Архивов и документации вко материалы международной научно практической конференции

550 

 

Осы апаларымыздың алдында қарыздар ұрпақ ретінде, бүгін 

мен  -  «қазақтың  қанатты  қызы»  атанған  –  қазақтың  тұңғыш 

әскери  ұшқышы,  Халық  Қаһарманы  Хиуаз  Доспанова  жайлы 

әңгіме қозғамақпын. 

Хиуаз  Қайырқызы  Доспанова  1922  жылдың  15  мамырында 

қазіргі  Атырау  облысы  Құрманғазы  ауданы,  Зормата  селосында 

дүниеге  келген.  Әкесі  Қайыр  –  балықшы,  анасы  Меруерт  – 

мұғалім болып еңбек еткен. 

1940  жылы  Орал  қаласындағы  №1  орта  мектепті  алтын 

медальмен  бітіреді.  Ұшқыш  болуды  армандаған.  Бір  ерекшелігі, 

мектепте  оқи  жүріп  аэроклубқа  қатысады.  Сӛйтіп  жургенде 

қайсар  қыздың  тілегі  іске  асып,  Ресейдің  Орынбор  қаласынан 

Чкалов  авиация  құрамынан  комиссия  келіп,  аэроклубқа 

қатысқандардан  теориялық,  практикалық  білімін  тексеріп, 

емтихан  алып,  сыннан  сүрінбей  ӛткен  Хиуаз  қызға  ұшқыш-

штурман  деген  куәлік  беріледі.  Сол  кезеңде  елдің  ертеңі  -  жас 

ұрпақ деп, қиынға соларды салып, қиянға соларды жұмсап жатты. 

«Ертең соғыс басталса, ел жорыққа аттанса, жас түлектер, дайын 

бол!»,  «Бәрінен  де  биікке,  бәрінен  де  қашыққа,  бәрінен  де 

шапшаң  ұшайық!»  деген  ұранмен  әскери  әзірлік  мектеп 

қабырғасында-ақ  қолға  алынып,  жас  жеткіншектердің  кӛбі  кӛк 

аспан астында ӛрен ұшқыш болуды, Ворошилов атқышы сияқты 

мерген болуды аңсады. Сол тұстағы ―қандай мамандықты қаласа 

да,  жастарға  жол  ашық»  дейтін  қағидасы  олардың  бойында 

отансүйгіштік 

пен 

патриоттық 

сезімді 

қалыптастырып, 

жүректеріне  елжандылық  сезімін  ұялатты.  Мектепті  сәтті 

аяқтаған жас қыз Мәскеудегі 1919 жылы инженер профессор Н.Г. 

Жуковскийдің  бастамасымен  құрылған  Жуковский  атындағы 

(1922  жылы  аталған  атақ  берілген)  әскери-әуе  академиясына 

құжат тапсырғанымен, жолы болмады. Амалсыздан И.М.Сеченов 

атындағы Бірінші Мәскеу медицина институтына оқуға түседі [2, 

247 б.]. 

1941  жылы  соғыстың  алғашқы  күндері-ақ  ӛзі  тіленіп, 

астананың  қорғаныс  жұмыстарына  қалады.  «Метрострой» 

жүйесінде  жұмыс  істеп,  кейін  еріктілер  ретінде  Мемлекеттік 

Қорғаныс  Комитетінің  қарамағына  алынды.  1941  жылдың  қазан 

551 

 

айынан  армия  қатарына  енді.  Саратов  қаласында  орналасқан 

авиамектепте  штурмандар  курсынан  ӛтеді.  1942  жылы  Кеңес 

Одағында  тұңғыш  рет  әйелдер  авиаполкі  құрылады.  Бұл  полкті 

Кеңестер  Одағында  даңқы  жер  жарып  тұрған  әйгілі  ұшқыш 

Марина  Раскова  (1912-1943  ж.ж.)  басқарды.  Оған  1938  жылы 

Мәскеуден  Қиыр  Шығысқа  дейін  қонбай  ұшып,  ерен  ерлік 

жасағаны үшін Кеңес Одағының Батыры атағы берілген болатын. 

