Білем
Құрық бойы
Найза бойы
Қамшы бойы
КӨЛЕМ ӨЛШЕМДЕРІ
Ине жасуындай
Алақандай
Жапырақтай
Ат төбеліндей
Пұшпақтай
Шүйкедей
Ұлтарақтай
Қозы өрісіндей
Десте – бір байлам.
Уыс – қол саусақтарын жұмдастыра бүккенде шұңқырайған алақан аясының іші, алақанға сиярлық іөлшер.
Жұмбаз – қос уыс.
Құшақ – қауышқан екі қолдың ішкі жағын қамти-ын адамньщ алдыщы иіні, қойын.
Қолтық – қолдың басы мен қолтық аралығы.
Ұлтарақтай – адам табанының көлемі.
Табақтай – жалпақ, ас салатын ыдыстың көлемі.
Тулақтай – мал терісінің көлемі.
Үй орнындай – киіз үйдің ішкі көлеміндей.
Бөлтек – бір бөлек, азғана жер.
Бір тана жер – гектардың алтыдан бір бөлігі.
Бір атыз жер – гектардың төрттен бірі.
Бір сала, тақта, мойын жер – ширек гектар.
Бір кесім жер – гектардың 1/8 бөлігі.
Бір қос айдам жер – бір гектар.
Көлдей – өте көлемді, кең.
САЛМАҚ ӨЛШЕМДЕРІ
Титімдей, титтей
Мысқалдай, тырнақтай
Шүйкедей, түйір,
Бір жапырақ – бір жұлым.
Бір жұтым – ауыз толтырып бір ішерлік (су, сүт).
Бір шайнам – ауызға бір салар тағам.
Бір тілім, үзім – өте жұқа, жарты бөлшек.
Бір шөкім
Бір шымшым
Бір атым (насыбай) үш саусақтың үшымен шымшып аларлық
Бір қайнатым (шай) өлшем
Бір асым
Бір торсық (айран)
Бір саба (қымыз)
Бір арқа (жүк)
Найза қап, қанар
Әшмүшке
Бір (екі) қоржын басы
Пұт
Батпан
Зіл
ҚАШЫҚТЫҚ ӨЛШЕМДЕРІ
Қол созым жер
Қарға адым жер
Қамшы салым жер
Таяқ тастам жер
Бір дем жер
Иек асты жер
Иек артпа жер
Әудем жер
Қыр асты жер
Шақырым
Дауыс жетер жер
Қара көрінім жер
Көз ұшындағы жер
Қозы өрісіндей жер
Бір бауыр (бой жазар) жер
Қой өрісіндей жер
Тай шаптырым жер
Аяқ жетер жер
Қозы көш жер
Құнан шаптырым жер
Бір көш жер
Ат шаптырым жер
Бір лау жер
Түстік жер
Күншілік жер
Ара қоным жер
Ит өлген жер
Ит арқасы қиянда
Жер түбі
Жер мойны қашық
Түйенің табаны түсер жер
Алты айшылық жер
УАҚЫТ ӨЛШЕМДЕРІ
Бесін (кіші бесін, құлама бесін).
Екінді
Дүрек
Бір сәт, қас қағым
Сүт пісірім
Бие сауым
Ет пісірім
Бір күн, бір түн
Бір тәулік
Бір апта, бір жеті, бір жұма
Ай
Тоқсан
Жыл
Ғасыр
Қырқүйек
Отамалы
ҚАЗАҚ ДАСТАРХАНЫ
Дастарқан – қазақ тұрмысында қастерлі, қасиетті ұғым.
Қазақ дастарқанының кәделі, сыйлы көріністері:
Бас табақ – жасы үлкен қарттарға, аса сыйлы қонақтарға, ел (ауыл) басшыларына тартылады. Табаққа салынатын кәделі мүшелері: бас (қойдың) не шеке (сиырдың, жылқының), жамбас, ортан жілік, белдеме (бел омыртқа), сүбе қабырға, құйрық май, жылқы етінен қазы, қарта, жал, жая.
Қос табақ – құда, құдағиларға тартылатын арнаулы табақ. Оның үстіне құдағиға арнап екінші тоқпан жілік салынады, сол себепті де қос табақ аталады.
Сый табақ – жасы үлкен ақсақалдардан кейінгі ерекше сый құрметке лайық адамдарға тартылатын қосалқы табақ.
Күйеу табақ – салынатын кәделі мүшелері: төс – күйеу баланың, асықты жілік – күйеу жолдасының, құйымшақ – қыздың, жас келіншектің сыбағасы.
Жай табақ – ортан және тоқпан жіліктер, жауырын, қабырға, омыртқа салынады.
Асату (асатпа) – екі түрлі. Бірі – бас табақтан кіші табаққа жасы үлкен адамның дәмді, майлы еттен үлес салуы. Екіншісі – сыйлы адамдардың алақаны толы майлы етті жастарға асатуы.
Сарқыт – ауыл әйелдері, жастар иба сақтап мейман отырған үйге кіруден именеді. Оларға қонаққа тартылған табақтан кесек ет қалдырылып, кейін үлестіріледі.
Ауыз тию – дастарқан жаюлы кезде үйге келген кісіге дәм татқызып сыйлау.
СОҒЫМ
Соғым – қазақ халқының негізгі, әсіресе қыстық дәстүрлі тағамы, күздің қара басынан сойылатын мал.
Соғымның үш кезеңі:
Күздік не қазан асы – суық түсіп, сауын мал суалып, ақ азайып, негізгі соғымға ай жарымдай қалғанда семіз үш-төрт қой, тана, өгізше, жабағы, тай сойылуы.
Соғым (негізгі) – желтоқсан айының ортасында, сиректеу қаңтар айының басында сойылатын ту бие, құр ат, құнажын-дөнежін, байтал.
Ақбайтал – қыс үзаққа созылып, жемшөп таусы-лып мал арықтар деген сақтықпен ақпан айында сойы-латын семіз бір-екі байтал. Терісіне бүріліп сақталған еті – бурме.
Соғым кезіндегі кәде, жол-жоралғылар:
Белталар – соғым сойған қасапшыға мойын омыртқа мен бел омыртқа аралық май, тамыр, сіңір араласқан етті сыбаға тарту.
Достарыңызбен бөлісу: |
