Атты республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары
ТІЛДІК ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ПЛЕОНАЗМ ҚҰБЫЛЫСЫ
жүктеу/скачать 3,96 Mb. Pdf көрінісі
|
|
ТІЛДІК ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ПЛЕОНАЗМ ҚҰБЫЛЫСЫ Аннотация: мақалада қазақ тіліндегі плеоназм құбылысының анықтамасы мен ерекшеліктері қарастырылады. Плеоназмның түрлері, мысалдары келтірілген. Тілдік білрліктердің лингвистикалық қайталануы сөз етілген. Плеоназмның дағдылы фразеологиялық тіркестердің құрылысын өзгертуінің бір түрі ретінде де қолданылуы талданған. Тірек сөздер: плеоназм, семантика, фразеологиялық тіркестер, синонимдік қайталау, лексикология, стильдік ерекшелік. Жалпыадамзат тілі қоғам тарихымен тығыз байланысты. Қай халықты алсақ та, оның басынан өткен қилы-қилы кезеңдері сол халықтың тіліне ізін қалдырмай тұрмайды. Себебі: сөз тарихы тіл тарихымен тығыз байланысты. Осы қатынастық сырын ашу – тілші ғалымдардың алдында тұрған үлкен міндет. Қазіргі қазақ тіл білімінде тілдік құбылыстардың бір қатары терең зерттелгенімен, әлі де зерделеуді қажет ететін мәселелер бар. Соның бірі – плеоназм құбылысы. Плеоназм (грек. Pleonasmos - артықшылық) – лексикалық не грамматикалық мағынаны жеткізу үшін қолданылатын құралдардың молдығы. Плеоназм – мағыналық жағынан сәйкесіп, үйлесіп, тіркескен, алайда логикалық тұрғыдан қисынсыз, шұбарлық тудыратын сөз орамы. Осы терминге байланысты ғалым О.С.Ахманова: «Лингвистикалық терминдер сөздігінде» былай деп екі анықтама береді: 1. Ойды жеткізудегі сөздің артық қолданысы бұл тіл бірлігінің үйреншікті қасиеті. 2. Синонимдік сөздердің жиынтығы ретіндегі сөйлеудің түрі. [1.47]. Плеоназм лексемалардың қайталануынан (лексикалық плеоназм) және грамматикалық тұлғалардың қайталануынан өз көрінісін табады. Табиғатына қарай плеоназм түрлері мынадай болуы мүмкін: 1) міндетті плеоназм – тілдік жүйеге немесе нормаға сай болу қажеттілігінен туындайды; 2) факультативті, стилистикалық плеоназм – сөйлемнің эксперессивтік мақсатына байланысты жасалады. Дей тұрғанмен соңғы уақытта плеоназмдарды сөздер мағынасының байыбына бармастан дұрыс қолданбаудың салдары деп те қарастырып жүргендер баршылық. Сөздердің мағынасына аса мән бермей қолданудағы салғыртыққа келесі тіркестер мысал бола алады: түпсіз терең тұңғиық, жоғарыға көтерілу, ақшалай қаражат, бірге біріктіру т.б. Бұл мысалдарда сөз тіркестері құрамындағы сөздер бірдей мағынананы беріп тұрғандығы айдан анық, алайда оның қолданысқа еніп, әбден үйреншікті болғаны соншалық, тіпті олардың плеоназмның айқын мысалы екенін ажырата алмаймыз. Үйреніп қалғандықтан бізге жалаң айту қиынға соғады. Және біз үшін үйреншікті емес. Мұндай ақаулар біздің тілімізде жетіп артылады. Семантикалық плеоназмдар семантикамен, сөздің лексикалық мағынасымен байланысты. Мұндай плеоназмдардың құрамына жиі кірме сөздер кіреді. Себебі неде екенін болжау қиын емес. Адам басқа тілден енген сөздің мағынасын жете түсінбей, мағыналас сөзді тіркестіре айтады. Бұл құбылыс периссология деп аталады. Айталық, ең көп таралған мысалдар: Баға прейскуранты. Прейскурант (нем. preiskurant, Preis - баға және фр. courant - ағымдағы) - тауарлар бағасының анықтамалығы. 238 Уақыт хронометражы. Хронометраж (грек. chronos-уақыт және metreo-өлшеу) – циклдік қайталанатын қолмен және машиналық-қолмен операцияларды орындауға арналған уақыт шығындарын зерттеу әдісі. Ішкі интерьер. Интерьер (фр. intérieur < лат. interior-ішкі) - сәулеттік және көркем безендірілген ішкі кеңістік. Атмосфералық ауа. Атмосфера (грек.ἀτμός- "бу" және σφαῖρα — "сфера") – жердің ауа қабығы. Бірінші премьерасы. Премьерасы (фр. première — "бірінші") - бірінші көрініс, бірінші қойылым. Мұндай мысалдарды тізе берсе, өте көп: басқа альтернатива, бос вакансия, ең жүктеу/скачать 3,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|