«Қаржылық есептілік аудиті» рәсімдік стандарты 1- бөлім. Жалпы ережелер
- тарау. Дебиторлық және кредиторлық берешек аудиті
жүктеу/скачать 0,51 Mb.
|
2. ! $ 07.docx (1)
| 5- тарау. Дебиторлық және кредиторлық берешек аудиті
158. Дебиторлық және кредиторлық берешегі аудитінің, қызметкерлермен есеп айырысулардың мақсаты бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік бойынша нормативтік құқықтық актілерге сәйкес дебиторлық және кредиторлық берешектің баптары бойнша қаржылық есептіліктің дәйектілігі туралы аудиторлық пікірді қалыптастыру болып табылады. 159. Дебиторлық және кредиторлық берешек аудитінің, қызметкерлерімен есеп айырысудың міндеттері: кіріс сальдосының дұрыстығын растау; құрамы мен құрылымын зерделеу; ішкі бақылау және бухгалтерлік есеп жүйесін бастапқы бағалау; бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікте бастапқы тану кезінде дебиторлық және кредиторлық берешекті көрсету; дебиторлық және кредиторлық берешектің есептелген сомасының дұрыстығын және оның есепте көрсетілу дәйектілігін тексеру; тексерілетін кезеңнің қаржылық есептілігіне айтарлықтай әсер ететін бұрмалаулардың болмағанын растау; тиісті есепті кезеңде есеп пен есептілікте дебиторлық және кредиторлық берешекті көрсету; қызметкерлерге жүргізілген есептеулердің, ұстап қалулардың және төлемдердің қолданыстағы заңнамаға сәйкес негізділігі мен дұрыстығын тексеру; пайдаланылмаған демалыстар бойынша резервті есептеудің дұрыстығын және олардың қаржылық есептілікте көрсетілуінің дұрыстығын тексеру; есеп берілетін сомаларды құжаттық ресімдеу және есепке алу дұрыстығы дұрыстығын тексеру және олардың қаржылық есептілікте көрсетілуінің дұрыстығын тексеру; шығыс сальдосының дұрыстығын растау болып табылады: 160. Дебиторлық және кредиторлық берешекке, қызметкерлермен есеп айырысуына аудит жүргізген кезде мемлекеттік аудитор: «Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті және Ұлттық Банкінің сметасы (бюджеті) есебінен қамтылған Қазақстан Республикасы органдары қызметкерлеріне еңбекақы төлеудің бірыңғай жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 17 қаңтардағы № 1284 Жарлығын; «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының кодексін; Қазақстан Республикасының еңбек кодексін; Қазақстан Республикасының мынадай заңдарын: 1992 жылғы 30 маусымдағы «Арал өңіріндегі экологиялық қасірет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы»; 1992 жылғы 18 желтоқсандағы «Семей сынақ ядролық полигонындағы ядролық сынаулардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы»; Қазақстан Республикасы Үкіметінің мынадай қаулыларын: «Мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ұсталатын мемлекеттiк мекемелер қызметкерлерiнiң, сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Парламенті депутаттарының Қазақстан Республикасының шегiндегi қызметтiк іссапарлары туралы ережені бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 22 қыркүйектегі №1428; «Мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен Қазақстан Республикасы органдарының қызметкерлеріне сыйлық беру, материалдық көмек көрсету және лауазымдық жалақыларына үстемеақылар белгілеу ережесін бекіту туралы» 2001 жылғы 29 тамыз № 1127; «Азаматтық қызметшілерге, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен ұсталатын ұйымдардың қызметкерлеріне, қазыналық кәсіпорындардың қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 31 желтоқсандағы №1193, сондай ақ осы Стандарттың 94-тармағындағы көрсетілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің басқа қаулылары; Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 17 сәуірдегі № 236 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік төлемдерді тағайындау, мөлшерін есептеу (айқындау), қайта есептеу, сондай-ақ олардың жүзеге асырылу қағидалары (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізімінде №11224 болып тіркелген); Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1053 бұйрығымен бекітілген Жұмыс істеу жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына, жыл сайынғы ақы төленетін қосымша еңбек демалысына және еңбекке ақы төлеудің жоғарылатылған мөлшеріне құқық беретін өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізімі, ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесі (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12731 болып тіркелген); Қазақстан Республикасы Қаржы және ұлттық экономика министрлігтерінің осы Стандарттың 8, 76, 94, 138 тармақтарында көрсетілген бұйрықтарын; жергілікті атқарушы органдардың мемлекеттік мекемелердің таза табысының бір бөлігін аудару нормативтері жөніндегі қаулыларын; басқа нормативтік құқықтық актілерді және ақпарат көздерін басшылыққа алады. Аудиторлық дәлелдемелердің көздері мыналар болып табылады: тауарларды (жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді) жеткізуге азаматтық-құқықтық мәмілелер, мемлекеттік сатып алу нәтижесі туралы хаттамалары, жүкқұжаттар, шот-фактуралар, орындалған жұмыстардың (көрсетілген қызметтердің) актілері, төлем құжаттар, өзара есептесуді салыстыру актілері, түгендеу актілері, дебиторлармен және кредиторлармен есептесуді түгендеу актісіне анықтама; жеке салық шоттары, міндетті зейнетақы жарналары бойынша және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына жарналар бойынша жеке шоттар; аванстық есептер; таза табыстың бір бөлігін бөлу туралы бұйрықтар мен хаттамалардың, бюджет кірісіне таза табыстың бір бөлігін аударуға төлем тапсырмаларының көшірмелері; көрсетілген ақылы қызметтер және жұмыстарды орындағаны және қызметтерді көрсеткені үшін ақшалай қаражаттың өндірілген сомалары жөніндегі ақпарат, төлем тапсырмалары мен төлеу туралы түбіртектер және қызмет көрсету фактісін растайтын басқа да құжаттар; сот органының атқару парақтары, сот талқылаулары мен кінәраттар туралы ақпарат, мемлекет кірісіне тұрақсыздық айыбын өндіріп алу туралы сот шешімі, тұрақсыздық айыбын төлеу туралы хабарлама; мемлекеттік мекеменің міндеттемелері бойынша және төлемдері бойынша жеке қаржыландыру жоспары; 5-мемориалды ордер - «Еңбекақы мен стипендиялар бойынша есептеу ведомостерінің жиынтығы» Нысандар альбомындағы 405 нысаны; 6-мемориалды ордер - «Ұйымдармен есеп айырысу бойынша жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 408 нысаны; 7-мемориалды ордер - «Аванстық төлемдер тәртібіндегі есеп айырысу бойынша жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 408 нысаны; 8-мемориалды ордер - «Есеп беруге жауапты тұлғалармен есеп айырысу бойынша жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 386 нысаны; 15-мемориалды ордер - «Айырбасталмайтын операциялардан кірістерді есептеудің жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 409 нысаны; 16-мемориалды ордер - «Тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) сатудан кірістерді есептеудің жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 409-а нысаны; 17-мемориалды ордер - «Активтерді басқарудан түсетін кірістерді есептеудің жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 409-б нысаны; 18-мемориалды ордер - «Өзге операциялар бойынша кірістерді есептеудің жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 409-в нысаны; 19-мемориалды ордер - «Операциялық шығыстарды есептеудің жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 458 нысаны; 20-мемориалды ордер - «Бюджеттік төлемдер бойынша шығыстарды есептеудің жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 458-а нысаны; 21-мемориалды ордер - «Активтерді басқару бойынша шығыстарды есептеудің жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 458-б нысаны; 22-мемориалды ордер - «Өзге операциялар бойынша шығыстарды есептеудің жинақтау ведомосі» Нысандар альбомындағы 458-в нысаны; көп бағанды карточка Нысандар альбомындағы 283 нысаны; карточка Нысандар альбомындағы 292-а нысаны; жоспарлы тағайындауларды және шығыстарды есепке алу кітабы Нысандар альбомындағы 294 нысаны; «Басты журнал» кітабы Нысандар альбомындағы 308 нысаны; карточка-анықтамасы (жеке шот) Нысандар альбомындағы 417 нысаны; алимент өндіріп алу туралы орындау парақтарын есепке алу кітабы Нысандар альбомындағы 437 нысаны; күнкөрісі төмен отбасыларының балаларына жәрдемақы төлеуге ведомость Нысандар альбомындағы 450 нысаны; бюджеттік есептілікті жасау мен ұсынудың ережелерінің КБ-Б, КБ-П нысандары бойынша кредиторлық берешек туралы есеп; бюджеттік есептілікті жасау мен ұсынудың ережелерінің ДБ-Б, ДБ-П нысандары бойынша дебиторлық берешек туралы есеп; бюджет қаражатының есебінен кредиторлық берешектің пайда болу себептері туралы ақпарат; бюджет қаражатының есебінен дебиторлық берешектің пайда болу себептері туралы ақпарат; өзге қаражат есебінен, сондай-ақ жетіспеушіліктер мен талан-таражға салу нәтижесінде бюджет қаражаты есебінен пайда болған кредиторлық берешек; аудит объектісінің бұйрықтары; аудит объектісі бекіткен штат кестесі; аудит объектісі мен қызметкер арасында жасалған еңбек шарттары; есеп айырысу-төлеу ведомосі Нысандар альбомындағы 49 нысаны; аванстық есеп Нысандар альбомындағы 286 нысаны; көп бағанды карточка Нысандар альбомындағы 283 нысаны; карточка