ҒАЛАМДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ

57 

 

Экономикада  мұндай  экономиканың  құбылыстарын,   «экономикалық  цикл»  немесе  

«экономикалық толқулар»  деп аталады. 

               Экономикалық 

цикл  

немесе 

«экономикалық 

толқулар» 

– 

бұл 

дағдарыстар  арасындағы  мерзім көрсетеді және осы кезде оның  төрт фазасы ауысады. 

Қысқаша айтқанда дағдарыстың сипаттамасы мынадай: 

1.

 

Артық  өндіріс   себебінен  өндірістің  көлемі   күрт  төмендейді,  банктер   мен   кәсіпорындар 

банкротқа (тоқырауға) ұшырайды. 

2.

 

Бағалы  қағаздар нарығы  құлдырайды, акция бағамдары  төмендейді. 

3.

 

Жалақы  төмендейді, жұмыссыздық өседі. 

4.

 

Ақшаға сұраныс өседі, пайыз  мөлшерлі жалақысы өседі. 

Дағдарыс  осындай  кезеңде  тоқыраумен  алмастырылады  .  Бұл  кезеңде  өндіріс  көлемі 

төмендеуін қояды , бірақ өсуіне себеп болмайды . 

   

 

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАҒДАРЫСТЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ МЕН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ 

Әлемдік дағдарыстың Қазақстанға келуі 

   Реформаның  бас  кезінде  нарыққа  кірудің  бастапқы  шарттары    мемлекеттік  жазбаларда, 

ғылыми  орталықтарда    және  бірінші  экономикалық  реформа-ларды  құру  коммисиясында 

талқыланды.  Қазақстанда  нарықтық  экономикаға  радикалды  түрде  өтуіне  жеткілікті 

экономикалық мүмкіншіліктері болды, бірақ көптеген қиындықтарымен соқтығысты. Бастапқы 

шарттарды  айта  кетсек,  мемлекет  өзінің  экономикалық  құрылымын  келесі  радикалды 

реформалау бойынша өзгерту қажет болды. 



 

Республикамыздың сирек кездесетін табиғи байлықтарымен иеленуі 



 

Бүкіл жәй және монополиялық кәсіпорындарды жекешелендіруі 



 

КСРО 

құлағаннан 

кейін 

Қазақстанның 

Кеңестік 

мемлекеттермен 

тығыз 

экономикалық,этникалық  және  саяси  қарым  –  қатынаста  болуы  мемлекеттің  экономикасына 

үлкен мөлшерде ықпал етуі 



 

Республикамызда өмір сүру деңгейінің төмен болуы 



 

Сол  кезеңде  пайда  болған  дағдарыс  уақытында  Қазақстанның  нарықтық  қатынастарды 

түрлендіру мен дамыту бірінші кезекте болды. 

Жаңа экономикалық кезеңге өту келесі шарттар бойынша жүзеге асырылды: 



 

Әміршіл – әкімшіл жүйеден шығып, тәуелсіздікке қол жеткізу; 



 

Жаңа экономикалық жүйемен ,қаржылық реттеуді қалыптастыру; 



 

Қаржылық сектор мен экономиканы тұрақтандыру; 



 

Жаңа өзіндік валютаны қалыпртастыру; 



 

Жаңа ұлттық экспорттық стратегия құру; 



 

Мемлекет тарапынан азаматтарды әлеуметтік қорғау; 

2007-2010 жж. Әлемдік дағдарыстың Қазақстан экономикасына әсері 

 

 

2007-2010  жылдары  болған  әлемдік  дағдарыс  Қазақстан  экономикасына  өз  залалын 

тигізді. Дағдарыстың себептеріне келетін болсақ: 



 

Әлемдік экономикаға Қазақстан экономикасының интеграциялануы 



 

Елімізде өндірілген шикізат бағаларының әлемдік нарықтағы бағаларға тәуелділігі 



 

Ақшалай ресурстардың көптігі және оларды инвестицияға айналдыру мүмкіншілігінің аздығы 



 

Коммерциялық  банктерді  ң  жаппай  кредит  беруінен  мемлекеттің  ішкі  қарыздарының  қысқа 

мерзімде көбеюіне әкелді 



 

Мемлекет тарапынан уақытылы және тиімді түрде жасалмаған шаралар 

58 

 

2007-2009  жылдардағы  әлемдік  экономикалық  дағдарыстың  бірінші  соққысын  қайтару 

мақсатында ҚР үкімет тарапынан 4 млрд  АҚШ доллары ұлттық қазынадан бөлінген болатын. 

