Ақтөбе 2008 Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 0,69 Mb.
|
| 12. Дәріс такырыбы: Ерік.
Жоспары: Ерік оның фюиологиялық негізі. Ерік эрекетінің күрылымы. Жеке адамның ерікті сапаларын қалыптастыру. Еріктің амал кезеңдері. Негізгі әдебиеттер: Немов Р.С. Психология 1к. М.-2000гл.1 Столяренко Л.Д. Общая психологияM.-2001 гл.-І Рогов Е.И. Общая психология M.-2001 Аддамү_ратов Ә.Ж. Жалпы психология A.-1998 Н. Бсрікұлы Жантану Ақгебе-2006. Қосымша әдебиеттер: Гамезо М.В. Курс психологии M.-1999 Климов Е.А. Общая психология M.-2001 Жарыкбаев Қ.Б. Жантану негіздері А.-2001. Ерік - адамның өз мінез - күлқын саналы түрде меңгере алу қабілеті. Адамды эр алуан әрекеттер мен іске бағыттайтын нэрсе -мақсат қою, соган талпыну мұлш психологияда ниет (мотив, себеп) деп атайды. Адамның іс - әрекеті екі түрлі, оның бірі - еріксіз әрекеттер. Мәселен, жөтелу, шашалу, түшкіру т.б. Екінші-ерікті эрекеттер.қозғалыстар. Мысалы, жерге түсіп кеткен затты кетеріп алу. Бұл - мақсатты қозғалыс. Адамның мақсатты козғалыстары эрқилы кедергілер мен қиыншылыктарга ұшырап отырады. Алайда, адам алдына койған белгілі максатын орьшдау үшін оны еріктГ әрекетімен жеңуге ұмтылады. Адамның мақсаты, қалауы, эртүрлі істерді орындауға ұмтылуы, жалпы алғанда, ниеттерінің жиынтыгы психологияда адам ниетінің өрісі делінеді. Баскаша айтқанда, бүл -адамның бағдарлы эрекеті. Соиымен, адам ниетінің өрісіне оның саналы әрекеті, еріксіз істері, айқындалған істері, мақсаты, элі жете аныкгалмаган істері де жатады. Ниеттерді орындауда тіршілік үшін маңызды да, мэні аз да істер кездесіп отырады. Ниет өрісі өзгергіш, эрі қозғалгыш, сондай - ақ сыртқы жағдайлардың өзгеріп отыруына орай айньтмалы болып келеді. Әрбір жеке адамның ерікті іс - әрекеттерінің өзіндік сипаты бар. Бүл сипат қогамдык маңызды жүмыстарды орындау үшін мэні аз іс - эрекеттерді соған бағындырып, өзінің жеке максатынан бас тартып отырады. Ерік - адамның қарқынды іс -эрекетін білдіретін процесс. Сөйтіп, адамның мінез - күлқы мен әрқилы істерді орындауға ұмтылуы маңызы зор, мақсатты істерді орындауға бағытгалады. Адам еркінің көрнісі оның саналы түрдегі іс -әрекетінен байқалады. Қиын - қыстау жағдайлардан жол тауып шығыуға жетелейді, соны жүзеге асыруга қажетті кұрал табады. Еріксіз эрекеттердіц физиологиялық негізі болып табылатын шартсыз байланыстар тізбегі - инстинкт әрекеті ырықсыз орындалады. Психологияныц табиғи - ғылыми негіздерін калаған И. М. Сеченев пен И. П. Павловтың ілімі ерікті эрекеттердің негізі - мұндағы материалдық процестер, сыртқы эсер мен мидың уақытша байланыстары, шартты рефлекстер деп түсіндіреді. Сеченев ерікті эрекетгердің физиологаялык механизмін зерттей отырып, адамның ассоциациялъщ рефлекстердің жиі қайталану жолымен өзінің қимылдарын жіктеп ажыратуға бейімделетіндігін және сол рефлекстер аркылы қимылдарын тоқтататын кабілеттерді игеретіндігін дәлелдейді. Ал Павлов ерікті әрекеттердін, механгомін жоғары жұйке қызметінің барлық заңдарына бағынатын, шартты ассоциациялық процесс деп аныктайды. Психология тарихында бихевиоризм деп аталатын шетелдік механистік бағыт эрекетгің саналы сипатын теріске шығарып, адам эрекетін механикалык түрғыдан шешті. Сөйтіп, оны жануарлар өмірімен салыстырды. Бұл ғылыми түрғыдан қателесу еді. Бихевиорюм теориясы бойынша оқу эрекеті, жаттығу тәжірибесі саналы әрекет емес, көп пысыктап, жаттығу нэтижесінде туатын механикалық процесс деп саналды. Ерікті эрекеттер мен амалдар -мәнісі мен қздэылымы жағынан өте күрделі процесс немесе ерікті амал, бұл - мазмулы тұрғысынан өте күрделі психологиялық эрекет. Бұл әрекет бірпеше кезеңдерден немесе сатылардан түрады: Мақсат жэне оған жетуге үмтылу (дайындық кезең); Мақсатқа жету мумкіншіліктерін түсіну (мақсат қою); Ниет - тілектердің пайда болуы; Ниеттер тартысы және оның бірін қалау; Тоқтамга келу үшін мүмкіншіліктердің бірін қалау; Тоқтамға келген шешімді орывдау. Адамның іс - әрекетінде ерік сапалары мен қасиеттері калыптасады. Ерік сапалары әр адамда эр түрлі. Сөйтіп, әрбір адамның өзіне тэн ұнамды және ұнамсыз ерік сапалары бар. Еріктің ұнамды қасиеттері: дербестік, батылдық, табандылық, озін - өзі меңгере алуы мен үстамдьілығы, сабырлылык байсалдылық борыш сезімі. Бұл емір сүрудегі мақсат айқындығын көрсетеді. Еріктің үламсыз қасиеттері: өзгенің сөзіне еріп иланғыштыгы, тартыншақтык, қасарысушылық, қиқарлық, ьгнжықтык т.б. болып табылады. жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|