Нысандар альбомындағы 292-а нысаны; төлем ведомосі Нысандар альбомындағы 389 нысаны; кредитке сатып алынған тауарлар үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысынан ақша ұстап қалу тізілімі Нысандар альбомындағы 407 нысаны; карточка-анықтамасы (жеке шот) Нысандар альбомындағы 417 нысаны; пайдаланылған жұмыс уақытын есепке алу және жалақыны есептеу табелі Нысандар альбомындағы 421 нысаны; жұмыс нормаларын есептеу картасы Нысандар альбомындағы 423 нысаны; наряд Нысандар альбомындағы 424 нысаны; демалыс беру (жұмыстан босату) туралы есеп айырысу Нысандар альбомындағы 425 нысаны; депонантталған еңбекақы мен стипендияның талдамалы есебі кітабы Нысандар альбомындағы 441 нысаны; еңбек кітапшалары бланкілерін есепке алудың кіріс-шығыс кітабы Нысандар альбомындағы 449 нысаны; жинақтаушы зейнетақы қорларына төленетін міндетті зейнетақы жарналарын есепке алу кітабы Нысандар альбомындағы 451 нысаны; салымдар бойынша жеке шоттарға тиесілі жалақыны есептеуге арналған тізім Нысандар альбомындағы 455 нысаны; ағымдағы шоттарға тиесілі ақша төлемдерін есептеуге арналған тізім Нысандар альбомындағы 456 нысаны; пайдаланылмаған демалыстар бойынша резервті есептеу Нысандар альбомындағы 463 нысаны; «Басты журнал» кітабы Нысандар альбомындағы 308 нысаны; мүліктік жалдауға (жалға алуға) қабылдап алу-беру актілері; мүліктік жалдау (жалға алу) шарттары; аудиторлық дәлелдемелердің басқа көздері. 161. Дебиторлық және кредиторлық берешек аудиті бухгалтерлік есеп тіркелімдерінің негізінде жүргізіледі. Қажет болған кезде сыртқы көздерден сұрату жүргізіледі. Бухгалтерлік есеп тіркелімдерінің және жасалған шарттардың негізінде мемлекеттік аудитор міндетті тексерілуге жататын дебиторлық және кредиторлық берешекпен операциялар түрлерін айқындайды, шарттық міндеттемелердің уақтылы орындалуын анықтайды. 162. Аудиторлық дәлелдемелерді жинау аудиторлық рәсімдер жүргізу жолымен жүргізіледі және осы Стандартқа 33-қосымшаға сәйкес «ЖД – Дебиторлық және кредиторлық берешекке аудиторлық рәсімдер жүргізу бағдарламасына (ЖҚ-ДБКББ)» нысан бойынша жұмыс құжатымен ресімделеді. Аудиторлық дәлелдемелер жинауды жүргізу өлшемшарттары: пайда болуы – бухгалтерлік есепте көрсетілген дебиторлық және кредиторлық берешек бойынша операциялар шын мәнінде осы аудит объектісіне тиесілі. толықтығы – дебиторлық және кредиторлық берешек бухгалтерлік есепте ескерілген және олар жөніндегі ақпарат ашылған; нақтылық және бөлу – дебиторлық және кредиторлық берешек тиесілі сомаға көрсетілген және есепті кезеңнің ішінде бөлінген; болуы – қаржылық есептілікте көрсетілген дебиторлық және кредиторлық берешек есепті күндегі жағдай бойынша шын мәнінде бар; құқықтар мен міндеттемелер – дебиторлық және кредиторлық берешекке аудит объектісінің құқықтары құжаттамамен расталған; бағалау мен бөліп тастау – дебиторлық және кредиторлық берешек бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікте дұрыс бағамен көрсетілген, есепке алу саясатының талаптарына сәйкес кезеңдер бойынша бөлінген (бөлініп тасталған): түсініктілігі – қаржылық ақпарат сенімді берілген және ашылуы нақты берілген; сәйкестігі – дебиторлармен және кредиторлармен операциялар Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп жүргізу тәртібін регламенттейтін нормативтік актілерге сәйкес бухгалтерлік есепте көрсетілген. 163. Егер қаржылық есептілік аудиті аудит объектісінде алғаш рет өткізілген жағдайда, аудитті жүзеге асырып отырған мемлекеттік аудитор тексерілетін кезеңнің басындағы дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алу шоттары бойынша қалдықтарда тексерілетін кезеңнің қаржылық есептілігіне айтарлықтай әсер ете алатын бұрмалаудың жоқ екендігі және алдыңғы есепті кезеңнен дұрыс ауыстырылғаны туралы дәлелдемелер алу қажет. 164. Кейінгі аудитте дебиторлық және кредиторлық берешек шоттары бойынша қалдықтар алдыңғы есепті кезеңнің соңындағы қаржылық есептілікте расталған қалдықтарға сәйкес келетініне көз жеткізу керек. Дебиторлық және кредиторлық берешектің кіріс сальдосының анықтығы аудиторлық рәсімдермен, оның ішінде сырттан растауды сұрату жолымен тексеріледі. Ақпарат алу үшін мемлекеттік аудитор үстеме тексерулер жүргізеді. 