Жалпы экономиканы қолдау мақсатында 540млрд теңге , оның ішінде тұрғын үй құрылыстарын 

қолдау  мақсатында  175  млрд  теңге  бөлінді,  азық-түлікпен  қамтамасыз  ету  мақсатында  және 

ауылшаруашылықты  дамыту  үшін  135  млрд  теңге  көлемінде  ақшалай  көмек  көрсетілді.  Кіші 

және орта бизнестерді қаржыландыру мақсатында 165млрд теңге бөлінді.  

Әлемдік  дағдарыстың  екінші  соққысын  қайтару  мақсатында  ҚР  Үкіметі  мен    ҚР  Ұлттық 

Банкінің бірлескен әрекеттерімен ҚР Ұлттық Қорынан 10млрд АҚШ доллары бөлінді. Олар: 



 

Қаржылық секторды тұрақтандыруға – 4млрд АҚШ доллары; 



 

Тұрғын үй секторын қаржыландыруға – 3млрд АҚШ доллары; 



 

Кіші және орта бизнестерді колдау мақсатында – 1млрд АҚШ доллары; 



 

Ауылшаруашылық секторын дамыту мақсатында – 1млрд АҚШ доллары; 

Қазақстанда ғаламдық дағдарыстан шығу жолдары мен мүмкіншіліктері 

Дағдарысқа  қарсы  ден  қою  мен  іс-шаралардың  жүзеге  асырылуы    мемлекеттегі    әкімшілік, 

құқықтық  және  экономикалық  құралдарының  белсенді    жұмыс  істеуімен  тікелей  байланысты 

болды.  Бірінші  кезеңде,    ең  ауыр  экономикалық  сәйкессіздіктерді  түзету  оте  маңызды  болып 

табылады. Өз кезегінде мемлекет әкімшілік тетіктердің қызметтерін пайдаланады.  

             Қазақстан  Республикасының  Президенті  Нұрсұлтан  Назарбаевтың    “Дамыған  30 

елдің қатарына кіру” жоспарына бағытталған  2015 жылғы 1 қаңтардан бастап “шағын және орта 

бизнесті  түбегейлі  жақсарту  ,қолдау”  актісінің  шығуы  және    «Нұрлы  жол»  бағдарламасы 

бойынша  инвестицияларды тарту және жаңа жұмыс орындарын құру сонымен қатар  Астанаға  

тиімді  көлік-логистикалық  инфрақұрылымын  жасау  бағдарламалары    дағдарысқа  қарсы  ден 

қоюдың ең тиімді жолдарының бірі  болып табылады. Осыған орай 2015-2017  жылдары Ұлттық 

қордан 500 млрд  теңге бөлінеді. Оның 180 млрд  теңгесі   осы жылы пайдаланылатын болады. 

Соның  ішінде  «Самұрық-Қазына»  әл  ауқат  қорында  ағымдағы  шығындар  337  млрд  теңгеге 

немесе  ол    шамамен  7%  -ға,ал  әкімшілік  шығындар  -  64  млрд  теңгеге  дейін  қысқартылады. 

«Самұрық-Қазына»  әл  ауқат  қорында  күрделі  шығындар  -  240  млрд  теңге  немесе  18%  -  ға. 