Бұл  құрылған  авиаполктің  бір  ерекшелігі,  жау  жатқан  жерлерді 

түнгі мезгілде ғана бомбалайтын еді. 

Хиуаз  Доспанова  аға  лейтенант  Е.Бершанская  басқарған 

полкта  штурман-атқыш  ретінде  1942  жылдың  мамыр  айында 

майданға  аттанады.  Полк  ПО-2  аталатын  жеңіл  ұшақтармен 

жабдықталынды. Бұл ұшақтар шамалы биіктікте, у-шусыз, ұшып 

жүріп-ақ нысанаға күтпеген жерден келіп, майда бомбаларды жау 

үстіне  тӛгіп-тӛгіп  жіберетін.  Алғашқы  кезде  фашисттер  ПО-2 

ұшағына  менсінбей  қарап,  мысқылдап:  «Рус-Фанер»  деп  жүрді. 

Шындығында ПО-2 ұшағы ағаштан жасалып, кенеппен тысталған 

ұшақ  екені  рас.  Баяу  жүрісі,  шағын  биікте  ұша  беретіні,  жеті 

түнде  жау  шебіне  кедергісіз  жетіп,  дұшпанды  аса  бір  дәлдікпен 

бомбылауына  қолайлы  болды.  Аэродром  талғамайтын,  бірнеше 

шелек  жағар  маймен  кез  келген  алаңнан  ұша  салатын,  қона 

кететін,  кӛзге  қораш,  шағын  ұшақ  жауды  айтарлықтай  шығынға 

ұшыратты.  Осы  ұшақтағы  штурман   міндеті  ұшақты  жау 

нысаналарының  үстіне  тура  әкеліп,  бомба  тастау,  ұшаққа  жау 

истребительдері  шабуыл  жасаса,  оған  пулеметпен  оқ  борату, 

ұшқыш жараланса не қаза тапса ұшақты басқарып, жорық жолын 

одан  әрі  жалғастыруға  міндетті.  Сондықтан  да  шабуыл  кезінде 

штурманның орыны ерекше болды. Қазақтың ұшқыш қызы полк 

құрамында  штурман-атқыш  қызметінде  жүріп  300-ден  астам  әуе 

шайқастарына  қатынасты.  Аталған  полк  Оңтүстік  майдан, 

Солтүстік  Кавказ,  Закавказье,  Украина  және  Белоруссия 

аспандарында  әскери  тапсырмаларды  ойдағыдай  орындады. 

Авиаполк  құрамының  кӛрсеткен  ерліктері  үшін  полк  туына 

жауынгерлік  Қызыл  Ту,  Суворов  ордендері  тағылды.  Полктің 

жиырма үш мүшесі ерен ерліктері үшін Кеңес Одағының Батыры 

552 

 

атағын алды. Осы полктің әйел ұшқыштарының батырлығы үшін 

немістер оларға «түнгі мыстандар» деген ат қойған. 

Сонымен қатар әуе шайқастарына қатысқан екі мәрте Кеңес 

Одағының Батыры атағына ие болған ұшқыш-штурмовик Талғат 

Бегелдинов, Л.И. Беда, И.Ф. Павлов, С.Д. Луганский және үш рет 

Кенес  Одағының  Батыры  атағын  алған  И.Н.  Кожедубтың 

есімдерін  еске  түсіру  дұрыс  деп  ойлаймын.  Аталған  батырларда 

жеңіске жету жолында небір сӛзсіз ерлік кӛрсетіп, сан мәрте рет 

әуе  шайқастарына  қатысып  жаудың  кӛзін  жоюға  ӛз  үлестерін 

қосты.  

Қазақтың  қанатты  қызы  майдандағы  ерлігі  үшін  «Қызыл 

Жұлдыз»,  «Қызыл  Ту»,  ІІ  дәрежелі  Суворов,  ІІ  дәрежелі  «Отан 

соғысы» ордендерімен, «Кавказды қорғағаны үшін», «Варшаваны 

азат  еткені  үшін»,  «Германияны  жеңгені  үшін»  медальдарымен 

марапатталып, әскери атағы аға лейтенант шеніне дейін ӛседі [3, 

35 б.]. 

Соғыстан  қайтқан  ІІ  топтағы  мүгедек  майдангерді  Батыс 

Қазақстан облысы партия комитетінің бірінші хатшысы Мінайдар 

Салин  жұмысқа  шақырып,  нұсқаушы  етіп  қабылдайды.  1946 

жылы  Алматыдағы  жоғары  партия  мектебіне  оқуға  жіберіліп, 

оны да үздік бітіреді. 1948 жылы партия мектебін аяқтап жатқан 

Хиуаз  Доспанованы  Республика  комсомолының  ІV  съезінде 

республиканың  бірінші  хатшысы  Ж.Шаяхметов  Қазақстан 

комсомолы Орталық комитетінің хатшылығына ұсынады. «Съезд 

делегаттары бұл ұсынысты бірауыздан мақұлдады». Кейін Хиуаз 

Қайырқызы бірінші хатшы болып сайланады. Осы қызметте оның 

ұйымдастырушылық  қабілеті  бар  қырынан  кӛрініп,  республика 

жастарының  жалынды  жетекшісіне  айналды.  1948  жылы 

комсомолдың  30  жылдығына  және  Отан  алдындағы  қираған 

халық  шаруашылығын  қалпына  келтіру  жылдарындағы  ерен 

еңбегі  үшін  мемлекет  тарапынан  Еңбек  Қызыл  Ту  орденімен 

марапатталды. 

Қазақстан  Республикасы  Президенті  мұрағаты  қорында 

сақталған  құжаттардың  бірінде  1950  жылдардың  басында 

республика  комсомол  ұйымының  жетекшісі  Х.Доспанованың 

Қазақстан  Компартиясы  Орталық  Комитетінің  бірінші  хатшысы 

553 

 

Ж.Шаяхметовке жазған қызметтік хаты сақталған. 50-жылдардың 

басында  Қазақстан  және  Орта  Азия  республикалары  арасында 

спартакиада  ойындары  ӛткізіледі.  Осы  ӛткізілген  спорттық 

жарыстарға  Қазақстан  құрама  командалары  да  қатынасқан. 

Волейбол ойынында еліміздің құрамасы ойыншыларының басым 

бӛлігін  Алматы  оқу  орындарының  студенттері  құраған,  олар 

сабақтан  босатылмай,  жарысқа  жіберілмей  қалады.  Ойын 

барысында  команда  сәтсіз  ойын  ӛрнегін  кӛрсетіп,  жеңіліске 

ұшырайды.  Команда  негізінен  «аға»  ұлт  ӛкілдерінен  құрылған 

болатын.  Спартакиаданың  жабылуына  байланысты  ӛткізілген 

салтанатты  шарада  осы  жағдайға  ренжіген  республиканың  туын 

алып  жүруге  тиісті  волейбол  командасы  туды  стадион  алаңына 

лақтырып  кеткенін  баяндай  келіп,  апамыз  «Мен  бұл  жағдайға 

бейжай  қарай  алмаймын,  команданың  жеңілгеніне  емес,  елімнің 

туының  аяқ  асты  болғанына  қатты  қапалымын.  Сондықтан  да 

сізде  бұл  мәселеге  принциптік  тұрғыда  қарайды  деп  сенемін»,  - 

деп  жазады.  Міне,  еліне,  елінің  мемлекеттік  рәмізіне  деген 

құрметпен  қараудың  бір  үлгісі.  «Қылышынан  қан  тамған»  деп 

жазғырып  жүрген  кешегі  Кеңестік  заманның  ӛзінде-ақ  бұл 

мәселеге  аға  буын  ӛкілдерінің  қалай  қарағанын,  олардың  іс-

әрекетінен  мемлекетшіл  тұлғалардың  іс-әрекетін  кӛретініміз  де 

сондықтан да болар деген ой келеді. 