165. Мемлекеттік аудитор қызметкерлермен есеп айырысу бойынша кіріс сальдосының анықтығы туралы аудиторлық дәлелдемелер алу үшін бухгалтерлік есептің деректерін зерделеуі тиіс: қызметкерлердің жеке шоттары бойынша аудиттелетін жылдың басындағы сальдоны есеп айырысу-төлеу ведомосімен салыстырып тексеру; алдыңғы жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша қызметкерлердің пайдаланбаған демалыстары бойынша есептелген резерв сомасын талдау; аванстық есептегі қызметкердің есеп беретін сомалар бойынша берешегін «Есеп беруге жауапты тұлғалармен есеп айырысу бойынша жинақтау ведомосі» 8-мемориалды ордерімен салыстырып тексеру. Бюджетпен есептесу бойынша сальдоны растау үшін салықтар бойынша, міндетті зейнетақы жарналары бойынша және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына жарналар бойынша жеке шоттарды сұрату, қайта есептеу және бухгалтерлік есеп тіркелімдерімен салыстыру қажет. Дебиторлық және кредиторлық берешекің кіріс сальдосы аудитінің нәтижелері осы Стандартқа 34-қосымшаға сәйкес нысан бойынша «ЖҚ - Дебиторлық және кредиторлық берешек бойынша кіріс сальдосы (ЖҚ-ДБКБКС)» жұмыс құжатында ресімделеді. 166. Есепті кезеңнің сальдосын растау рәсімі дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алу шоттары бойынша сальдо дұрыс көрсетілгеніне (растауға сәйкес келетініне) және бұрмалаулар жоқ екендігіне көз жеткізу үшін тексерілетін кезеңнің басы мен соңындағы бухгалтерлік есеп тіркелімдерінің және қаржылық есептілік деректерін салыстыру жолымен жүргізіледі. Салыстыру нәтижелері осы Стандартқа 35-қосымшаға сәйкес нысан бойынша «ЖҚ - Дебиторлық және кредиторлық берешектің шығыс сальдосы (ЖҚ-ДБКБШС)» жұмыс құжатында ресімделеді. 167. Мемлекеттік аудиторға ішкі бақылау мен дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алу жүйелерінің жұмыс істеуі тиімділігіне қатысты жеткілікті және тиісті аудиторлық дәлелдемелер алу үшін тестілеу жүргізу жолымен олардың бастапқы бағасын растау рәсімін жүргізу қажет. Ішкі бақылау жүйесінің тиімді жұмыс істеуін айқындау үшін мемлекеттік аудитор мәні бойынша тексерудің сипатын, оны орындау мерзімін және рәсімдерінің ауқымын жоспарлайды. Ішкі бақылау жүйесін зерделеу ақпаратты жинаудың, жаңарту мен талдаудың үздіксіз процесі болып табылады және оған мынадай рәсімдердің көмегімен қол жеткізіледі: аудит объектісінің бақылау құралдарын қадағалау, болуы мүмкін қателер мен жосықсыз іс-қимылдардың алдын алу мақсатында аудит объектісі белгілеген бақылау рәсімдерін талдау; сұхбат жүргізу арқылы дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алуды қамтамасыз ететін мамандардың біліктілік деңгейін айқындау; дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алу жөніндегі құжаттардың тиісінше ресімделуін бағалау; алдыңғы бақылау материалдарын шолу; ішкі құжаттарды инспекциялау: лауазымдық нұсқаулықтар; тұрақты жұмыс істейтін түгендеу комиссиясын құруға бұйрық; түгендеу тізімдемелері; толық материалдық жауапкершілік туралы шарттар; түгендеу жүргізу қорытындылары бойынша аудит объектісі басшылығының шешімдері; басқа да құжаттар. Ішкі бақылау жүйесін тестілеу нәтижесінде мемлекеттік аудитор ақылға қонымды қорытынды жасауға мүмкіндік беретін дәлелдеме алады, оған тәуекелді бағалау бойынша рәсімдерді орындау арқылы аудиторлық пікір негізделетін болады. Ішкі бақылау жүйесін бағалау осы Стандартқа 36-қосымшаға сәйкес нысан бойынша «ЖҚ - Дебиторлық және кредиторлық берешек бойынша ішкі бақылау құралдарының тәуекелдерін бағалау тесті (ЖҚ-ДБКББТ)» жұмыс құжатында ресімделеді. Әрбір жауап ішкі аудит қызметінің жұмыс құжаттарын міндетті түрде қоса бере отырып, қысқаша ескертпемен беріледі. 168. Тестілеу нәтижелері бойынша мемлекеттік аудитор бақылау құралдарының тәуекелдерін айқындайды. Бұрмалануды таппау тәуекелін бағалаудың жоғары деңгейі ішкі бақылау жүйесінің нашар жұмыс істейтіндігін білдіреді, мұның өзі мәні бойынша аудиторлық рәсімдердің көлемін ұлғайтуды талап етеді. Таппау тәуекелінің бағасын орта және төмен деңгейге дейін түсіру үшін мемлекеттік аудитор бақылау құралдарын қосымша тестілеуден өткізеді. Бұрмалануды таппау тәуекелін бағалаудың орта және төмен деңгейі ішкі бақылау жүйесінің қанағаттанарлық жұмыс істейтіндігін білдіреді, сондықтан да қолданылатын аудиторлық рәсімдердің көлемін азайтуға болады. Егер мемлекеттік аудитор тәуекелді ыңғайлы төмен деңгейге дейін төмендетуді ұйғарса, ішкі бақылау құралдарын қосымша тестілеуден өткізу талап етіледі. 