«Бәйтерек» холдингі 3,8 млрд теңге, немесе ол 11,8%  мөлшерінде әкімшілік және капиталдық 

шығыстарды шығындарды оңтайландыру болып табылады. Ал  «ҚазАгро» холдингі    196 млн 

теңге,    немесе  12%  -ғадейін  қысқару  күтіліп  отыр.Әрбір  аймақта  жұмыспен  қамтуға 

жәрдемдесбағдарламасы  әзірленді.Сондақ,өзінің  тиімділігін  «Жолкартасы  ,Жұмыспен  қамту-

2020» дәлелдеді .  Атап айтқанда, 2011 жылдан бастап 2014 жылға дейінгі арада 260 мың адам 

жұмыспен қамтылып, 120 мың адам оқытылған. Мемлекеттің нарықтық құрылымдарды нақты 

қалыптастыру  сияқты  салық  және  ақша-несие  саясатын,  экономиканың  мемлекеттік  әсерін, 

нысандарын,  әдістерін  және  жекешелендіру  қарқынын  экономикалық  және  құқықтық  іс-

шараларды, сондай-ақ сыртқы саясатты қадағалап отыруы тиіс. 

 

3-кесте - ҚР-ның   Жалпы Ішкі Өнім (млрд. тг) көлемін 2014 жылға Экстраполяция әдісі 

арқылы болжам жасау 

Жыл 

дар  

Жалпы 

Ішкі 

Өнім 

(млрд. 

тг) 

Абсолюттік 

өсу қарқыны % 

өсім қарқыны 

өсу 

қарқынының   

1 % абс.мәні 

базалық  тізбек  базалық  тізбек  базалық  тізбек 

Тізбек 

2000 

2599,90 

  

  

  

  

  

  

26,00 

2001 

3250,60 

650,70 

650,70 

125,03 

125,03 

25,03 

25,03 

32,51 

2002 

3776,30 

1176,40 

525,70 

145,25 

116,17 

45,25 

16,17 

37,76 

59 

 

2003 

4612,00 

2012,10 

835,70 

177,39 

122,13 

77,39 

22,13 

46,12 

2004 

5870,10 

3270,20 

1258,10 

225,78 

127,28 

125,78 

27,28 

58,70 

2005 

7590,60 

4990,70 

1720,50 

291,96 

129,31 

191,96 

29,31 

75,91 

2006  10213,70 

7613,80 

2623,10 

392,85 

134,56 

292,85 

34,56 

102,14 

2007  12849,80  10249,90  2636,10 

494,24 

125,81 

394,24 

25,81 

128,50 

2008  16052,90  13453,00  3203,10 

617,44 

124,93 

517,44 

24,93 

160,53 

2009  17007,60  14407,70 

954,70 

654,16 

105,95 

554,16 

5,95 

170,08 

2010  21815,50  19215,60  4807,90 

839,09 

128,27 

739,09 

28,27 

218,16 

2011  27571,90  24972,00  5756,40 

1060,50 

126,39 

960,50 

26,39 

275,72 

2012  30347,00  27747,10  2775,10 

1167,24 

110,07 

1067,24 

10,06 

303,47 

2013  35275,20  32675,30  4928,20 

1356,79 

116,24 

1256,79 

16,24 

352,75 

 

 

Экстраполяция әдісі арқылы болжам жасау       

у̅

n+1

=y

n 

+ 

∆ ∗ ?????? 

                           ∆= орташа  абс.өсім мәні 

                       

∆= 2333,95 

                        I= 1 жыл (яғни 2014 жылға болжам) 

                      y

n= 

 35 275,20 

 

           

у̅

n+1

=y

n 

+ 

∆ ∗ ?????? = 4 928,20 +   35 275,20 * 1= 37 609,15млрд. тенге 

 

Әрбір  аймақта  жұмыспен  қамтуға  жәрдемдесу  бағдарламасы  әзірленді.Сондай-ақ,  өзінің 

тиімділігін  «Жолкартасы  ,Жұмыспен  қамту-2020»  дәлелдеді  .  Атап  айтқанда,  2011  жылдан 

бастап 2014 жылға дейінгі арада 260 мың адам жұмыспен қамтылып, 120 мың адам оқытылған. 

Мемлекеттің  нарықтық  құрылымдарды  нақты  қалыптастыру  сияқты  салық  және  ақша-несие 

саясатын,  экономиканың  мемлекеттік  әсерін,  нысандарын,  әдістерін  және  жекешелендіру 

қарқынын экономикалық  және құқықтық іс-шараларды, сондай-ақ  сыртқы саясатты қадағалап 

отыруы тиіс 

 

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1.

 

“Деловой цикл” (1939),  

2.

