Тұйық буын (Полузакрытый слог) Слог, который начинается с гласного и оканчивается на согласный, называется полузакрытым. Например: ат, от, ет, өрт, ар-ман, ал-мұрт.
Бітеу буын (Закрытый слог) Слог, начинающийся с согласного и оканчивающийся на согласный, называется закрытым. Например: ба-ла-лар, дәп-тер, жаз, гүл, мақ-сат, төрт, қант, құрт.
Түрлері (Виды)
Мысалдар (Примеры)
1.Ашық буын
(Открытый слог)
Бір дыбысты (Однофонемный)
Екі дыбысты (Двухфонемный)
а-та, ә-ке, і-ні. М.: Е, солай ма?
ба-ла, қа-ла-ға, те-ре-зе, да-ла
2.Тұйық буын
(Полузакрытый слог)
Екі дыбысты (Двухфонемный)
Үш дыбысты (Трехфонемный)
от, ат, ет, ер, ел, ұн, ін, ол, іс, үш
ант, өрт, ұлт
3.Бітеу буын
(Закрытый слог)
Үш дыбысты (Трехфонемный)
Төрт дыбысты (Четырехфонемный)
тас, тіс, қыс, гүл, күш, тіл, мыс, жаз
қант, жент, тарс, тырс, жұрт, төрт, құрт, бұлт
204-тапсырма. Сөйлемдерден бірнеше сөзді теріп жазып, буынға бөліп олардан ашық буынды ажыратыңыздар.
Ү л г і : 1919 жылдан бастап Жүсіпбек Семейде, Павлодарда кеңес үкіметінің жұмыстарына араласады. Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі, «Қазақ тілі» газетінің редакторы болады.
Сөздерден ашық буынды көрсету керек. Жұмыстарына:жұ+мыс+та+ры+на; ашық буын: – жұ; -та; -ры; -на. Меңгерушісі: мең+ге+ру+ші+сі; ашық буын: – ге; - ру; -ші; -сі.
205-тапсырма. Сөйлемдерден бірнеше сөзді теріп жазып, буынға бөліп, олардан бітеу буынды ажыратыңыздар. Ү л г і : 1922-1924 жылдары Жүсіпбек Қарқаралыда мектеп мұғалімі болды. 1924-1926 жылдары Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің редакциясында істейді. 1926-1929 жылдары Шымкенттегі педагогикалық техникумға директор болады. Ара-арасында әртүрлі саяси жұмыстарға араласады.
Мектеп:мек+теп; бітеу буын – мек; -теп. Жүсіпбек: Жү+сіп+бек; бітеу буын– сіп; -бек. Шымкенттегі: Шым+кент+те+гі; бітеу буын: – шым; -кент. 206-тапсырма. Сөйлемдерден бірнеше сөздерді теріп жазып, буынға бөліп, олардан тұйық буынды ажыратыңыздар.
1911 жылы Павлодардағы екі сыныпты орыс-қазақ мектебіне түсіп, оқуын жалғастырады. 1914-1919 жылдары ол Семейдегі мұғалімдер семинариясында оқиды. Семейде жүріп алаш қозғалысына қатысады. «Абай» журналын шығаруға атсалысады.
Оқуын: о+қу+ын; тұйық буын – ын; ол – тұйық буын.
207-тапсырма. Ж.Аймауытовтың «Әнші» әңгімесімен танысып, мазмұндаңыздар. Сөйлемдерден бірнеше сөзді теріп жазып, буынға бөліп, түрлерін ажыратыңыздар.
«Әнші» әңгімесінен үзінді. Әңгіме өмірде болған тарихи адамның төңірегінде құрылған.
... Жетішатыр – жақсы қала. Қаптап жатқан қазақ. Жазы-қысы – қымыз, ойын-сауық. Айт, той, құдалық, ат жарысы, күрес, төбелес. Үй қыдырған көлең-көлең ақ жаулық... Жаз шықса – параход, паром, қалың орман... . Әңгіме Ертістің жағасындағы Жетішатыр қаласының өмірінен алынған осы суреттермен басталады.
Әңгіме оқиғасы өтетін Жетішатыр қаласы – Семей, әнші Әмірқан – қазақтың жезтаңдай әншісі, әйгілі Әміре Қашаубаев. Жазушының көркем бейнелеу шеберлігі Әмірқан -Әміренің әншілік құдіретін, ән айтқан кездегі сипатын суреттеуге келгенде аса ғажайыптанып көрінеді. ... Ұшатын құстай қомданып алды. Отырғандар аузын ашып аңырайды. Әнді желдете құтырта соқты, қылмита соқты. Лебізі құлаққа жағып кетті, жүректі тербетті, тамырды желпіндірді, бойды шымырлатты.
Ж.Аймауытовтың суреттеуіндегі Әмірқан елден оқшау тұрған ерекше адам емес. Көппен бірге тыныстап, айналасына өнерін сыйлап, ойын-сауық құрып жүрген қарапайым жандардың бірі. Оның қуанышы да елмен ортақ, өзгенікі секілді өзіне жетерлік арман-мұңы да бар.
