«Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3-4 (30-31), 2012 Материалы круглого стола «Практика обучения и воспитания детей
\j ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН ОҚУШЫЛАРҒА MATE M АТИКAЛЫҚ
жүктеу/скачать 1,59 Mb. Pdf көрінісі
|
33-31-PB
| \j ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН ОҚУШЫЛАРҒА MATE M АТИКAЛЫҚ
БІЛІМ БЕРУДЕ ҚАЗАҚ ЭТНОПЕДАГОГИКА ЭЛЕМЕНТТЕРШ ҚОЛДАНУ ^ Б.М. Зарубаева Математика пэні бойынша бағдарламада берілген материал кӛлемі ӛте аумақты. Сондықтан да математиканы бағдарламаға сэйкес меңгеру психикалық дамуы тежелген оқушылар ҥшін айтарлықтай қиындықтар туғызады. Себебі, психикалық дамуы тежелген оқушылардың зейіні тҧрақсыз, тез элсірейді, қабылдаулары нашар, есі элсіз, ҧмытшақ, ойлау әрекеті жақсы жетілмеген. Сондықтан мҧғалім мен оқушылардың танымдық қызығушылығын артгыруға, ойлау әрекетінің олқьтлығын тҥзетуге жэне дамытуға бағытталған жҧмыстар талап етіледі. Барлық әдіс-тәсілдерді қолдана отырып сабақтың қызықты ӛтуіне жағдай тудырылуы қажет. Демек, педагогтың негізгі мақсаты - баланың кӛңіл-кҥй дайындығын қамтамасыз ету. Егер мҥғалім ӛз жҥмысын баланың ынтасын жоймай, оны қорқытып, қорламай, керісінше оң эсер етіп, оқуға қҧлшынысын қолдап, дамытатындай етіп ҥйымдастырса, оқушының оқудағы нәтижесі айтарлықтай жақсарады. Психикалық дамуы тежелген оқушыларга тэн ерекшеліктердің бірі, эмоционалды қозғыштықгың жоғарылығы, яғни кӛңіл-кҥйлерінің тҥрақсыздығы. Олар ӛз істеріне бага бере алмайды, ӛз кемшілігін кӛрмейді, ӛзін-ӛзі бағалауы тым жоғары болса, кейбірінде керісінше ӛзіне-ӛзі сенбеушілік байқалады. Тапсырма орындау барысында сәл қиындық кездессе, немесе кей іс- эрекет қанағатгандырмаса балалар жай кҥйзелісіне тҥседі. Тежеулері элсіз, ӛзінің талабына, сезіміне, қабілетіне деген тӛзімі томен [1]. Ӛтілген материалдарды ҥнемі бір деңгейде қайталау немесе жаңа сабақтарды бір ҥрдіспен ӛткізу оқушылардың оқуға деген қызыгушылығын тежейді, оларды жалықтырады. Бҧл ӛз кезегінде ҥнемі ізденіс болмаған соң, яғни танымдық материал «бала дамуының таяу аймағында» (Л.С. Выготский) болмаған соң оның психологиялық жэне ой санасының даму мҥмкіндігін баяулатады. Ал психикалық дамуы тежелген оқушылар ҥшін бҥл дамымай бір деңгейде қалу дегенді білдіреді. Кей жағдайларда психикалық дамуы тежелген оқушылардың психофизиологиялық ерекшеліктеріне байланысты материал қабылданбақ тҥгілі ҥмытылып қалады. Сондықтан сабақты дәстҥрлі емес эдістермен, оның ішінде балаға қанымен берілген, бойына сіңірілген ҥлттық салт-дэстҥр, дҥниетаным, ойындар арқылы тҥрлендірсе психикалық дамуы тежелген оқушылардың пэнге қызығушылығы артып, оқу ҥлгерімі жақсарады. Халық педагогикасы - болашақ азаматты жан-жақгы жетілген ізгілікті, мейірімді етіп тәрбиелеуде педагогика ғылымының негізгі кӛзі болып табылады. Сондықтан да бастауыш мектеп бағдарлама- сында ҥлттық салт-дәстҥр, әдет-ғҥрып туралы материал молынан алынуы тиіс. эсіресе математика пэнін оқытуда ҥлтгық ӛлшем, шама, туыстық қатынастар, т.