169. Қызметкерлермен есептесу бойынша ішкі бақылау жүйесін түсіну ақпаратты жинаудың, жаңарту мен талдаудың үздіксіз процесі болып табылады және оған мынадай рәсімдердің көмегімен қол жеткізіледі: персонал санаттарын, аудит объектісі қолданатын еңбекке ақы төлеу жүйесін және нысандарын зерделеу; қызметкерлермен есептесу бойынша операцияларды есепке алу жөнінде қызметкерлерге жазбаша немесе ауызша сауалнама жүргізу, алынған ақпаратты тіркеу, өңдеу және қорытындылау; қызметкерлермен есептесу бойынша операцияларды есепке алуды қамтамасыз ететін мамандардың біліктілік деңгейін айқындау; қызметкерлермен есептесу бойынша есептер алгоритмінің нақтылығына және құжаттардың тиісінше ресімделуіне қарай бухгалтерлік есептің ақпараттық жүйесін бағалау; алдыңғы тексерулердің материалдарын шолу; ішкі құжаттарды инспекциялау (лауазымдық нұсқаулықтар; жеке құрам бойынша бұйрықтар; қызметтік іссапарға бұйрықтар; қызметкерлермен және есеп беруге жауапты тұлғалармен есептесуге жүргізілген түгендеудің нәтижелері). Дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алу шоттары бойынша сальдоны тексеру үшін іріктеудің көлемі жоспарлау сатысында орындалатын ішкі бақылау мен аудиторлық тәуекелдер жүйесін бағалау негізінде айқындалады. 170. Мемлекеттік аудиторға есепті кезеңде дебиторлық және кредиторлық берешектің болуын анықтау, берешек құрылымын талдау, берешектің өзгеру себептерін анықтау және зерделеу үшін талдамалық рәсімдер жүргізу қажет. Дебиторлық және кредиторлық берешектің болуын анықтау және талдау үшін мемлекеттік аудитор құжаттарды, тексерілетін кезеңнің 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша дебиторлармен және кредиторлармен өзара есеп айырысу актілерін сұратады, есептесу операцияларының сипаты, шарттық міндеттемелердің орындалу барысы туралы қызметкерлермен сұхбат жүргізеді. Одан әрі аудиторлық рәсімдерді айқындау үшін мемлекеттік аудиторға негізгі өнім берушілер мен сатып алушыларға талдау жүргізу, дебиторлық және кредиторлық берешектің құрылымын, санаттар бойынша оның сыныптамасын (бюджетпен есептесу бойынша, сатып алушылар мен тапсырыс берушілер, қызметкерлер, өнім берушілер мен мердігерлер және басқа), пайда болу және өтеу мерзімдерін (қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді) айқындау қажет. 171. Мемлекеттік аудитор мынадай: квазимемлекеттік сектор субъектілері бюджет кірісіне аударуға тиіс дивидендтер бойынша сыйақы және таза табыстың бір бөлігі аударымының сомасын есепте көрсету үшін алынатын қысқа мерзімді сыйақылардың және бюджетпен есеп айырысу бойынша қысқа мерзімді кредиторлық берешек бабтары бойынша; қысқа мерзімді дебиторлық және кредиторлық берешек (бюджетпен есептесу, күмәнді дебиторлық берешек бойынша резерв) бабтары бойынша аудиторлық рәсімдерді жүргізеді. 172. Қаржылық есептіліктің елеулі бұрмалану тәуекелдерін қарастыру кезінде мемлекеттік аудитор жосықсыз іс-қимыл тәуекелдерін қарастырады, өнім жеткізу шарттарының болуын, олардың дұрыс ресімделуін, мерзімі өткен берешектің пайда болу күні мен себебін белгілейді. Мемлекеттік аудиторға өнім берушілермен және мердігерлермен есептесуді есепке алу тіркелімдерінде толық көлемде көрсетілгені, шарттарды, орындалған жұмыстарды қабылдап алу-тапсыру актілерін, шот-фактураларды, төлеуге берілетін шоттарды тексеру жолымен өнім берушілермен және мердігерлермен орындалған жұмыстарға есептесудің негізділігі туралы дәлелдемелер алу қажет. Тараптардың шарттар бойынша міндеттемелерді толық және уақтылы орындауы тексеріледі. Мемлекеттік аудитор берешектің іс жүзінде болуын растау және бухгалтерлік есеп деректерімен салыстыру үшін шарттық міндеттемелер сомасын төлем құжаттарымен салыстырады. 173. Мемлекеттік аудиторға берешектің бастапқы құжаттардың болуымен расталатын іс жүзінде жасалған операциялар бойынша көрсетілгеніне көз жеткізу қажет. Берешекті қалыптастырудың дұрыстығын тексеру кезінде мемлекеттік аудитор құжаттардың негізінде берешек пайда болған құжаттарды (мысалы, шарттар, жүкқұжаттар, шот-фактуралар, орындалған жұмыстар актілері, төлеуге берілетін шоттар) зерделейді. Мемлекеттік аудитор шоттардың толық және уақтылы төленуін анықтау үшін дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысу актілерін сұратады, оларды бухгалтерлік есеп деректерімен салыстырады. Мемлекеттік аудитор бастапқы құжаттардың деректерін олардың негізінде есепте берешек көрсетілген құжаттармен салыстырғанда тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) кіріске толық, уақтылы және дұрыс алынуын тексереді. Мемлекеттік аудиторға ҚБШ-ға түскен сомаларды қайтару, не белгілі бір жағдайлар болғанда тиісті бюджеттің кірісіне аудару шарттарымен Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу саласындағы заңнамалық актілерге сәйкес оларды толық, уақтылы және дұрыс есепке алынуына көз жеткізу қажет. Мемлекеттік аудиторға шарттық міндеттемелерді, дебиторлық берешекті талап ету жөнінде жүргізілген іс шаралардың нәтижелерін орындамағаны үшін өнім берушілерге уақтылы кінәрат қойылуына көз жеткізу қажет (мысалы, талап-арызды сотқа беру, мемлекеттік бажды төлеу туралы төлем құжаттары, борышкерді банкрот деп тану). Мемлекеттік аудиторға күмәнді борыштар бойынша резервті қалыптастыру және есепке алу дұрыстығын тексеру, тексерілетін кезеңдегі резервтер бойынша есептерді сұрату және қайта есептеу рәсімімен жүргізілген есептердің математикалық дәлдігін тексеру қажет. 174. Мемлекеттік аудиторға дебиторлық және кредиторлық берешек іс жүзінде пайда болған кезеңдегі есеп пен есептілікте көрсетілгені туралы жеткілікті және тиісті дәлелдемелерді алу қажет. Мемлекеттік аудиторға нысаналы трансферттер бойынша дебиторлық берешек сомалары қаражатты нысаналы пайдалану жөніндегі берілген есептердің негізінде есептен шығарғанға дейін төмен тұрған бюджеттерге іс жүзінде аударуға дейін есепте танылғанына, нысаналы трансферттердің пайдаланылмаған сомалары бюджетке аударылғанына немесе Бюджетті атқару қағидаларында айқындалған тәртіппен келесі есепті жылы қосымша пайдаланылғанына көз жеткізу қажет. 175. Мемлекеттік аудитор Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңнамасына сәйкес зейнетақы төлемдерін, біржолғы және өзге де төлемдерді, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының қаражатынан әлеуметтік төлемдерді ұйымдастыруды және жүзеге асыруды тексереді. Мемлекеттік аудиторға жеке тұлғаларға әлеуметтік төлемдерді және әлеуметтік көмекке трансферттерді, жеке және заңды тұлғаларға субсидияларды, стипендияларды (мемлекеттік оқу орнында) дұрыс, толық және уақтылы есептелуі мен аударылуына көз жеткізу қажет. Мемлекеттік аудитор квазимемлекеттік сектор субъектісінің жарғылық капиталдағы қатысу үлесін анықтау үшін құжаттарды сұратады, дивидендтер бойынша сыйақы және таза табыстың бір бөлігін аудару сомаларын бюджет кірісіне аударылуын тексереді. Материалдық залалды өтеу бойынша есептерді тексеру кезінде мемлекеттік аудиторға бересі мен талан таражының пайда болу мерзімдерін және себептерін, оларды өндіріп алуды, материалдық құндылықтарды негізсіз есептен шығару жағдайларын талдау қажет. 176. Дебиторлық және кредиторлық берешек туралы ақпараттың толық ашылуын тексеру барысында мемлекеттік аудитор қысқа мерзімді берешектің ұзақ мерзімді берешекке және ұзақ мерзімді берешектің қысқа мерзімді берешекке сыныпталмауын талдайды. Қызметкерлермен еңбекақы бойынша жүргізілген есеп айырысудың дұрыстығына аудит жүргізу процесінде мемлекеттік аудитор осы есеп айырысулар қолданыстағы заңнамаға сәйкес жүзеге асырылатыны және операциялар бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікте дұрыс көрсетілгені туралы жеткілікті және тиісті дәлелдемелер алады. 177. Мемлекеттік аудитор жасалған аударымдардың негізділігі мен дұрыстығы туралы дәлелдемелер алу үшін мынадай рәсімдер жүргізеді: бекітілген штат кестесін жұмыс уақытын есепке алу табелімен және есеп айырысу-төлем тізімдемесімен салыстырады; лауазымдық жалақылардың штат кестесіне сәйкес есептелуін, бекітілген нормативтік құқықтық актілерге сәйкес қосымша ақыларды, үстемеақыларды, өтемақыларды есептеудің негізділігі мен дұрыстығын тексереді; қызметкерлерге еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша жәрдемақыларды есептеу дұрыстығын тексереді. 178. Мемлекеттік аудитор жеке табыс салығы мен міндетті зейнетақы жарналары Қазақстан Республикасының салық және зейнетақы заңнамасына сәйкес есептелетініне және басқа да ұстап қалулар (мысалы, алименттер) негізделген болып табылатынына (атқару құжаттарының немесе басқа да растайтын құжаттардың болуы немесе) көз жеткізу үшін қызметкерлердің жалақыларынан жүргізілген ұстап қалуларды тексереді. 179. Мемлекеттік аудитор іріктеу рәсімін орындай отырып, қызметкерлерге аударылған сомаларды тексереді, «Төленді» бағаны бойынша есеп айырысу-төлем тізімдемесіндегі сомаларды қызметкерлердің жеке шоттарымен және төлеуге берілетін шотқа қоса берілетін тізіммен салыстырып, аударылған жалақының талдамалық есебін тексереді. 180. Пайдаланылмаған демалыстар бойынша есептелген және пайдаланылған резервке аудит жүргізген кезде мынадай: өткен кезеңдер үшін қызметкерлерге демалыс ақыны есептеу тексерілетін кезеңнің алдындағы кезеңнің 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша қалыптастырылған пайдаланылмаған демалыстар бойынша резервтің есебінен жүзеге асырылып отырғандығы; ағымдағы қаржы жылының резервін төлемдері есепті қаржы жылында жүргізілетін міндеттемелер бойынша жүргізілетіні; есептелген резервтің сомасы тексерілетін кезеңнің қаржылық есептілігіне айтарлықтай әсер ете алатын бұрмалаудың болмауы туралы аудиторлық дәлелдемелер алу қажет. Пайдаланылмаған демалыстар бойынша пайдаланылмаған резервке аудит жүргізген кезде мемлекеттік аудитор Нысандар альбомында көзделген «Пайдаланылмаған демалыстар бойынша резервті есептеу» 463 нысаны бойынша есептемені және қызметкерлердің жеке карточкаларын сұратады. Мемлекеттік аудитор жеке шоттар бойынша пайдаланылмаған демалыстар күндерінің санын айқындау дұрыстығын, Қазақстан Республикасының еңбек және өзге де заңнамасында белгіленген қосымша ақылы демалыс күндерін іріктеп тексереді. 181. Есеп беретін сомаларға аудит процесінде мемлекеттік аудитор талдамалық және синтетикалық есеп Бухгалтерлік есептілікті жүргізу қағидаларында белгіленген тәртіпке сәйкес келетіндігін және қаржылық есептілік есеп беретін сомалар бойынша деректерді дұрыс беруді қамтамасыз ететіндігін анықтайды. Есеп беретін сомалармен жүргізілген шығыстардың толықтығына аудиторлық дәлелдемелер алу үшін мемлекеттік аудитор аванстық есептерден және бухгалтерлік есептің деректерінен шығыстарды іріктейді және растайтын бастапқы құжаттарды қоса бере отырып, аванстық есептердің бар екендігіне көз жеткізеді. Қызметтік іссапарлар бойынша шығындарды өтеудің негізділігін анықтау мақсатында мемлекеттік аудитор тәуліктік шығыстарды, тұрғын үй жалдау бойынша шығыстарды өтеу нормаларын, жол жүру құжаттарының болуын тексереді. 182. Маңыздылық деңгейін айқындау кезінде мемлекеттік аудиторға есептесу шоттары бойынша қалдықтар мен айналымның ерекшеліктерін зерделеу және жалпы аудиторлық тәуекелді қолайлы төмен деңгейге дейін түсіру үшін аудиторлық іріктеуді және (немесе) талдамалық рәсімдерді қандай жағдайларда қолдану қажеттілігін шешу қажет. 183. Мемлекеттік аудитор жаппай әдіспен дебиторлық және кредиторлық берешекке аудит жүргізген кезде айналым-сальдо тізімдемесінің деректерін Нысандар альбомында көзделген мемориалды ордерлердің және бас кітаптың деректерімен салыстырады. Іріктеу әдісі кезінде шот-фактуралардың, төлеуге берілетін шоттардың, салыстыру актілерінің деректерімен салыстырады. Іріктеу құрамына есептесу операциялары жүйелі түрде жүзеге асырылатын немесе есеп айырысу сомалары айтарлықтай өнім берушілер мен сатып алушылар енгізіледі. Жүргізілген іріктеу бойынша мемлекеттік аудитор бухгалтерлік есептің деректерін қажетті құжаттар қоса берілген дебиторлардан (кредиторлардан) алынған растау хаттарымен салыстырады. Сомалар бойынша сәйкессіздіктер анықталған жағдайда мемлекеттік аудитор сәйкес келмеу себептерін анықтайды. Сырттан растау алу мүмкін болмаған жағдайда мемлекеттік аудитор берешекті тиісті құжаттармен (мысалы, хаттармен, өзара есеп айырысу актілерімен) растауы қажет. Өнім берушілермен шарттарды репрезентаттық түрде тексеру қажет және іріктелген шарттардың белгілі бір санын тексеру кезінде барлық тексерілетін жиынтық туралы пікір қалыптастыруға болады. 184. Мемлекеттік аудиторға бас жиынтықтың әрбір элементі іріктеуге кіруге бірдей мүмкіндікке ие бола алатында іріктеу элементтерін таңдау қажет. Бас жиынтық шарттардың, жеке шоттардың, аванстық есептердің, мемориалды ордерлердегі жазбалардың жиынтығы болып табылады. Міндетті тексеруге жататын дебиторлық және кредиторлық берешекпен операциялардың түрлерін ескере отырып, мемлекеттік аудиторға таңдалған бас жиынтықтан жекелеген тексеруге жататын барлық элементтерді таңдау қажет. 185. Егер бас жиынтық құны үлкен саны аз элементтерден құрылса немесе жоғары аудиторлық тәуекел болса және басқа құралдар жеткілікті тиісті аудиторлық дәлелдемелер алуға мүмкіндік бермесе, барлық бас жиынтық жаппай тексеруден өткізіледі. 186. Мемлекеттік аудиторға бас жиынтықтың ерекше элементтерін іріктеу қажет. Ерекше элементтерді іріктеу мемлекеттік аудитордың кәсіби пікірі және оның аудит объектісі қызметінің ерекшелігін түсінуі негізінде жүзеге асырылады. Егер бас жиынтықтың қалған бөлігі айтарлықтай болса, мемлекеттік аудиторға тиісті дәлелдемелерді алу мұқтаждығын талдау қажет. Егер мемлекеттік аудитор жиынтықтың қалған бөлігін тестілеу туралы шешім қабылдаса, онда одан тексеруге жататын жекелеген элементтер іріктеледі. 187. Іріктеп тексеруге элементтерді таңдаған кезде әрбір бап пен операцияның әрбір түрі тексеруге бірдей ықтималдықпен іріктеу үшін мемлекеттік аудиторға дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алу шоттары бойынша қалдықтарды, олар бойынша операцияларды салыстыру қажет. Мысалы, дебиторлық және кредиторлық берешектің жиынтығы былайша: дебиторлық және кредиторлық берешек түрлері бойынша. Іріктеу дебиторлық және кредиторлық берешектің әрбір тобы бойынша жүзеге асырылуы қажет; құндық белгісі бойынша. Іріктеуге дебиторлық және кредиторлық берешектің айтарлықтай баптары енгізіледі; аудит объектісі қызметінің ерекшеліктеріне байланысты басқа да белгілер бойынша топтастырылады. Бұрмалаудың жоғары тәуекелін ұйғаратын жиынтық нақты бір сипаттамаға сәйкес стратификациялануы мүмкін. Мысалы, күмәнді дебиторлық берешек бойынша резервті тестілеу кезінде сальдо өтеу мерзімі бойынша топтастырылуы мүмкін. 188. Анағұрлым егжей-тегжейлі тексеру және аудиторлық іріктеу қолданылатын кездегі жағдайлар үшін есептемелерді есепке алу баптары бойынша жүргізілген аудиторлық рәсімдердің нәтижелерін ескере отырып, мемлекеттік аудиторға мәні бойынша тексеру кезінде талдамалық рәсімдерді жүргізу талап етілетінін айқындау қажет. Егер шарттық міндеттемелерді орындауға бақылау құралдары тиімсіз болса, онда мемлекеттік аудитор егжей-тегжейлі тестілерге сүйенетін болады. 189. Мемлекеттік аудитор аудит объектісін түгендеу процесін ұйымдастыру дебиторлық және кредиторлық берешектің дұрыстығын қамтамасыз ете алатындығына көз жеткізу үшін дебиторлық және кредиторлық берешекті түгендеуге қатысады. Мемлекеттік аудитор түгендеу жүргізу және есеп айырысуды салыстыру жолымен дебиторлық және кредиторлық берешектің іс жүзінде болуын белгілейді. Мемлекеттік аудиторға түгендеу жүргізу тәртібі мен мерзімін реттейтін бухгалтерлік есеп жөніндегі ережелердің сақталуын тексеру қажет.түгендеу материалдарын (түгендеу тізімдемелерін, салыстыру ведомосьтерін, түгендеу комиссия отырыстарының хаттамаларын, түгендеу қорытындылары бойынша басшының шешімдерін) және бухгалтерлік анықтамаларды инспекциялау арқылы дебиторлық және кредиторлық берешек мөлшерін және оны өтеудің болжамды мерзімін нақтылау, түгендеудің дұрыс жүргізілуіне, құжаттамалық ресімдеудің нақтылығы мен уақтылығына, түгендеу нәтижелерін бухгалтерлік есепте көрсетілуіне көз жеткізу қажет. Мемлекеттік аудитор тексерілетін кезеңнің соңындағы жағдай бойынша қызметкерлермен, есеп беретін тұлғалармен есеп айырысуды түгендеу нәтижелерін талдайды және оларды есептің іс жүзіндегі жағдайына сәйкес келуі тұрғысынан бағалайды. Мемлекеттік аудитор түгендеу нәтижелері бойынша аудит объектісінің басшысы қабылдайтын шешімдерді зерделейді. 190. Тексеру нәтижелерін қорытындылай келе мемлекеттік аудиторға жұмыс құжаттарында жиналған аудиторлық дәлелдемелерді жүйеге келтіру қажет. Жүйелі сипатқа ие бұзушылықтар бойынша анықталған қателерді барлық тексерілетін жиынтыққа тарату қажет. Анықталған ауытқулардың мәнділігі іріктеу мөлшерін және қателердің жүйелі сипатын ескере отырып айқындалады. Анықталған ауытқулар осы Стандартқа 37-қосымшаға сәйкес нысан бойынша «ЖҚ - Дебиторлық және кредиторлық берешек қателерін жинақтау (ЖҚ-ДБКБҚ)» жұмыс құжатымен ресімделеді. Осы жұмыс құжатының негізінде мемлекеттік аудитор қаржылық есептілікті қалыптастыруға ықпал ететін бұрмалауларды талдайды. 191. Мемлекеттік аудитор операциялардың нақты сыныбына, шоттың сальдосына немесе ашуға белгіленген мәнділік деңгейі асып түсе ме жоқ па туралы мәселені қоса алғанда, әрбір жекелеген бұрмалаудың тиісті операциялар сыныптарына, шоттардың сальдосына немесе ашуға ықпалын бағалау үшін әрбір жекелеген бұрмалауды қарастырады. Егер мәнді емес жекелеген бұрмалаулар саны көп болған жағдайда, мемлекеттік аудитор ақшалай түрде бұрмалаудың саны және жалпы әсері туралы ақпарат береді. Егер орындалған рәсімдердің нәтижесінде қатеден туындаған бұрмалаулар анықталса, мемлекеттік аудитор олардың дебиторлық және кредиторлық берешекке әсерін бағалайды және осы бұрмалаулар жосықсыз іс-қимылдардан туындағанына көз жеткізу үшін осы Стандартдың «Жосықсыз іс-қимылдар» деген 4-бөлімнің 1- тарауына сәйкес қосымша рәсімдер жүргізеді. Дебиторлық және кредиторлық берешек аудитін аяқтау рәсімі мыналарды: аудит объектісінен алынған ақпараттың негізінде аудит нәтижелерін қорытындылауды және бағалауды; аудит жүргізу барысында анықталған қателерді талдауды және олардың тексерілетін кезеңдегі қаржылық есептіліктің дұрыстығына әсерін қамтиды. Дебиторлық және кредиторлық берешек аудитінің нәтижелері осы Стандартқа 38-қосымшаға сәйкес нысан бойынша «ЖҚ - Дебиторлық және кредиторлық берешек – қорытындылар (ЖҚ-ДБКБ-қорытындылар)» жұмыс құжатымен ресімделеді. Жұмыстар аяқталғанда мемлекеттік аудитор тексеру нәтижелері бойынша пікір қалыптастырады, жұмыс құжаттамасын жинақтайды, аудиторлық есептің бөлігін тұжырымдайды және аудит тобының жетекшісіне және (немесе) ішкі мемлекеттік аудит жүргізуге жауапты тұлғаға береді. жүктеу/скачать 0,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|