 

“Капитализм ,социализм и демократия ” (1957), 

3.

 

 “Теория экономического развития”(1961),  

4.

 

“История экономического анализа”(1967),  

5.

 

“Проблемы экономической динамики” (1989),  

6.

 

“Избранные произведения”(1993),  

7.

 

А.A.Абишева, К.А. Хубиева. – Алматы: “Экономика”, 2007. – 666 с.   

8.

 

Антологияэкономической классики В.Петти, А.Смитт,  Д.Рикардо (1993), Борисов Е.Ф.  

9.

 

Экономическая      теория  :  Учебник.  –  М.:  Юристь,  1999.  –  568с.  Миляева    Л.  Экономические 

стороны “скрытой” безработицы// Экономист. – 2001. - №7.  Бреев Б., Костенка  Т.,  

10.

 

Нанавян А.  Экономические последствия безработицы: оценка потерь // Общество и экономика. 

-  2002. - №5.  

11.

 

Аккерман Е.  Экономика и жизнь. – 2003. -  №29.  Баймуратов У. Финансы Казахстана // Том 2. 

Избранные научные труды. – Алматы: БИС ,2005.- 320с.  

12.

 

Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика : Пер.  с англ. Со 2 – го изд. – М.Дело , 1997 – 

864с 

13.

 

Баймуратов У. М., 2005. ТОО “ Издательство “Экономика”, 2005. 

60 

 

14.

 

Макконелл К.Р.,Брю С.Л.  Экономикс: Приципы, проблема и политика. В 2 т. : Пер. С англ. 11 – 

го изд. Т.I. – М. : Республика,1992. – 399c. 

 

Сілтемелер тізімі 

1.

 

 

www.stat.gov.kz

 

2.

 

www.nationalbank.kz

 

 

УДК 338.45 

ПАДЕНИЕ ЦЕНЫ НА НЕФТЬ И ЕЕ ОТРАЖЕНИЕ НА ЭКОНОМИКЕ РК 

А. Аманжолұлы 

Университет имени Сулеймана Демиреля 

           

Резюме 

В  данной  статье  рассмотрены  ситуация  на  рынке  за  последние  6  месяцев,  причины 

падения  цен,  виды  сырья  экспортируемый  Казахстаном,  доля  нефти  в  экспорте,  доходы  от 

продажи нефти, какие бюджетные изменения последуют из-за изменении на рынке. 

 

Введение 

Летом  2014  года  был  нарушен  баланс  между  спросом  и  предложения  на  рынке нефти. 

США  снизили  потребление  нефти  и нефтепродуктов,  но главное —  радикально  нарастили 

ее добычу  благодаря  сланцевой  революции.  Добыча  в 2005-2013  гг. выросла  с 5,18 млн 

до 7,44 млн баррелей в день (в кризис 2008 г. она временно падала ниже 4 млн). В этом году рост 

добычи    до более  чем  1,5 млн  баррелей:  по данным  Администрации  энергетической 

информации (EIA —  ведомство  министерства  энергетики  США),  за неделю  по 5 декабря 

нефтедобыча  составила  9,118 млн  баррелей  в день —  это  рекорд  для  недельной статистики, 

которая  ведется  с 1983 г.  Огромный  поток  сырья  сбил  баланс  между  спросом  на  нефть  и 

предложением.  Тем  временем  позиция  второго  нефтяного  титана  была  иная.  Они  решили 

разрешить рынку определить цену и верят, что она упадет достаточно низко, чтобы остановить 

большую часть нефтедобычи в США, а затем снова поднимется.

  

Как результат этих событий средняя цена за баррель нефти составила 50,04 долларов в 

январе.  Главный  вопрос,  мучающий  казахстанцев  это  –  «как  все  это  повлияет  на  экономику 

нашей страны». Так как, мы являемся страной, чья экономика зависит от цен на нефть. Я пытаюсь 

ответить на один из самых актуальных вопросов на сегодняшний день с помощью этой статьи. 

Ситуация на рынке 

В этой части статьи я хотел бы описать ситуацию на рынке за последние 6 месяцев. Для 

описания картины я решил взять статистическую информацию с сайта 

http://petros.ru/rus/analitics

. 

В этих данных будут указаны 6 показатели: цена, спрос, поставки из стран не ОПЕК, поставки 

стран ОПЕК, переработка сырой нефти и коммерческие запасы стран ОЭСР, по которым я буду 

работать.  Здесь  будут  указаны  данные  по  этим  показателям  на  6-ой  месяц  2014  года  и  для 

сравнения показатели 1-го месяца 2015 года.  

Цена:  По  информации  на   12   июня  цены   на   нефтяные   фьючерсы   на   нефть   Brent 

превысили 112 долларов за баррель, что является самым высоким уровнем в  текущем  году.  Это 

явилось  результатом  дерзкой военной операции со стороны  восставших суннитов в Ираке и 

продолжающихся перерывов в поставках в Ливии. Заметный рост стратегических запасов сырой 

нефти в Китае в апреле и мае  (в среднем до  1.2  мб/д)  также  способствовал  укреплению рынка. 

В июле происходит захват территории в Ираке исламистами. После чего цена на нефть вышел на 

свой максимум в 2014 году виде выше 115 долларов за баррель.  

61 

 

Сентябрь  2014  год.  Ситуация  обретает  иной  облик.  Поставки  нефти  на  рынок 

увеличиваются, в то время когда темп спроса катится вниз. Падение цен за баррель составила 

20% по сравнению с июнем. На этот раз это был антирекорд за последние 4 года в лице 88.70 

долларов за баррель. 

Безумие на рынке нефти обретает новый оборот с помощью заявления стран ОПЕК, что 

они не, будут снижать производительность. Из-за чего цена упала на 40% в сравнении с ценами 

за июнь. Цена за баррель 64.05 долларов. Это самый низкий показатель за последние 5 лет. В 

ходе этих событий в январе показатели выглядят вот так. 

 В январе обрушение цен на нефть продолжилось, так как увеличение поставок совпало 

со слабым ростом спроса. Кроме того, ОПЕК оставила в силе свое решение не сокращать добычу 

нефти. Фьючерсы на сырую нефть Brent торговались по цене в 48.40 долларов за баррель, что 

является почти самым низким уровнем за последние 6 лет. 

Спрос: Мировой  спрос на нефть в 2014  году по прогнозам возрастет на 1.3 мб/д до 92.8 

мб/д.   Данный  прогноз  фиксирует   небольшое  ускорение   роста  спроса   по  отношению 

к   2013   году   и  объясняется   улучшением   макроэкономических  показателей   в 

мире.   Мировой   спрос   на   нефть   должен  резко  увеличиться   по  отношению 

к  низкому  уровню  в  91.4  мб/д в первом квартале 2014  года до высокого уровня в 94 мб/д в 

четвертом  квартале.  Ожидание  по  росту  мировой  экономики  не  оправдались  и  прогноз  резко 

изменился. В итоге к январю спрос имел такой показатель. 

Слабые макроэкономические показатели по-прежнему сдерживали рост мирового спроса 

на  нефть.  По  оценкам  поставки  в  четвертом  квартале  2014  года  оказались  на  0.6  мб/д  выше 

уровня прошлого года. Несмотря на низкие цены, рост спроса по прогнозам должен ускориться 

в 2015 году лишь до 0.9 м/д. Прогнозы остались без изменений. 

Поставки  нефти  стран  не  ОПЕК:  Мировые  поставки  нефти  в  мае  увеличились на  530 

кб/д  (до 92.6 мб/д). Это связано, главным образом с ростом производства в странах  - не ОПЕК 

на  440  кб/д.   При  сравнении  на   годовой  основе  мировая  добыча  нефти   возросла   в  течение 

месяца  на  1.0  мб/д,  так  как  рост  добычи  в  странах  -  не  ОПЕК  на  2.1  мб/д  компенсировал 

сокращение  добычи  в  странах  ОПЕК.  Из-за  несогласованности  между  странами  ОПЕК  и  не 

ОПЕК предложение нефти начали расти, создавая дисбаланс между спросом.  

Сентябрь. Суммарные поставки оказались на 2.8 мб/д выше в сравнении с прошлым годом 

на  фоне  увеличения  поставок  ОПЕК  и  мощного  прироста  поставок  из  стран  –  не  ОПЕК, 

составившего 2.1 мб/д. эти действия продолжились и в январе показатели таковы.  

Показатель  на  январь:  активная  распродажа  нефти  привела к  снижению  ожиданий  по 

росту поставок из стран - не ОПЕК в 2015 году по сравнению с прошлым месяцем на 350 кб/д до 

950 кб/д. До настоящего времени последствия от произошедших изменений для поставок нефти 

в Северной Америке не превысили 95 кб/д. Прогноз для Колумбии сокращен на 175 кб/д, для 

России - на 30 кб/д. 

Поставки стран ОПЕК: Поставки из стран ОПЕК в мае увеличились на 85 кб/д до 29.99 

мб/д,  при  этом  рост  добычи  в  Саудовской  Аравии  возместил  сокращение  добычи  в  Ливии. 

Значение  ‘опциона’  на сырую нефть ОПЕК и изменения запасов  во втором квартале  2014 года 

возросло на 150 кб/д до среднего значения в 30.9 мб/д.  

показатель на январь: Производство нефти в странах ОПЕК в декабре возросло на 80 кб/д 

до 30.48 мб/д, так как поставки из Ирака увеличились до самых высоких уровней за последние 

35  лет,  возместив  значительное  сокращение  добычи  в  Ливии.  Понижающая  корректировка 

прогноза по поставкам из стран - не ОПЕК привела к увеличению значения ‘опциона’ ОПЕК во 

втором квартале 2015 года в среднем до 29.8 мб/д, что немногим меньше официальной квоты 

ОПЕК в 30 мб/д. 

62 

 

Промышленные   запасы   в   странах  ОЭСР   возросли   на   39.8  мб,  что  в  два  раза  выше 

среднего  уровня  запасов,  отмеченных  в  данном  сезоне,  и  в  конце  апреля  составили   2624  мб. 

В  результате  дефицит  запасов   по сравнению со средним уровнем сократился до 77 мб. Этот 

уровень  дефицита  запасов  является  самым  низким  с  октября   2013   года.   Предварительные 

данные указывают на дальнейшее значительное увеличение запасов   в мае: запасы возросли на 

37.4 мб.  

Январь: Коммерческие запасы в странах ОЭСР оказались меньше, чем обычно в ноябре, 

они снизились на 8.7 мб до 2 697 мб. В связи с тем, что страны ОЭСР увеличили переработку, 

запасы  сырой  нефти  сократились,  а  запасы  нефтепродуктов  –  увеличились.  В  соответствии  с 

предварительными данными, в декабре запасы нефтепродуктов возросли на 12.5 мб, в результате 

чего общие запасы показали самый значительный прирост по сравнению со средним уровнем за 

последние пять лет, начиная с августа 2010 г. 

Спрос  на  сырую  нефть  со  стороны  мировой  нефтепереработки  в апреле сократился 

до сезонно низкого уровня в  75.9  мб/д  в связи с  проводимым техническим обслуживанием и 

низкими  прибылями.   Переработка  в  странах  ОЭСР  была  более  активной  по  сравнению  с 

ожидаемым 

уровнем, 

при 

сравнении 

по 

годам  

она 

возросла 

на  

470 

кб/д,   что   отметило   первый   прирост   объемов  нефтепереработки  на   годовой  основе  с  июня 

2013  года. Мировая переработка нефти в августе должна сезонно увеличиться: в среднем до 76.5 

мб/д во втором квартале 2014 года и 77.8 мб/д в третьем квартале 2014 года. 

В  декабре  мировая  переработка  сырой  нефти возросла  до  новых  рекордно  высоких 

уровней в 78.9 мб/д. В результате чего, оценки по четвертому кварталу 2014 года составили 78.2 

мб/д. Тем не менее, ожидается, что объемы переработки в первом квартале 2015 года сезонно 

сократятся до 77.8 мб/д на фоне полных хранилищ с нефтепродуктами, слабеющих прибылей, 

низкого спроса и расширения технического обслуживания на НПЗ. 

жүктеу/скачать 15,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: