Қазақ хандығындағы жыраулар мұрасы Жер қойнауының сырын ашқан атаулар
жүктеу/скачать 5,34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Қаза мен жаза»
- «Ана тілі» газетінің «Сандықта сақталған су- рет» айдарына Ұлы Отан соғысының ардагері, атам
- Арқалықтағы Ыбырай Алтынсарин атындағы мемлекеттік педагогикалық институтта белгілі айтыскер ақын, бүгінде ғалым Айбек Қалиевтің жеке
Ақбота ИСЛӘМБЕК Таралымы 20025 РЕдАКцИя ТЕЛЕфондАРы: 394-42-46 (қаб.бөлмесi/факс), 394-41-30
050009, алматы қаласы, абай даңғылы, 143, 6-қабат а
Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры өзінің кезекті маусымын аяқтады. Маусымның аяқталуына орай театр басшылығы алдымен БАҚ өкілдерімен баспасөз мәслихатын ұйымдастырып, соңынан «Қаза мен жаза» қойылымын көрермен назарына ұсынды. сандықта сақталған сурет «Қаза мен жаза» биылғы маусымның соңғы қойылымы болды түлектер диплом алды
БіліМ көкЖИегі құлаққағыс әдебиетінің дамуына үлес қосқан ақын- жыраулардың, ақындық мектептердің асыл мұрасын архивтер мен жеке мұрағаттарда шаң басып, сарғайып жатқан жерінен тауып, шаң-тозаңнан арылтып, қағып- сілкіп, құм астынан тауып алған асыл тастай жарқыратып халыққа ұсыну – қазіргі әдебиеттану ғылымының ең өзекті мәселесі деп есептейміз» деген еді. Осы пікірден алшақтамай, монографияның жазылуы жайлы айтсақ, әлем әдебиетінде түрмеде жазылған шығармалар әлдеқашан зерттеліп, ғылыми айналымға енгені белгілі. Түрме шығармашылығы туралы Елдос Тоқтарбай: «Түрме – абақты, қапас, зындан. Түрмеде жазылған шығармалар – тағдырлы шығармалар болып саналады. Түрме шығармашылығы деген түсінік қалай пайда болғанына түсінік берейік, түрме шығармашылығы – қоғамдық саяси өмірдің кері құбылыстарынан, яғни саяси идеологияның салдарынан пайда болған тарихи ірі оқиға» дейді. Жас зерттеушінің монографиялық жұмысына ҚР Халық жазушысы Қабдеш Жұмаділов алғы сөзін жазса, халықаралық «Алаш» сыйлығының иегері, көрнекті ақын Жадыра Дәрібаева, сыншы-ғалым Құлбек Ергөбек, жазушы Тұрлыбек Мәмесейіт сынды аға буын өкілдері оң пікір білдіріп, қолдау танытқан. Белгілі алаштанушы ғалым, филология ғ ы л ы м ы н ы ң д о к т о р ы , п р о ф е с с о р А.Ісмақова, филология ғылымының докторы, профессор Г.Пірәлиева, саяси ғылымының докторы, профессор Г.Сұлтанбаева, филология ғылымының кандидаты, профессор Л.Әділбекова, филология ғылымының кандидаты, доцент Қ.Б.Сарбасова сынды ғалымдар ғылыми бағаларын беріпті. Бір ескерерлік жайт, бұрын-соңды қазақ әдебиетіндегі түрмеде жазылған шығармалар зерттел меген діктен, жас әдебиет зерттеушісі осы мәселені оңтайлы шешіп, олқылықтың орнын толтыруға тырысқан. көбей ЖеТіБаЙ Мектеп құрылғаннан бері оның мүшелері біраз істің басын қайырды. Торғай өлкесіндегі ақындық мектеп, әлі де игерілмей жатқан жекелеген ақын- жазушылардың шығармашылығы кеңінен зерттеле бастады. Осы жылдың басында жас зерттеуші Батырлан Сағынтаевтың «Торғай ақындарының антологиясы» атты ІІІ томдық зерттеу еңбегі шықса, енді жас әдебиеттанушы, Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік педагогикалық институтының биылғы түлегі Елдос Тоқтарбайдың «Қазақ әдебиеті тарихын- дағы түрме шығармашылығы және эми- грант тық кезең» атты монографиялық зерттеу еңбегі жарық көрді. Елдос Тоқтарбай – көпшілік қауымға мерзімді басылым арқылы жақсы таныс жас қалам иесі. Оның тырнақалды прозалық шығармалары және ғылыми зерттеулері, әдеби сын мақалалары түрлі басылымдарда жиі жарияланып жүр. Алты тараудан тұратын монографиялық зерттеу еңбегіне түрмеде жазылған ш ы ғ а р м а л а р а р қ а у б о л ғ а н . Қ а з а қ әдебиеттану ғылымында түрмеде жазылған шығармалар осы күнге дейін кешенді түрде зерттеліп, қолға алынған емес. Бұл зерттеу жұмысы осындай олқылықтың орнын толтыру мақсатында атқарылды. Ғылыми жетекшіміз Айбек Қалиев: «Әлемде өмір сүріп жатқан әр түрлі ұлттар мен ұлыстардың әдебиеті сияқты қазақ әдебиеті де ұзақ даму жолынан өтіп, бағындырған белестерімен, алған асуларымен, жеткен жетістіктерімен жаңа ғасырға енді. Қазақ халқының басынан кешірген ауыр тарихына байланысты қазыналы әдебиетіміздің тапқаны да мол, жоғалтқаны да жетерлік. Қазақ әдебиеті айсберг тәрізді, осы уақытқа дейін жарияланып, зерттеліп, халыққа танылған әдеби мұрамыз қаншалықты көп болса, тұңғиық тереңде жатқан асыл қазынамыз айсбергтің су астындағы бөлігіндей одан әлденеше есе көп. Әсіресе, әріге бармай-ақ, қазақ этносы қалыптасқан ХV ғасыр мен қазақ әдебиетінің кеңес дәуіріне дейінгі аралықта қаншама ашылмаған аралдар жатыр. Сондықтан да, осы уақытқа дейін қазақ әдебиеттану ғылымының назарынан тыс қалып келе жатқан әдебиетіміздің ақтаңдақ беттерін қалпына келтіріп, қазақ зерттеуші еңбегі назар аудартады оқырМан ойы ӘлФараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің «Әл Фараби» кітапханасында фило логия, әдебиеттану және әлем тілдері факультетінің бітіруші түлектеріне диплом тапсыру сал танаты өтті. Салтанатты рәсімді факультет деканы, филология ғылымының докторы, профессор Өмірхан Әбдиманұлы ашты. Ең алдымен, қоғамдық іс-шараларға белсене қатысқан студенттердің ата-ана- ларына факультет деканы атынан Алғыс хаттар табыс етілді. Т ү л е к т е р г е д и п л о м д а р - ды Қазақстан Жазушылар одағы басқармасы төрағасының бірінші орынбасары, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, Ресей Халықаралық жазушылар ұйымының С.Есенин атындағы Алтын медалінің иегері Ғалым Жай- лыбай, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының төрағасы, академик Өмірзақ Айтбайұлы, Қазақстан Дулат Исабековтың «Жүз жылдық ма- хаббат», Теннеси Уильямстың «Шыны хайуа наты», ақын-драматург Иран- Ғайыптың «Қорқыттың көрі», фран- цуз драматургтері Ф.Дюмануар мен А.Эннеридің «Дон Сезар де Базан», Қазақ станның халық жазушысы Шер- хан Мұртазаның «Ай мен Айша» сынды туын дылар идеялық мән-мазмұнымен, режиссерлік шешіммен, актерлік ше- бер лікпен және т.б. қасиеттермен есте қалды.
Театр шығармашылық көкжиегін кеңейтіп, белгілі режиссерлермен бірігіп жұмыс істеуді соңғы қабылданған «Тұжырымдамасында» айқындаған бо- латын. Бұған сәйкес «Шыны хайуанаты» жас режиссер Алена Қабдешованың тырнақалды жұмысы болса, «Қорқыттың көрі» қойылымын тәжірибе алма- су мақсатында шақырылған Литва режиссері Йонас Вайткус сахналаған. Бұл туынды өз елімізде ғана емес, Қазан қаласында өткен ХІІ халықаралық «Нау- рыз» фестивалінде «Ең үздік спектакль» ретінде атап өтілді. Гастрольдік сапар туралы айтар бол- сақ, өнер ұжымы жазушы Р.Отарбаев тың «Бейбарыс сұлтан» пьесасымен Белорус- сияның Брест қаласында өткен дәстүрлі «Белая Вежа» халықаралық фестиваліне, Түркияның Конья қаласында өткен халықаралық фестивальге, «Қорқыттың көрі» спектаклімен Татарстандағы ха- лықара лық «Наурыз» фестиваліне, Аста- надағы «Сахнадан сәлем» ІІІ халықаралық фестиваліне қатысып олжалы оралған. Театр директоры Ерлан Біләл қазіргі уақытта актерлер Қазақ хандығының 550 жылдығына орай өтетін мерейтойға үлкен дайындық үстінде екенін атап өтті. Мерейтойға орай сахналанатын қойылымға Қазақстанның барлық аймағынан 300 адам қатыспақ. Соңғы уақытта көрермендер тарапынан театр тарихи, классикалық шығармаларға көбірек көңіл бөлетінін, бүгінгі күннің
Жазушылар одағы басқармасы төрағасының орынбасары, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, филология ғылымының докторы, профессор Шерубай Құрманбайұлы табыс етті. ақан МарғҰЛан, 4курс студенті адамның өмір тарихынан сыр шертіп, бізге талай қазына, рухани мұра сый- лайтыны сөзсіз. Мұндай суреттерде азаматтардың туған елге деген ыстық сағынышы айқын сезіледі. Өйткені сурет – шежіре. Сол шежірені бағалап, қастерлей білген, уақыт көшінен аман- есен өткізіп, сандығында сақтай білген халқымыздың жақсы дәстүрін біз қашанда мақтан етеміз.
Павлодар облысы Бұл суретті атамның қарындасы Мағауия тәтеміз ұзақ жылдар бойы сандығында сақтап жүрген екен. Атам Ұлы Отан соғысына қатысып, Ұлы Жеңіс күнін Венгрия астанасы Буда- пешт қаласында қарсы алыпты. Сурет- ке осы қаладағы дивизия штабының алдында түскен екен. Соғысқа аттанған жылы жасы 45-те болыпты. Отан үшін белін бекем буып, еліміз бен жерімізге зұлымдық ойлаған жаулар- мен бір кісідей арпалысқан. Бірақ хат тани қоймайтын жауынгер қайда, қандай дивизия, қай полкта соғысып жатқанына мән бере қоймаған, қолына винтовкасын ұстап, небір ашық шайқастарға қатысқан. Суретті туған қарындасы Мағауияға сәлемхатпен жолдаған. Қарындасы ол суретті ешкімге бермей, сандығында сақтап қалуының арқасында бүгінгі ұрпақтары атамыздың суреттегі бейнесімен қауышып, қуанып отырмыз. Себебі оның бұдан өзге суреті сақталмаған. Осылайша сандықта сақталған суреттер
мәселесі көп көтерілмейтіні ішінара айтылып жүргені жасырын емес. Бұл орайда Ерлан Біләл келесі маусым ре- пертуары қазір пысықталып жатқанын, сонда бүгінгі күннің өзекті тақырыптары қамтылатынын айтты. –Осы маусымда Д.Исабековтың «Жүз жылдық махаббат» шығармасы сахналанды. Мұнда біз Мағжанды Алаштың азаматы ретінде ғана емес, бүгінгі күннің замандасы ретінде де көрсетуге тырыстық. Сол сияқты біздегі әр қойылымның бүгінгі күнмен үндескен сипаты мен бағыт-бағдары бар екенін толық сеніммен айта аламын. Сондықтан біз классикалық туындылармен, бол- маса шетелдік туындылармен шектеліп қалдық деп айту орынсыз,– деді Е.Біләл. Бүгінде театрдың актерлық құра- мының 70 пайызы жастар. Жас артис- тер дің шығармашылық қарымы мен мүмкіндігін ашып көрсетуге арна- лып қойылған шығармалар да аз емес. Мәселен, француз драматургтері Ф . Д ю м а н у а р м е н А . Д . Э н н е р и д і ң «Дон Сезар де Базан» комедиясы Әубәкір Рахимовтың аудармасы һәм режиссерлігімен сахналанып, жас ар- тистерге үлкен мүмкіндіктер ашыпты. Десек те, жас артистер сияқты театрға жас драматургтердің келуі, олардың шығармаларының сахналануы некен- саяқ. Жыл сайын жас драматургтер- ге арналған түрлі байқаулар өткізіліп, жеңімпаздары марапатталып жатады. Алайда олардың шығармаларының театр тарапынан қолдау тапқандары жайлы көп ести бермейміз. Бұл сауалды театр басшысына қойғанымызда, ол ең бірінші мақсат – жас дарындарды театрға тар- тып, баулу екеніне тоқталды. «Бұлақ көрсең – көзің аш» дейді халқымыз. Сондықтан бұл көкейімізде жүрген мәселе. Бүгінгі жастардың өзіндік пайым- дауы мен өзіндік көзқарастары бар екенін ұмытпайық. Театрымызда қазіргі күні 2 жас драматург, 2 жас режиссер қызмет етеді. Сондықтан келесі маусымда теат- рдын Кіші залында жастардың қолынан шыққан туындыны ұсынсақ деген жо- спарымыз бар. Ұсынылған шығармалар көңілімізден шығып, өзін ақтап жатса ке- лешекте оның ауқымын кеңейтіп, байқау жүлдегерлерімен біріге жұмыс істеуіміз де ғажап емес» деген театр басшысы жастар- ды қолдауға қай уақытта да дайын екенін жеткізді. Ал маусымның жабылуына орай пре- мьерасы өткен «Қаза мен жаза» драмасы- на келсек, ол театр әлеміне үлкен жаңалық әкелгенін айта кеткен жөн. Осыдан он жыл бұрын жазылған шығарма авторы – Қазақстанның еңбек сіңірген артисі, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Игорь Вовнянко, қазақ тіліне тәржімалаған – Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Омар Қиқымов. Режиссері Сырым Асқаров, қоюшы-суретшісі – Ерлан Тұяқов.
Спектакльдің қоюшы режиссері КСРО халық артисі, Мемлекеттік сый- лық тың лауреаты Асанәлі Әшімов бұл шы ғарманың жаңалығы жөнінде: «Театр- да дүниелер тек халық үшін, көрермен игілігі үшін жасалады. Сондықтан біз көрермен қауымның көңілінен шығуды армандаймыз. Спектакльді дайындап жатқанда да «көрермен ертең не айта- ды, қалай қабылдайды?» деген ойлар көкейімізде тұрады. Бүгін жұртшылыққа ұсынып отырған «Қаза мен жаза» қойылымы жаңа тақырыпты арқау еткен. Сахнада сирек қойылып жүрген және бүгінгі таңда ең өзекті қылмыстық драма жанрын қайта жандандыруға тырыстық. Туындыда сот процесі, криминалдық жағдай, қорғаушылардың іс-қимылы суреттеледі. Сценарий желісі әу баста фильм түсіруге лайықталып жазылған. Дегенмен, біз оны сахнаға ыңғайлап, тың дүние жасап, көрермен талқысына салып отырмыз» деді. Сахна шымылдығы ашылған сәттен бастап шиеленіске толы оқиға желісі шытырман сәттерге толы болды. Қойылым бүгінгі күні көкейкестілігін жоғалтпай отырған әлеуметтік, қоғамдық мәселелерді арқау ете отырып, талғампаз көрерменнің көңілінен шыға білді деп айтуға болады. Драманың ерекшелігі – шиеленіске толы оқиғаның қалай болғаны әдеттегідей бірте-бірте емес, кейіпкердің еске алуымен кері сипатта дамиды. Режиссерлік ұстанымның бір қыры декорациядан да үйлесімді шешім тапқаны байқалады: сот, прокурор, адвокат, куәгерлер отырған үстел мен орындықтарға дейін ақ және қара түсті жолақ жүргізілген ағаштан жасалған. Бейне бір ақ пен қара, әділдік пен әділетсіздік алма-кезек ауысқан өмірдің қарапайым бейнесі іспетті. Пьеса Әсел есімді бойжеткеннің кісі өліміне қатысты айыпталуынан басталады. Жалған жаланың құрбанына айналған қаршадай қыздың үстінен қаралған қылмыстық іс шытырман сю- жеттермен астаса өрбіп, даттаушылардың б е т - б е й н е с і н а ш ы п к ө р с е т е д і . Кейіпкерлер өмірдегі шынайы об- раздарды сомдайды. Заңбұзушылық пен адам тағдырына қиянат жасау, сот қызметкерлерінің көпе-көрнеу Осы ретте өнер ұжымы көрермен қауымға қандай қойылымдар ұсынды және олардың қайсысы көңілден шықты деген сауалдарға жауап іздеп көрсек. Айта кетейік, бұл театрдың 89-маусымының қорытындылануы. Театр репертуары биыл жаңа туындылармен толықты. Атап өтер болсақ, жазушы-драматург қылмыскерді жасыруы, сыбайластық пен парақорлық, тамыр-таныстық сияқты ғасыр індеттері оқиға өзегіне ай- налып отырады. Драманың басқа қойы- лымдардан даралайтын тағы бір ерек- шелігі көріністердің көбіне-көп диа- логқа құрылуы. Әрбір диалог кейіпкер жү регінен шыққан шынайылықпен ерек шеленді. Әсіресе, басты рөлдегі Әселді сомдаған М.Абсадықованың ішкі күйзелісі марқұм анасын сағынуы кез келген жанды тебірентпей қоймасы анық. Әке мен бала, достар, жұ байлар а р а с ы н д а ғ ы ж а л ғ а н д ы қ к ү н н е н - күнге ұлғайып, небір шиеленісті оқиғалар өрбиді. Бір таңғаларлығы барлық мән-жайға кінәлі, отбасылық құндылықтардың күйреуіне түрткі болған отанасы Шәпиға Рүстемқызы болып шығады. Актриса Меруерт Омарбекова бұл рөлді шебер сомдап шыққан. Осылайша, театр өзінің кезекті маусымын аяқтап отыр. Жабылу мау- сымына келген көрермен қауым да өз ризашылықтары мен алғыстарын жеткізді. ақбота ИсЛӘМБек «Қазақ газеттері» Жауапкершілігі шектеулі серіктес ті гіне қарасты, еліміздегі ең үздік қоғамдық-саяси ба- сылым «Ақиқат» журналының жүлдесі үшін журналистер арасында шахмат турнирін өткізу дәстүрге айналып келеді. Алғашқы турнир Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық у н и в е р с и т е т і н і ң ш а ң ы р а ғ ы н д а өткізілген болса, екінші жарыс Әлем- нің шахматтан бірнеше дүркін чем- пионы Жансая Әбдімәліктің шахмат академиясында ұйымдастырылды. Қолына қалам ұстаған сөз зергерлерінің арасында тартысты өтетін биылғы үшінші турнирді де қазақтың атын әлемге танытып жүрген кішкентай Жансаямыздың шахмат академиясында (Сәтбаев және Байсейітова көшелерінің қиылысы), 24-шілде күні өткізгелі отыр- мыз. Ақпарат айдынында өзіндік орны бар «Қазақ газеттері» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне қарасты алты басылымның журналистері – турнирдің белсенді қатысушылары. Қазір ұйымдастыру алқасы журна- листер арасындағы дәстүрлі шах- м а т т у р н и р і н е қ а т ы с у ғ а т і л е к білдірушілердің өтініштерін қабылдап жатыр. Барлық әріптестерімізді шах- мат турниріне белсенді қатысуға шақырамыз. Жарқын жаңалықтан, игілікті іс-шарадан сырт қалмаңыздар, бұқаралық ақпарат құралдарының қызметкерлері! Өтініштеріңізді біздің электронды поштамызға kaz_gazeta@ mail.ru жолдауларыңызға болады, немесе 394-37-42 , 394-42-90 және 8-701-620-21-14 телефондары арқылы хабарласып, тіркелуге болады. «Қазақ газеттері» ЖШС жүктеу/скачать 5,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|