Қазақстан Компартиясының Орталық Комитетінің мәдениет 

және  ғылым  бӛлімі  меңгерушісінің  орынбасары  қызметінде 

жүрген тұста «Абай» операсы мен «Шоқан Уәлиханов» драмасын 

сахналауға  және  «Медеу»  спорт  кешенін  салуға,  тарихи  маңызы 

бар  еңселі  ғимраттардың  құрылысына  араласып,  кӛптеген  игі 

жұмыстардың  ортасынан  табылды.  1951  жылы  Қазақ  КСР-ның 

Жоғары  Кеңесіне  депутат  болып  сайланады  және  бірінші 

сессиясында Президиумның хатшылығына сайланады. 

Зейнеткерлікке  шығар  алдында  Алматы  қалалық  партия 

комитетінің хатшысы қызметін атқарды. 

Х.Қ.Доспановаға  2004  жылы  Қазақстан  Республикасы 

Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  Жарлығымен  Халық  Қаһарманы 

атағы мен «Отан» ордені берілді.  

554 

 

Рухы  мықты,  халқымыздың  мақтанышына  айналған 

«қанатты  қыз»  Хиуаз  Доспанова  2008  жылдың  21  мамырында 

Алматы қаласында дүниеден ӛтті [4]. 

Хиуаз  Доспанова  туралы  соғыстан  кейінгі  жарық  кӛрген 

естеліктердің бірінде полктас құрбысы, Кеңес Одағының Батыры 

Марина Чечнева ӛз естелігінде Хиуаз жайлы былай дейді: «Хиуаз 

-  кӛзсіз  батырдың  нағыз  ӛзі.  Ол  ӛз  ұшағын  қашанда  нысанаға 

қатесіз шығарып, ӛз аэродромына да жолды жаңылмай табатын», 

деп жазды. Майданда ол ұшақтан 14 рет құлап, тӛрт мәрте ауыр 

жарақат  алды.  Ауыр  жарақатынан  айыққан  соң  қайсар  қыз 

әрдайым  ұрыс  даласына  қайта  оралып  отырды.  Кубань  жерінде 

1943  жылдың  1  сәуір  күні  әскери  тапсырмадан  оралып,  ұшу 

алаңына  қонуда  Пашкова  мен  Доспанованың  самолеті  Макагон 

мен  Свистунова  басқаратын  ұшақпен  соқтығысып  қалуының 

нәтижесінде майдандас құрбылары қаза тауып, Хиуаз Доспанова 

ӛте  ауыр  жарақатпен  яғни  екі  аяғы  бірдей  сынып,  Ессентуки 

қаласындағы  әскери  госпитальға  жіберілді.  Дегенмен  де  алты 

айдан  соң  ұшқыш  қыз  майдандас  құрбыларының  сапына 

қайтадан  қосылды.  Хиуаздың  сынған  аяғы  тез  арада  әбден 

жазылып  кете  қоймады.  Бірақ  ол  қайсарлығы  мен  батылдығын 

жоғалта  алмады.  Ылғи  бомбалауға  түнде  шығамыз.  Хиуазды 

ұшаққа  кӛтеріп  апарып  отырғызады.  Штурманның  жұмысы  екі 

аяққа  тіреліп  жатқан  жоқ.  Ол  жау  шебіне  қырғиша  шүйілген 

қалпында  діттеген  нысандарға  бомбаны  қашан,  қалай  тастауды 

ӛте  шебер  және  жасқанбай  жасайтын.  Ұшақ  қанаты  астында 

бекітілген санаулы бомбаларды тастап үлгерген сәтте шұғыл кері 

оралу  керек.  Жерге  қонған  соң  он  минуттың  ішінде  ұшаққа 

қажетті бомбалар қайта бекітіліп үлгереді. Бар болғаны он минут 

уақыт.  Жау  бекіністерінің  үстінде  жүргенде  Хиуаз  кӛксұрланып 