б. алуға болады [2]. Мысалы, жеті атасын білу дәстҥрін «7» санына байланысты 1 сыныпта ӛтуге болады. Әр оқушыға ӛзінің жеті атасын ҥйретеді, ал мҥғалім жеті ҥрпақтың мэнін ҥғындырады. Ата - әке - немере - шӛбере - немене - шӛпшек - туажат. «Жеті атасын білмеген жетесіз» мақалының мэнін ашып кӛрсетіп, оқушыларды ӛзінің шығу тегін қҧрметтеуге баулиды. Сонымен бірге «7» санын ӛтуде «Жеті қазына» «Жеті жҥрт» ҥғымдарын да алуға болады. «4» санымен сэйкес «тӛрт тҥлік мал»: тҥйе, жылқы, сиыр, қой ҥғымымен, «дҥниенің тӛрт бҥрышы»: оңтҥстік, солтҥстік, шығыс, батыс ҥғымдарын енгізуге болады. Бҥл оқушылардың санасында кеңістікті бағдарЛау машығыньщ қалыптасуына эсерін тигізеді. Сол сияқты ӛлең-жҥмбақтардың мэні де ерекше, жҧмбақтар оқушылардың саналы ойлау қабілетін, вақтырақ айтқанда логшсалық ойлау дағдыларын жетілдіреді, эр баланың зеректігін, Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», №3-4(30-31) 2012 г. — 92 : аңғарымпазды- ғын, топтау жэне салыстыру қабілеттерін жетілдіреді. Мьісалы, тҥйеқҧс ҧшып келеді, аңшы олардың біреуін атып алады, нешеуі қалады? (жауабы: ештеңе, себебі олар ҧшпайды). Қазақ халық санамақтары балаға жақсы таныс қоршаған дҥние заттары мен адамдар ӛмірінің хыныс- тіршілігі арқылы ӛлеңмен сан ҥйрету тәсілі іспеттес. «Санамақтарды халық негізінен, жас оалаға сан ҥйрету мақсатымен шығарған. Санамақтар эрі дҥние танытады, эрі баланың қисынды ойлауы мен математикалық ойлау қабілетін дамытады». Сондықтан санамақтарды бастауыш сыныптарда математиканы оқьпудың қҥралы ретінде пайдаланудың маңызы зор, олар сан ҥғымын саналы тҥрде тҥсінуді жаңа сатыға кӛтереді, он кӛлеміндегі сандардың нӛмірленуін игертуге септігін тигізеді, балаларда санның натурал қатары жӛнінде тҥсінікті қалыптастыруға мҥмкіндік береді. Санамақтарды қолдану барысында оның мазмҧнының тҥсініктілігін қамтамасыз ету қажет. Ӛйткені “ол балаларға танымдық мағлҥмат, тэлімдік ғибрат, эстетикалық ләззат сыйлаумен ғана кҥнды емес, халық тарихының, тҥрмыс-тіршілігінің, дҥниетанымының кезеңдік ерекшеліктерінің бедерін танытумен де бағалы”. . Уақыт шамалары таң, тҥс, сәске, бесін, кеш, тҥн сияқты ҥғымдары саяхат тҥрінде қҥрылған сабақтарда қолдануға болады. Мысалы, таңнан тҥске дейін мысал шығардық, тҥстен сэскеге дейін есеп шығардық, сәскеден бесінге дейін демалдық т.б., сӛйтіп бір сабағымыз - тҥтас бір кҥн. Мҥндағы мақсат -уақыт шамаларының атауларын оқушы санасына сіңіру, эрі кҥнделікті ӛмірде уақытты бағдарлай білуді ҥйрету. Сыйымдылық шамаларын: шымшым, шӛкім, уыс, қос уыс, алақан; ҥзындық және қалындық ӛлшемдері: елі, сҥйем, қарыс сҥйем, сынық сҥйем, қарыс, тҥтам, шынтақ, білек, қолтық, қҥлаш, табан, адым жэне аттам ҥғымдары; биіктік ӛлшемдері: тобықтан, тізеден, белден, иықтан ҥғымдары; қашықтық ӛлшемдерінің ең жеңіл тҥрлері: аттам, қол созым, айшылық, кҥншілік т.б. ҥғымдарын психикалық дамуы тежелген оқушылардың ҥғынуына сэйкес бейімдеп бағдарламаға енгізуге болады. Бҥл ӛлшемдердің тағы бір пайдасы оқушы еш ӛлшеуіш қҥралын пайдаланып жатпайды, эр белгілі шамадағы сандарды жаттап алуды қажет етпейді, сондықтан да бірнеше рет практикалық жаттығулар арасында санаға тез қалыптасып қалады, эрі кҥнделікті ӛмірде қолдануға оңай, қолайлы тәсіл. Математика сабағында халық ойындарын қолданудың тҥрлі жолдары бар. Қазақ халық ойындарын математиканы оқьггу процесінде қолданғанда, ойын процесі мен оқу процесінің бір- бірінен ажырамағаны жӛн. Оқушы ойын іс-әрекеті ҥстінде белгілі бір білімді игеріп, оқу процесінде қалай ойынға араласьш кеткенін аңғармауы шарт. Сонда ғана мҥғалім халық ойындарын оқу іс- әрекетімен байланыстыра алғандығын байқатады және оқушыларда пэндік білім, біліктілік, дағдының қалыпта- суын қамтамасыз етеді [3]. Ойынды сабақтың басында қолдануды жаңа сабаққа немесе сҥралатын ҥй тапсырмасына оқушыларды тҥгел қатыстыру мақсатын кӛздейді. Егер ойын сабақтың ортасында қолданылса, онда мҥғалімнің мақсаты оқушылардың кӛңіл - кҥйлерін сергіту, шаршағанды ҥмыттырып ерік -жігерін дамыту. Ойын сабақтың соңында болса, тақырыпты бекіту не сол сабақтан алған білімді жинақтау мақсатында пайдаланылады. Бастауыш сыныптарда ойынды оқу-тәрбие процесін жетілдіру мақса- тында қолданылып келеді. Математика сабақтарында кӛптен қолданылатын ойындардың қҥрамына: «санамақ», «хантала- пай», «тапқыштар», «кім шапшаң?», «бәйге», «кекпар» сияқты ҥлтгық ойындарды кіргізу де қажет. Ойындар тек сергітушілік мақсатта ғана емес, сонымен қатар ой-ӛрісті дамыту, шапшаң ойлау әрекетін жетілдіру мақсатында қолданылады. Әр ҥрпақ ата-баба ҥлағатын жҥрегіне ҥялатады, зердесіне тҥйіп ӛседі. ¥лттық ойындар халық педагогикасының бір саласы болып табылады. Ғалым эрі ҥстаз С.Елубаев ӛзінің "Қазақ халқының қара есептері" деген монографиялық еңбегінде мынадай тҥжырым жасайды: « Әр тҥрлі есептерді пайдалану оқушылардың жас шамасына шақталып оқушыны жасытпай, қайта жігерлендіретін, математикалық ықьшасын, инициативасын арттыратын- дай болған жән». Қызықты есеп, математикалық олең, эзіл, ертегі, тақпақ жаңылтпаштар тапқырлық- ты талап етеді.Оны шешу қатаң дәлелге сҥйенеді. Тақпақ есеп арқылы математиканың ӛмірден алатын орнын, қоғамды дамытудағы рӛлін сипатгаймыз. Мҥндай есеп оқушыларды ҥйымшылдыққа, ҥстамдьшыққа, адамгершілік қасиетке, математиканы қҥрметгеуге, адал еңбекті бағалауға, достыққа тәрбиелейді. Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», Ns3-4(30-31) 2012 г. Қазақ халқы ӛмірге дені сау, шыныққан, эділетгі, ӛнерлі, елін, жерін сҥйетін азаматтар тәрбиелеу жӛнінде ӛз ҥрпақтарына таусылмас мҥра қалдырған. Математика сабағында ҥлттық салт - дәстҥр мазмҥнды есеп ойындарды пайдалану оқушыларды тапқырлығын, ой -ӛрісін жетілдірумен бірге ӛз халқымыздың ғасырлар бойы салт - дәстҥрін ата - мҥрасын кейінгі ҧрпақтарға жеткізу қҥралы болып табылады [4]. 1. Обучение детей с ЗПР: Пособие для учителей/Подред. Лубовского В.И. 1994. 2. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы -Алматы: Санат, 2001.-320 б. 3. Үзақбаева С., Сарбасова Қ. Бастауыш сыныптардагы математика сабацтарында цазац этнопедагогикасы материалдарын пайдалану - Алматы: ИПК Алатау, 1998. -31 б. 4. Сагындьщов Е. Үлттыц ойындарды оцу-тәрбие ісінде пайдалану -Алматы: Рауан, 1993. - 54 б. Резюме В статье раскрывается эффективность использования этнопедагогических материалов на уроке математики с учащихся с задержкой психического развития. Summary жүктеу/скачать 1,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|