Атты Халықаралық ғылыми-əдістемелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 2,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Н.Оралбай-конф.материалдары
| сыны - теория словесности; тіл қисыны - стилистика т.б.
ə) əдебиет ғылымына байланысты терминдер: шендестіру - антитеза; мысқыл - сар- казм; нақыл - 1) афоризм‚ 2) предание; оқшау сөз - фельетон; меңзеу - олицетворение т.б. б) заң ғылымына қатысты терминдер: мəміле - соглашение; мизам - закон; қосалқы би - запасной судья; мүпті - обер-прокурор т.б. в) экономика, қаржы, есепке байланысты терминдер: нарық - рыночная цена; несие - долг, кредит; кіріс - 1) доход‚ 2) вход; кері салық - регрессивный налог; кесіп капиталы - промыш- ленный капитал т.б. г) математика ғылымына қытысты терминдер: қос белгінің өрнегі - формула двойных зна- ков; қос шаршы теңдеулер - биквадратные уравнения; қосынды - сумма т.б. ғ) физика ғылымына қатысты терминдер; қуат - сила, энергия; магнет - магнит т.б. д) химия ғылымына қатысты терминдер: күкірт - фосфор; көмірлі зат - органическое
е) геология ғылымына қатысты терминдер: мұнай - нефть; саржан - коралл, кен жұмы- сы - горное дело, менерал - минерал т.б. ж) география ғылымына қатысты терминдер: көрікті жер - ландшафт; құм төбе - дюна; и) ботаника ғылымына қатысты терминдер: нарын-гранатовое дерево; қонақ - 1)гость;
к) ауыл шаруашылығына байланысты терминдер: марқа - ягненок несколько подросший и жирный; күзем - осенняя стрижка овец; көген - веревка, которой привязывают овец; қ) биология ғылымына қатысты атаулар: оқбақ - род птицы; құрқылтай - ремез (птица); қорқау - гиена; күшеген - маленький орел т.б. л) медицина саласына байланысты терминдер: өт - желчь; күс - мозоль, мерез - сифилис; май – 1) масло, жир, сало‚ 2) мазь; бөген – 1) трахома‚ 2) выпадение волос хвоста лошади (болезнь) т.б. 127 м) дінге қатысты атаулар: мақам - голос (при чтении Корана); мақбоз - предопределение бога; Мəуліт - день рождения Магомета; мəкіру - неодобренный шариатом т.б. Байқап отырғанымыздай, сөздік түзушілер ғылымның қай саласындағы термин болсын, мағынасы түсінікті де дəл болу жағына ерекше көңіл бөлген. Əрине, мұндағы терминдердің бəрін де құрастырушылар ойлап шығарған деген ойдан аулақпыз. Сөздік түзушілер 1923-1924 жылдары «Қызыл Қазақстан» журналында «Білім ордасының қазақша ғылыми- əдебиет кеңесінде қабылдап алынған пəн сөздері» деген ай- дармен жарық көрген терминдерді, жекелеген оқулықтар («Оқу құралы», «Тіл-құрал» т.с.с. А.Байтұрсынұлы еңбектері т.б.) арқылы əбден тұрақталған атауларды, мерзімді баспасөз бетінде жүйелі қолданылу нəтижесінде қалыптаса бастаған терминдерді де негізге алған. Бұдан, бір жағы, сөздік құрастырушылардың өзіне дейінгі жарық көрген еңбектермен жан- жақты таныс болғанын, сөздік түзу жұмысына үлкен дайындықпен келіп, жауапкершілікпен қарағанын аңғарсақ, екінші жағынан, «жаңа тіл» ойлап таппай, бір заттың бірнеше атауын беруден гөрі осы уақытқа дейін қолданылып келген сөздерді тұрақтандыру мақсатын көзде- генін байқаймыз. Мəселен, бірқатар терминдердің «Қызыл Қазақстан» журналынан алынғаны байқалады: Орысшасы
«Қызыл Қазақстанда» 1923-1925 ж «Қазақша-орысша тілмаш» 1925 авторитет бедел
бедел анализ
талдау талдау
атмосфера ауа
ауа демократия бұқара бұқара
Завод зауыт
зауыт Заем
қарыз қарыз
инструкция нұсқау
нұсқау инструктор нұсқаушы нұсқаушы
история тарих
тариқ капиталист капиталшы капиталшы коммунизм ортақшылдық ортақшылдық Лава
жалқын жалқын
материализм затшылдық затшылдық математика шама тілі шама тілі методика əдістеме
əдістеме Механическая сила тетікті күш тетікті күш механика тетік ілімі тетік ілімі позитивная философия деректі даналық деректі даналық полярный круг төбелік шеңбер төбелік шеңбер феодализм бек дəуірі бек дəуірі формула двойных знаков қос белгінің өрнегі қос белгінің өрнегі Алайда «Қазақша-орысша тілмашты» құрастырушылар басылым бетіндегі терминдердің бəрін сол күйінде беруді мақсат етпей, бірқатар тұстарында өз тарапынан өзгерістер мен толықтырулар енгізіп отырған. Бұл ерекшелік «Қазақстан оқу кемесеретінің білім ордасы қа- былдаған пəн сөздері» атты Н.Қаратышқанұлының құрастыруымен жарық көрген кітапша- мен [7] салыстырғанда айрықша көрінеді. Еңбектің атына сəйкес Н.Қаратышқанұлы‚ не- гізінен, «Қызыл Қазақстанда» жарияланған пəн сөздерін еш өзгеріссіз жариялауды мақсат етсе, «Қазақша-орысша тілмашта» бірқатар терминдердің мəні толықтырылып, жаңартылып отыр ған:
128 «Қазақша-орысша тілмаш», 1925 Н.Қаратышқанұлы «...Пəн сөздері», 1927 айтыс – 1) диспут; 2) дискуссия; 3) состязание в песнях 4) прение дискуссия-айтыс азу – 1) клык; 2) деградация, вырождения жарна – акция
дегенерация-азу жарналы серіктік-акционерное общество акционерное общество-əксиелі серіктік жорнал – журнал журнал-кенеге кітап – книга книга-кенеге баспахана-типография типография-типограпие Айбар – 1) демонстрация; 2) угроза демонстрация-қыр көрсету алап – 1) бассейін; 2) район бассейн-алап аластамақ – 1) делать дезинфекцию, вертеть подарок над головой, чтобы сделать счастливым дезинфекция-аластау ермек – 1) забава, 2) удовольствие, 3) развлечение, 4) спорт спорт-ермек жалақы – заработная плата заработная плата-еңбек ақы жарна - акция акция-əксие Екі сөздікті салыстыра келе, а) «Қазақша-орысша тілмашта» көбінесе сөзді аударуға, қазақ тілінен балама табуға ты- рысушылық байқалса, «Пəн сөздерінде» шет тілдік нұсқасы берілген жерлері (ыспырабкы, жүктеу/скачать 2,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|