қатып  қалады.  Тапсырманы  толық  орындап,  ӛзіміздің  әуежайға 

қонғанда  «тірілгендей»  болады.  Қыздар  бір-бірімізбен  жылап 

құшақтасамыз.  Артынша  Хиуаз  аспанға  қайта  кӛтеріледі.  Ондай 

сапардан  кері  оралмай  жатқан  құрбыларымыз  қаншама.  Әйтеуір 

Хиуаз  аман  келеді.  Кейде  ол  бір  түнде  аспанға  жеті-сегіз  мәрте 

кӛтеріледі,  барлығы  да  сәтті  аяқталады,  берілген  тапсырма 

ойдағыдай орындайды. 

555 

 

Осыдан  Хиуаз  Доспанова  ержүрек  батыр,  ӛжет  штурман, 

шебер  ұшқыш,  қайсарлықпен  шайқас  жүргізіп,  ерліктің  сан 

үлгісін кӛрсеткен, еліне адал азамат, отан үшін от кешкен батыр 

деп білемін. 

Хиуаз  Доспанова  жалындаған  жас  шағында  елі  үшін, 

халқының  болашағы  үшін  жаумен  күресіп,  қайсарда  қайтпас 

мінезімен  сол  соғыста  жеңіске  жетуге  зор  үлес  қосты  деп 

сеніммен  айта  аламын.  Қайсар  апамыздың  есімі  ұрпаққа  ӛнеге 

болуы керек деп ойлаймын. 

Әдебиеттер: 

1  Кӛшебе  Е.  Хиуаз//  Свобода  слова.-  2014.  24  сәуір.- 

№13(457). 

2 Күмісбаев Ш.: Тұңғыштар.- Алматы: Алматы-кітап, 2012.- 

247 б. 

3 Кӛшербай А. Қанатты қызы қазақтың // Дарабоз, 2011.-№8 

– 35 б. 

4  Аққали  А.  Ерлік  шежіресі:  Халық  Қаһарманы 

Х.Доспанованың  бейнесі  ел  есінде  мәңгі  қалмақ.-  ҚазАқпарат, 

2012.- 26-сәуір. 

 

УДК 314 

УАЛТАЕВА А.С. 

Институт истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова, Республика 

Казахстан, г. Алматы ualtayeva_altyn@mail.ru 

 

МЫ ПОМНИМ… 

70  лет  со  Дня  Победы  Советских  войск  над  фашистской 

Германией  -  эта  дата  очень  важна  для  каждого  казахстанца,  это 

наша история, наша память о 1 196 164 ушедших за годы войны 

на фронт, при населении республики в 6,5 млн. человек, то есть 

около  20  %  еѐ  жителей.  Из  них  не  вернулось  601  939  человек, 

республика  потеряла  невосполнимые  12%  общей  численности 

населения [1]. 

В  ноябре  1941  года  было  принято  Постановление  ГКО  № 

ГОКО  -  894сс  от  13  ноября  1941  г.  о  формировании  66 

национальных  воинских  соединений,  из  которых  в  нашей 

556 

 

республике - 2 кавалерийские Дивизии и 2 отдельные стрелковые 

бригады [2].  

На  территории  тогдашней  Восточно-Казахстанской  области 

была сформиована 96 кавалерийская дивизия, Семипалатинской - 

сформировано  и  отправлено  на  фронт  два  соединения  и 

несколько  воинских  частей.  Летом  1941  года  -  238-я  стрелковая 

дивизия и 17 октября 1941 года передовые части дивизии прямо с 

марша вступили в бой [3]. Славный путь прошла сформированная 

в г. Семее 30 Гвардейская Краснознаменная стрелковая дивизия. 

