-  ерекше білімді  қажет ететін мүмкіндігі шектеулі тұлға

10 
Дене кемістік
–
адам психикасы дамуының және (немесе) жұмыс 
істеуінің ұзақ уақыт бойы әлеуметтік, медициналық және педагогикалық 
түзету арқылы қолдануды қажет ететіндей созылмалы бұзылуы. 
Психикалық кемістік 
– адам психикасының дамуында анықталған 
уақытша немесе тұрақты түрдегі сөйлеудің эмоциялық-ерік аясының 
кемшілігі, оқытуда қиындықтар туғызатын психикалық дамудың 
кешеуілдеуі. 
Күрделі кемістік
– күрделі (кешенді) кемістік дегеніміз әрбірін бөлек 
алғанда аномальдық дамудың құрылымы мен сипатын анықтайтын 
бірқатар бастапқы ауытқулардың бірігуі. 
Арнайы педагогика курсында біз көбінесе бірінші, яғни мүмкіндіктері 
шектеулі топтағы балаларды қарастырамыз. 
Дәстүрлі арнайы педагогикада мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың 
категориясын топтастыруы төмендегідей сипатталады: 

есту қабілеті бұзылған тұлғалар: естімейтіндер, нашар 
еститіндер, кейінен естімей қалғандар. 

көру қабілеті бұзылған тұлғалар: көрмейтіндер, нашар 
көретіндер. 

сөйлеу тілі бұзылғандар 

тірек-қимыл аппараты зақымдалған тұлғалар 

психикалық дамуы тежелген балалар. 

зияты бұзылған тұлғалар (ақыл-ой дамуы кешеуілдегендер) 

эмоциялық-ерік сферасы бұзылған тұлғалар (ерте жастағы 
аутизмге шалдыққан балалар) 

дамуында күрделі кемшілігі бар балалар. 
Қазіргі кезде дамудағы ақауларды топтастырудың белгіленген нақты 
принциптері жоқ. Біздің мемлекетімізде арнайы психологиялық-
педагогикалық әдебиеттерде кеңінен таралған (М.В. Власова мен 
М.С. Певзнер, В.В. Лебединский, О.Н. Усанова, В.Л. Лапшин мен 
Б.П. Пузанов) зерттеулерінде ұсынылған топтастыруларды қарастырып 
көрейік. 
М.В. Власова мен М.С. Певзнердің еңбектерінде мүмкіндігі шектеулі 
тұлғалардың тобы төмендегідей сипатталады: 
1. 
Сенсорлық кемшілігі бар балалар (есту қабілеті, көру қабілеті, 
сөйлеу қабілеті, тірек-қимыл аппараты бұзылған). 
2. 
Психикалық дамуы тежелген балалар. 
3. 
Астениялық 
немесе 
реактивтік 
жағдайдағы, 
конфликт 
жағдайындағы балалар. 
4. 
Психопатиялық күйдегі (эмоциялық-ерік қасиеттері бұзылған) 
балалар. 
5. 
Ақыл-ой дамуы кешеуілдеген балалар. 

11 
6. 
Психикалық аурулардың алғашқы белгілері анықталған 
(шизофрения, эпилепсия, истерия) балалар. 
В.В. Лебединский зерттеулерінде дамудағы кемшілік психикалық 
дизонтогенез проблемасы негізінде топтастырылады: 
1. Жалпы тұрақты бұзылу ( мысалы, олигофрения). 
2. Дамудың тежелуі (танымдық әрекет пен эмоциялық-ерік 
қасиеттерінің баяулауы). 
3. Организмнің зақымдануы (тұқымқуалайтын аурулар, ұрықтық даму 
кезіндегі, туылу кезіндегі, туғаннан кейінгі инфекция, интоксикация, 
орталық нерв жүйесінің соққы алуы). 
4. Дамудағы кемшіліктер (анализаторлық жүйелердің – көру, есту, 
сөйлеу, тірек-қимыл аппаратының бұзылуы). 
5. Белгілі психикалық функциялардың дамуындағы жеделдеу (ерте 
балалар аутизмі). 
6. Дамудың дисгармониялығы, туа пайда болған немесе ерте балалық 
шақта пайда болған тұрақты психикалық зақымдалу (психопатия). 
О.Н. Усанова дамудағы кемшілікті топтастыруды төмендегідей 
көрсетеді: 
1. Органикалық зақымдануға байланысты анықталатын дамуында 
кемшілігі бар балалар. 
2. Функционалдық жетіспеушіліктің әсерінен болатын дамудағы 
кемшіліктер. 
3. Психикалық депривация жағдайындағы балалар. 
В.Л. Лапшин, Б.П. Пузановтың ұсынуы бойынша дамудағы 
кемшілікті топтастыру келесідей сипатталады: 
1. Сенсорлық қабілеті бұзылған тұлғалар: 
-
 
көру қабілеті зақымдалған балалар; 
-
 
есту қабілеті зақымдалған балалар, 
- сөйлеу қабілеті бұзылған балалар. 
2. 
Зиятының жетіспеушілігі бар тұлғалар (ақыл-ой дамуы 
кешеуілдеген, психикалық дамуы тежелген балалар). 
3. Тірек-қимыл аппараты бұзылған тұлғалар; 
4. Күрделі кемшілігі бар тұлғалар. 
Арнаулы білім беру жүйесін құруда, оның мүмкіндіктері мен тиімді 
жақтарына талдау жасауда, арнайы білім беру жүйесінің сапасын 
арттыруда мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың саны, арнаулы білім беру 
мекемелерінің саны туралы мәліметтерге шолу жасаудың маңызы зор. 
Арнайы педагогиканың пәндік салаларын төмендегідей топтастыруға 
болады: 

12 
 
1. 

жүктеу/скачать 3,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: