Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис



Pdf көрінісі
бет143/406
Дата21.10.2023
өлшемі3,22 Mb.
#120381
түріОқулық
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   406
Байланысты:
Абуханов-лексика

-дан, -ден, -нан, -нен,
-тан, -тен. 
Бұл қосымшалар буын үндестігі бойынша сөздің соңғы буы-
нының жуан не жіңішке болуына қарай, жуан буыннан соң 
-дан, -нан,
-тан 
(тау-дан, орман-нан, бұлақ-тан) 
түрінде жалғанады да, жіңішке 
буыннан кейін 
-ден, -нен, -тен
(көл-ден, өзен-нен, терек-тен) 
түрінде 
жалғанады. 
Шығыс септік жалғаулары дыбыс үндестігі бойынша, сөздің соңғы ды-
бысының әуеніне қарай төмендегі сияқты түрде құбылып жалғанады: 
1.Сөз дауысты, ұяң 
з, ж
 
және үнді 
л, р
 
дыбыстарының біріне аяқталса, 
қосымша 
-дан, -ден 
(дала-дан, Ораз-дан, мал-дан, терезе-ден, жел-ден, ел-
ден, жер-ден) 
түрінде жалғанады. 
2. Сөз үнді
м, н, ң
 
дыбыстарына аяқталса және сөзге тәуелдік жалғаудың 
III
 
жағы жалғанып тұрса, қосымша 
-нан, -нен 
(боран-нан, таң-нан, шам-нан, 
баласы-нан, өзен-нен, сең-нен, үйі-нен) 
түрінде жалғанады. 
3. Сөз қатаң дауыссыз дыбыстардың біріне аяқталса, қосымша 
-тан, 
 -тен 
(болат-тан, тас-тан, ағаш-тан, сүйек-тен, күміс-тен) 
түрінде 
жалғанады. 
Шығыс септік жалғаулы зат есім сөзі к і м н е н ? н е д е н ? сұрақтарына 
жауап беріп тұрса, сөйлемде толықтауыш болады. Мысалы:
1) 
Бірақ 
Шығанақтан
 
жасыра алмады. (Ғ. М.) 2) Және 
сауынынан
, көшер 
көлігінен, 
жалғыз-жарым 
талшығынан 
айрылу Жігітектің көп кедейіне 
оңай, осал пәле болған жоқ. (М. Ә.) 
3) 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   406




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет