі мектепке бағдарлау болып табылады. Оқушылардың қызығушылықтары, қабілеттері толық ескеріліп, сол қажеттілікке сай тиімді жағдайлар жасалып, білім беріледі. Оқыту мəселелерін бастамас бұрын, жас ұрпақты ұлттық рухта тəрбиелеуге ерекше мəн беру керек. Сабақ оқыту мен тəрбиелеу үрдісінің негізгі формасы . Ендеше сабақтың мəнді өтуі мұғалімнің шеберлігіне байланысты. Инновация – оны жеке түсініп, оқу үрдісіне енгізу оқушылардың саналы да сапалы білім алудың бірден бір шарты. Инновациялық əдістəсілдерді енгізу жаңа білім берудің бірден бір шарты деп айттық. Саралап оқыту оқушылардың туа біткен ақылой қабілетінің жеке дамуының жанжақтылығына негізделген білім беру жүйесі. оқытудың дəстүрлі емес сабақ түрлері мен жаңа əдістəсілдерін қолдану сабақтарда пайдаланатын негізгі əдістер оқушылардың көңіл күйіне, ынтасына, қабілетіне қарай, топпен, жеке оқушылармен жұмыс істеу, ойын элементтерін пайдалану т. б. Технология пəні география, бейнелеу өнері, тарих, музыка пəндерімен тығыз байланысты. Электронды кəсіптік бағдарлау жүйесі қазіргі заманға сай ақпараттық коммуникациялық технология негізінде жасалып, оқушының өзіне қажетті мамандықты таңдап, оның ерекшеліктері жөнінде тұтас ақпаратты ұсына отырып, өз мүмкіндігі бойынша қалаған мамандығын анықтауға көмектеседі. Оқушыларды кəсіптік бағдарлау ақпараттық үрдісі, ұдайы кəсіптік білім жөніндегі ақпараттарды талдауды жəне қорытындылауды қажет етеді. Бүгінгі еңбектің сипаты, мазмұны өзгеріп, жаңа талап пен міндеттерді қажет еткенімен, еңбекті құрмет тұту – халықтар дəстүрінде ежелден қалыптасқан. Балаларды еңбекке тəрбиелеу қол еңбегі сабағынан басталады. Адам баласы туа сала емес, көрекөре, жүрежүре жетіледі. Бір адам еңбекке өте қабілетті болып өссе, енді бірі керісінше болады. Баланың жас шағында еңбек тəрбиесін дұрыс алуы немесе одан шет қалуы оның келешек өміріне үлкен əсер етеді. Баланың еңбек тəрбиесін меңгеруі, қоғам үшін ғана емес, оның жеке басы, өз тіршілігі үшін де қажет. Еңбекке сүйетін адамның өмірінде реніш болмайды. 205
Олар үнемі көтеріңкі көңілкүйде жүреді. Отбасына еңбек тəрбиесін жүргізгенде, баланы белгілі бір мамандыққа бейімдей даярлауды ескерген жөн. Егер бала отбасында еңбек тəрбиесін дұрыс алып шықса, мектепке іскерлікке үйрену оңайға түседі. Өйткені, отбасында алған еңбек дағдылары балаға түрлі мамандықты үйренген кезде жəрдемдесіп, оны игеруді оңайлатып отырады. Технология сабағында жобалау əдісін қолдану Жоба əр түрлі бөлімдерден арнайы сызбалардан, суреттерден, жасалатын бұйымның технологиялық картасынан құралуы мүмкін. Ол бұйымдарды жасаған кезде есеп, экономикалық немесе экологиялық дəлелді түсінік хаттар да пайдаланылады. Жобаның бірнеше нұсқасы болуы мүмкін. Мысалы, өте күрделі жобаны оқушының өзі ғана орындауы шарт емес. Сондықтан жобаның кейбір бөлігі дайын күйде берілсе, кейбір бөлімін оқушы мұғалімнің, атаананың көмегімен орындай алады. Егер бір күрделі жобаны бірнеше оқушы бірлесіп орындаса, əр оқушының үлесі алдын ала анықталуы қажет. Ол оқу жылының соңында өзінің орындаған шығармашылық жобасын оқушылардың жəне мұғалімнің алдында қорғайды. Жобаны қорғау барысында қолданатын бұйымның ішінен қандай затты таңдап алу, ол бұйым қоғамға, өзіне достарына жəне атаанасына қандай пайда келтіретіне ескеріледі. Жобалау əдістемесінің талабы: 1. Міндетті түрде шешілетін мəселенің зерттемелік, ақпараттық, тəжірибелік болуы.
2. Жобаныорындауісəрекеттіжобалауданбасталады 3.
Әржобаоқушыданзерттеушілікжұмысыталапетеді. Сонымен, жобалауіс əрекетініңерекшелігі ақпараттыіздеуболыптабылады. 4. Жобаныңшығуыныңеңсоңғысатысы нəтиже: 5. Дайындалғанжобатапсырысберушігенемесеқоғамдықөкілдікке көзжеткізуікерек. Жобаныңтүрлері: Шығармашылықжоба Ақпараттықжоба Рөлдікжоба Тəжірибелібағдарланғанжоба Зерттеужобасы Жобаныңнегізгібөліктері: 1. Міндеттіңқысқашаанықтамасы а)берілгенбұйымкімгеарналған б)арналғанбұйымныңқажеттілігі 2. Бұйымдыдайындауғакіріспесбұрын неніміндеттітүрдежобалаукерек кімгеарналғанкиімжобалаукерек 3) Бұйымныңдайындалуы. Кезкелгенжағдайдажұмыстыңмақсат, міндеттеріоныңбастыбағытыменанықталады. 4) Бұйымдыбайқаужəнебағалау Жобаныңорындалубірізділігі 1. Ізденукезеңі 2. Жобаныңтақырыбынтаңдаужəнежаңашылдыққа бет бұру 3. Жобатақырыбытуралыақпаратжинау 4. Жобаидеясы мен тақырыбы туралы сыныптастарымен жəне мұғалімдермен бірге талқылау. 5. Жобаның тақырыбы мен идеясын бекіту Сызбаны жəне технологиялық картаныдайындау. Шығармашылық жоба – əр оқушының жыл сайын мұғалімнің көмегімен орындайтын өзіндік жұмысы, басқаша 206
айтқанда, технология пəні бойынша жүргізілген шығармашылық жұмыс. Шығармашылық жобаның
технология пəнінде
алатын орны
өте зор.
Шығармашылықжобаарқылыоқушыныңұлттықдүниетанымы, эстетикалықталғамыдамиды. Оқушылар санасына жас кезінен бастап еңбек етуінің қажеттілігін, маңыздылығын сіңіру, пайдалы іс жасауға, қандай іс болса да шын ниетпен жəне ұқыпты орындауға дағдыландырады. Оқытудың осындай идеяларын ұстанған сабақтарда оқушылар өз ойларын еркін айтатын болғандықтан, оларда түрлі пікірлер пайда болады. Олардың қандай да болмасын мүмкін қате немесе шала ойларын шыдымдылықпен тыңдап, оқушыларды сенімділікке бастау мұғалімнің басты міндеті. Қолданбалы экономика мақсаттары: жеке меншік, баға белгілеу жəне бəсеке жүйесіне көп көңіл бөлу экономикалық заңдардың іскерлік шешімдерге əсерін анықтау: нарықтық экономикадағы үкімет ролін көрсету кəсіпкер мен тұтынушыларды этикалық нормалар мен ережелердің болу қажеттігін оқушылардың түсінісуіне көмектесу мамандықты, сонымен қатыр жеке экономика мəселелерін таңдауда оқушылардың өз мүмкіндіктерін ұсынады. Олар: оқу, хат жəне базалық білім Графиктер мен таблицаларды түсіну Алынған мəліметтерді зерттеу жəне талдау Кішігірім топтарда жұмыс істеу жəне оларды басқару жəне т. б. Шығармашылық жобаны рəсімдеу: 1. Бастапқы бет 2. Мақсаты, міндеті, болжамы, күтілетін нəтижесі 3. Шығу тарихы 4. Жалпы эскизі 5. Нұсқау карта 6. Қажетті құралжабдықтар 7. Құны Нақты тақырып төңірегінде оқушының алдында əр кезеңде мақсатқа қол жеткізудегі ұмтылыс нығая түспек. Шығармашылық жобаны іске асыру барысында қолжеткен жетістіктер: Сабақтан бос уақытта маңызды əлеуметтік шығармашылықпен айналысатын балалар санының өсуі Атааналардың өз балаларының ісəрекеттерін ұйымдастыруға қатысуға қызығушылығының артуы Баланы шығармашылық жұмыс істеуге дағдыландыруға бағытталған əр іс шараның тəрбиелік мақсаттарға жетуі. Ұйымдастырылған ісшаралардың сапасы жəне жобаға қатысушылардың ынталандырылуы Жобалау технологиясының негізінде–оқушылардың жұппен бірігіп немесе əр оқушы өзі дайындайтын шығармашылық жұмыстар жатыр. Оқушылардың шығармашылық жоба жұмыстарын ұйымдастыруды жоспарлау жəне жоба жұмысының кезеңдері Тірек сызба: Жоба
Практикалық Теориялық Бұйым Түсіндірме парақтары Еңбек тəрбиесінің мазмұны мен жүйесі Жас өспірімдерді еңбекке тəрбиелеудің жалпы міндеттері бірнеше жеке міндеттерді орындау арқылы іске асырылады. Олар білім алушыларды еңбекке практикалық тұрғыдан даярлау. 207
Білім алушының ынтасын жəне қабілетін дамыту еңбек тəрбиесіндегі жеке міндеттердің бірі. Халық шаруашылығында автоматтарды, компьютерлерді, т. б қолдану барлық мамандардан жоғары техникалық сауаттылығы талап етеді. Сондықтан оқыту идеялар. Саралап оқыту оқушылардың туа біткен ақылой қабілетінің жеке дамуының жанжақтылығына негізделген білім беру жүйесі. Барлық педагогикалық жүйе құрам бөліктерінде инновация үрдісі іске асу үшін төмендегі дей жұмыстар істелу керек: Мұғалім мен оқушылар арасында тұлға аралық қатынас қалыптастыру. Сабақ барысында сыйластық пен сенімнің жоғары деңгейімен ерекшеленетін бірлестік жұмыс əдісі қалыптасады. Оқушыларды ашық түрде пікір алысу мəдениетіне баулиды. Жас ұрпақты еңбексүйгіштікке, іскерлікке баулу, əсіресе қазіргі кезде ауадай қажет. Оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін сабақтарды түрлендіріп өткізу қажет. Ең бастысы оқушылардың сабақ үстінде шет қалмауы, берілген тапсырмамен айналысып отыруын қадағалау. Жаңашыл əдістер мен жаңа технологияның білім берудегі жолдары мен əдіс тəсілдері. Дамудың жаңа сатысында бағыт алған мектептің ең негізі өзегі мұғалімнің жеке басының ізденімпаздығы мен білімділігіне көп жағдай тəуелді. Жалпы пəндер бойынша В. Ф. Шаталовтың ұсынған əдісі бойынша трекконспект, диаграмма, график, логикалық тірексызба арқылы теориялық материалдарды блокпен оқытып, дамыта оқыту технологиясы бойынша оқушылардың əр түрлі кезеңдерінде үздіксіз білім алуға жағдай жасап, оқыта отырып дамытуға, екіншіден өз бетінше білім жинақтауға шығармашылықпен жұмыс істеп өмірге бейімделуіне ықпал жасайды. Жаңа технология жүйесінде проблемалық жəне іскерлік ойын арқылы оқытудың да маңызы зор. Оқушылар əр түрлі проблемаларды талдайды, оның шешу жолдарын іздестіреді. Мұндай сабақтар оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытады, пəнге қызығуын арттырады, өмірде кездесетін түрлі қиындықтарды жеңуге тəрбиелейді. Іскерлік ойын сабақтарын өткізу технологиясы үш кезеңнен тұрады. 1кезең: Дайындық (рөлдерді бөліп беру, оқушыларды топтарға бөлу, проблемаларын алдынала таныстыру, қажетті материалдарды жинау. 2кезең: Ойын кезеңі 3кезең: Қорытындылау Іскерлік ойындардың дидактикалық, тəрбиелік, дамытушылық маңызы зор екенін ескерсек, ретіне қарай əр түрлі пəндерден дəстүрлі емес сабақ түрлерін көбірек өткізу қажет. Дəстүрлі емес сабақтардың психологиялық, педагогикалық ұйымдастыру жəне өткізу жолдарын жанжақты зерттеп, оқушылармен өткізілетін сабақтар жүйесі жасалынуы қажет. Модульдік оқыту технологиясы Тігін бұйымдарын модельдеу. Модульдік оқыту технологиясы – балаларға жеңілдік жасап, оқушы мен мұғалім қарымқатынасына теңдік жағдай жасап, оқушыларды қатты қыспай, еркін сөйлеп қызықтырушы көрнекілікпен баланы баулап, алып кету. Жасұрпақты қоғамдық өмірге, отбасындағы қызметке, кəсіпке даярлау, үнемі өзгеріп отыратын əлемде өмір сүретіні туралы түсінікті қалыптастыруды міндеттейді. Бұған жету үшін басқаруды дамытуға бағытталған жаңа модельдерді көп қолданған жөн. Әр пəн мұғалімі жаңа технологияларды меңгеріп, пəнаралық байланыс, кірістіру сабақтарын кеңінен қолдану қажет. Себебі оқушы алған теориялық білімін іс жүзінде қолдана отырып, оны өмірімен, өз ініңісəрекетімен байланыстыра білгенде ғана өзіне де, қоғамға да пайдасын тигізе алады. Қолданбалы экономикалық керемет бөлігінің бірі – оқушылардың жеке бизнесінде жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін «Мектеп компаниясында» практика жұмыстары зерттелді. Қорыта айтқанда, сабақты жоспарға негіздеп, жаңашыл əдістерімен жүргізу тиімді, яғни сабақты бір тип бойынша қалыптастыруға болмайды, оған заман талабына байланысты технологиялық əдістері пайдаланып қызықты жəне жанжақты тəсілімен өткізе алсақ, болашақ ұрпақтың білімді болатынына сенемін.
|