Многие  воины-семипалатинцы  этой  дивизии  проявили  отвагу  и 

храбрость [4]. 

В  городах  и  районах  Восточно-Казахстанской  области  на 

начало  2015  года  осталось  всего  434  участника  войны,  все  они 

болеют,  но  каждый  с  нетерпением  ждет  важный  для  ветеранов 

праздник - День Победы.  

По проекту Министерства образования и науки Республики 

Казахстан  сотрудники  Института  истории  и  этнологии  им.  Ч.Ч. 

Валиханова  собрали  огромный материал об  участниках  войны  и 

тружениках  тыла,  объехав  все  регионы  республики.  Одна  из 

экспедиций  работала  совместно  с  Советом  Ветеранов  области, 

архивными 

работниками 

и 

коллегами 

из 

Восточно-

Казахстанского  университета  им.  С.  Аманжолова  в  городах  и 

селах области.  

В рамках одной статьи или сборника невозможно рассказать 

о каждом ветеране, о нем одном можно написать целую книгу, но 

остановимся  на  некоторых  ветеранах  войны.  Конечно,  всех 

участников  войны  мы  почитаем,  отдаем  ежедневно  дань 

уважения,  но  есть  среди  восточноказахстанцев  около  26  тысяч 

тружеников  тыла  и  детей  войны,  которым  уделяется 

недостаточно  внимания  и  забыто  то,  что  на 

хрупких  женских  и  детских  плечах  ковалась 

Победа  в  тылу.  Именно  эта  тема  стала 

консолидирующей 

в 

сборе 

материалов 

научной экспедиции. 

У 

фронтовика 

дедушки 

Амирхана  

Шаймарданове в июне 2014 был юбилей - 90-   

557 

 

летие. 

 Когда  началась  война,  ему  было  всего  17 лет,   но  он  не  смотря, 

ни на что рвался защищать Родину. Год с лишним после начала 

войны время от времени его призывали в армию, но раз за разом 

давали отсрочку по той причине, что годочком еще не вышел.  

– Как сегодня помню, как он, мой старик, вернулся тогда с 

войны, – рассказывает жена - бабушка Насима.  

– В тельняшке, бескозырке, по пыльной улице родного аула 

летел  как  на  крыльях,  счастливый,  что  врага  победил  и  живой 

вернулся. 

А вернулся фронтовик только через три года после Победы, 

потому как до начала войны не успел пройти армейскую службу. 

И  вовсе  не  на  морских  просторах  бился  с  врагом  в  самые 

огненные  годы,  а  разил  врага  из  противотанковых  и  зенитных 

орудий,  а  также  из  вселявшей  ужас  фашистам  знаменитой 

«катюши». 

–  В  те  годы  не  было  лучше  радости,  чем  возвращение 

человека  с  фронта,  –  продолжает  рассказ  Насима  апа.  –  Бежали 

встречать,  не  разбирая  даже,  чей  это  идет  отец,  сын  или  брат. 

Может  быть,  и  вовсе  чужак.  Горе  и  радость,  слезы  и  счастье  – 

смешивалось  все  в  одно  необъяснимое  чувство  и  комком 

застревало в горле. 

– За долгие годы войны у всех нас руки были в мозолях от 

непосильного  труда,  незаживающие  раны  на  теле  и  в  душе,  – 

продолжает  беседу  бабушка.  –  Хотя  и  солдаты  вернулись  не  с 

прогулок  и  за  эти  годы  нажили  не  меньше  ран  телесных  и 

душевных, мы ждали, что пришедшие с фронта снимут тот груз 

тягот, упавший на женские плечи. 

Бабушка  Насима  впряглась  в  этот  изнурительный  труд  с 

неполных  двенадцати  лет.  Впряглась  вместе  с  четырьмя 

рабочими  волами,  которые  по  весне  тащили  плуг,  по  осени  –  в 

коробе  двухколесной  тележки  зерно  с  комбайна.  Бывало,  эти 

сильные  и  выносливые  животные  валились  с  ног,  и  было 

невозможно  никакими  «уговорами»  поднять  их.  Бывало  также, 

что тележка с зерном опрокидывалась, и никакие девичьи слезы 

не могли помочь этой беде. 

558 

 

Ее  сестра,  всего  на  четыре  года  старше,  ходила  за  плугом, 

что,  если  разобраться,  по  силам  только  зрелому  мужчине.  Все 

лето  работала  на  поливе,  вода  выше  колена,  с  утра  до  вечера 

месила  грязь.  И  при  этом  круглый  год  неотступно  преследовал 

голод. Сегодня эти невеселые воспоминания слушают ее внуки и 

правнуки, в шутку называют их бабушкиными «сказками». 

Понятно  поэтому,  с  какими  чувствами  ждали  труженики 

тыла – а это были все малолетние дети, женщины, пожилые люди 

– того дня, когда воины, вернувшиеся с фронта, снимут с их плеч 

этот неподъемный груз. 

Долден  ата  Аугенбаев  живет  в  селе 

Урыль  Катон-Карагайского  района  и 

единственный  здесь  участник  Великой 

Отечественной войны, ему 95 лет. 

-  Мне  было  всего  18  лет,  когда  я 

принял  военную  присягу  2  октября  1939 

года, в составе артиллерийского дивизиона 

53-го 

стрелкового 

полка, 

впервые 

сформированного  в  Сибирском  военном  округе  и  прошел  войну 

от первого до последнего дня, был артиллеристом. В апреле 1941-

го  был  переведен  в  543-й  корпусной  артиллерийский  полк, 

сформированный  в  составе  31  стрелкового  корпуса,  который  с 

первого  дня  войны  находился  в  составе  действующей  Красной 

Армии. 

–  Субботним  вечером,  накануне  22  июня,  мы  всем 

подразделением  которое  дислоцировалось  под  украинским 

городом  Житомиром,  беззаботно  смотрели  художественную 

киноленту в местном клубе, вспоминает ветеран. 

– В те минуты никто из нас и не помышлял о войне, потому 

что знали, что с Германией заключен пакт о ненападении. Но уже 

утро  следующего  дня  для  многих  ребят  стало  последним.  Мне 

посчастливилось  уцелеть  после  массированной  бомбардировки. 

Конечно,  с  большими  потерями  отступали,  с  горечью  оставляя 

полуразрушенные  города  и  села.  Ведь  к  началу  войны  войска 

западных  округов  не  были  приведены  в  состояние  полной 

боеготовности. Их дислокация не отвечала задачам обороны, так 

559 

 

как  в  случае  войны  Красная  Армия  должна  была  только 

наступать. Тем более, противник имел изрядное преимущество в 

технике  и  живой  силе,  как  в  воздухе,  так  и  на  земле,  ведь 

практически  вся  европейская  оборонная  промышленность 

работала  на  Германию.  Только  под  Киевом  мы  смогли 

укрепиться и занять плотную оборону… 

20-летний  Долден  пережил  в  страшные  первые  дни  войны 

потерю однополчан, голод, прорыв кольца окружения, и ранение 

в голову, которое со временем отняло зрение. 

Остатки  543-го  артполка  были  переданы  в  другие 

подразделения.  После  длительного  лечения  в  госпитале  города 

Ворошиловграда  я  продолжил  воевать  в  составе  150-го 

артиллерийского  полка  Юго-Западного  фронта.  Мощное  203-

миллиметровое  орудие  (гаубица  Б-4),  при  которой  был  и 

замковым  вторым  номером,  и  наводчиком  –  первым,  стреляло  в 

основном  по  закрытым  целям  на  расстояние  до  18  километров. 

Каждый  снаряд  весил  почти  60,  а  вес  бетонобойных  снарядов 

достигал  100  килограммов.  Поэтому  каждое  такое  орудие 

обслуживали девять человек, включая командира. 

-  Наши  солдаты  окрестили  эту  гаубицу  «карельской 

скульптурой», так как при стрельбе по финским ДОТам на линии 

Маннергейма  в  период  советско-финской  войны,  снаряды  Б-4 

превращали  эти  сооружения  в  причудливую  мешанину  кусков 

бетона и железной арматуры.  

Немало  урона  наша  гаубичная  батарея  наносила  фашистам, 

выпуская  из  пятиметрового  жерла  своего  ствола  смертоносные 

осколочные, фугасные и бетонобойные снаряды! 

–  Артиллерия  –  это,  как  говорили  мои  сослуживцы,  Бог 

войны. Если бы к зиме 1942 года наша армия не обладала столь 

мощным  артиллеристским  вооружением,  еще  неизвестно,  каким 

мог стать исход войны.  

- Дали жару мы тогда фрицам под Москвой и Сталинградом, 

на  Орловско-Курской  дуге!  Именно  в  то  время  произошел 

коренной  перелом,  после  которого  пришлось  фашистам  драпать 

назад в свое логово. 

560 

 

После  я  со  своим  артиллеристским  подразделением, 

входившим  в  состав  Второго  Украинского  фронта,  освобождал 

многие украинские города: Харьков, Киев, Житомир и другие, а 

после  триумфального  шествия  Красной  Армии  по  вражеской 

территории  –  Гамбург  и  Магдебург.  Там  и  встретил  победную 

весну 1945-го… 

За  храбрость,  стойкость  и  мужество,  проявленные  в  боях  с 

немецко-фашистскими 

захватчиками, 

Долден 

Ауганбаев 

награжден  орденом  Отечественной  войны  второй  степени, 

медалью  Жукова,  множеством  юбилейных  наград.  Вернулся 

домой в 1946 году. 

Имя  ветерана  Великой  Отечественной  войны,  проявившего 

доблесть  и  мужество  при  форсировании  Днепра,  с  гордостью 

носил когда-то его родной совхоз села Архат Абайского района. 

Закария  Белибаев  ушел  на  фронт  в  первые  дни  Великой 

Отечественной  войны.  Служил  понтонером  18-го  отдельного 

понтонно-мостового  батальона  3-й  понтонно-мостовой  бригады 

60-й  армии  Центрального  фронта.  Когда  при  форсировании 

Днепра  в  сентябре  1943  года  командира  отделения  тяжело 

ранило,  не  колеблясь  ни  минуты,  взял  на  себя  командование 

отделением. 

Переправа 

длилась 

несколько 

суток 

под 

непрерывным  огнем  противника.  Был  момент,  когда  паром, 

которым  управлял  Белибаев,  был  поврежден,  но  он  быстро 

устранил неисправность и продолжил переправу.  

За проявленное мужество и доблесть рядовому Белибаеву 17 

октября  1943  года  присвоено  звание  Героя  Советского  Союза. 

Кроме  того,  в  годы  войны  он  был  награжден  орденами  Ленина, 

Отечественной  войны  II  степени  и  несколькими  медалями.  Так 

совпало, что день рождения Героя Советского Союза совпадает с 

датой Великой Победы над фашизмом – 9 мая. 

–  Когда  Белибаева  спрашивали:  «За  что  вы  получили 

Золотую Звезду Героя?» – скромный и немногословный Закария 

чувствовал  себя  неудобно.  «Я  был  одним  из  многих  солдат,  кто 

успешно  форсировал  Днепр. Видно,  попался  на  глаза  одному  из 

больших  начальников,  наблюдавших  с  берега  в  бинокль  за 

переправой. Мне просто повезло». 

561 

 

В  селе  Барашки  Шемонаихинского 

района  19  января  1914  года  родился  Иван 

жүктеу/скачать 5,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: