Қaзaқ тiлiнiң Өзектi мәселелерi qazaq tiliniñ Özekti mäseleleri
жүктеу/скачать 1,03 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сембаева Айгүл Ғалиқызы
149 салыстыруға бағытталған бірқатар зерттеулерді жүргізуге негіз болды. Мидағы процестердің құрылымы олардың кортекстің немесе субкортикалық бөлімдердегі тілдік локализацияны ғана емес, сонымен қатар олардың уақытша динамикасын, реакциялардың жиілік компоненттерін және әртүрлі ми бөлімдеріндегі реакциялар арасындағы қатынастардан тұрады. E. Басар ми қызметінің локализациясының бес өлшемді моделін ұсынды, оған үш кеңістіктік өлшем, сонымен қатар тербелістің уақыты мен жиілігі бір-біріне тәуелсіз өлшемдер кіреді. «Генеративті лингвистика» өкілдері сөз бен сөйлемнің мағынасы оны қабылдаудың алғашқы кезеңдерінде түпсана деңгейінде танылады деген болжам айтады. Олар сөйлеуді мида өңдеудің үш кезеңін - тез тану, баяу синтаксистік және баяу семантикалық тану [8]. Қазіргі уақытта екі түрлі болжам жан-жақты талданып, тәжірибелік тұрғыдан сыналуда. Олардың қайсысы қабылданады, қайсысы қабылданбайды – болашақтың еншісінде. ХХ ғасырдың екінші жартысында мидағы сол жақ жарты шардағы тілдік стимулдарды анықтауға бағытталған кең өріс алды. Сол жақ жарты шар сөйлеу әрекеттеріне жауап береді және ақпаратты өңдеудің аналитикалық стратегиясына байланысты болса, ал оң жарты шар өзгенің тілін тыңдап, түсінуге қабылдауға жауап береді және мидағы біртұтас стратегиялық байланыстарды жүзеге асырады [5;1]. Ол “Генеративті грамматика” тілдің грамматикалық тұрғыдан дұрыс сөйлемдерін тудыратын ішкі барлық ережелердің жиынтығын қарастырады. Бұл тұжырымдаманың семантика саласына тікелей қатысы жоқ, өйткені сөйлемнің грамматикалық дұрыстығы сөйлемнің семантикалық дұрыстығын білдірмейді. Сондай-ақ, Н.Хомский сөйлемнің терең және үстірт құрылымы туралы түсінік енгізді. Терең құрылым дегеніміз – тұжырымның әртүрлі бөліктерінде орналасқан мағыналар арасындағы қатынас, ал үстірт құрылым дегеніміз - сөйлемдегі сөздер арасындағы синтаксистік қатынастар. Ғалымның пікірінше, бірнеше терең құрылым бір үстірт құрылымға сәйкес келуі мүмкін, ал керісінше, бір үстірт құрылым бірнеше түрлі терең құрылымдарға ие болуы мүмкін. Шын мәнінде, мидың сөйлеу функцияларын заманауи зерттеулерде кортекстен тыс қарастырылады. Қазіргі уақытта бүкіл ми сөйлеу әрекетін реттеуге қатысады деп саналады [6;76 ]. ТАНЫМДЫҚ ТІЛ БІЛІМІ МЕН НЕЙРОЛИНГВИСТИКАНЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ 150 Генеративті лингвистика аударма теориясының дамуына үлкен әсер етті, атап айтқанда компьютерлердің көмегімен тілден тілге машиналық аударма әдістерінің пайда болуына әкелді. Сонымен қатар, Н.Хомский ресми тілдердің өзіндік жіктелуін және бір ресми тілден екінші тілге аудару әдісін ұсынды. Когнитивті нейролингвистикада бұл идеялар әртүрлі тілдерді қабылдау, әртүрлі жастағы тілдерді оқыту және тілден тілге аудару тетіктерін зерттеуге әкелді. Мұндай зерттеулерді екі топқа бөлуге болады. Зерттеудің бірінші тобында ана тілін өзге тілдермен салыстыруға баса назар аударылады . Нейропсихолог ғалымдардың пайымдауынша ана тілі мен шет тілі арасындағы негізгі айырмашылықтар Брок аймағының белсенділігімен байланысты екендігін атап көрсетеді. Синтаксистік және семантикалық сөйлеу стимулдарын тану кезінде осы саладағы ми жауаптарының амплитудасы өзге тілге қарағанда ана тілінде күштірек болды. Зерттеудің екінші тобы грамматикалық құрылымдары ерекше, яғни әр түрлі типологиялық топтарға жататын тілдерді салыстыруға бағытталған. Атап айтқанда, фонологиялық және логографиялық тілдерді салыстыруға үлкен көңіл бөлінеді. Фонологиялық тілдер сөйлеуді жазу үшін белгілі бір дыбысы бар әріптерді қолданады. Сөздерді немесе сөйлемдерді оқығанда адам сөйлеудің графикалық құрылымын фонологиялық құрылымға аударады, содан кейін оның синтаксисі мен семантикасын таниды. Логографиялық тілдерде сөйлеу дыбысымен тікелей байланысты емес иероглифтер қолданылады. Синтаксис пен семантиканы қабылдау фонологиялық тану сатысын айналып өтіп, тікелей жүреді. Қытай тілі мен ағылшын тілін қабылдаудағы мидың реакциясын салыстырғанда, логографиялық (кортекстің сенсорлық аймақтарында электрографиялық жауаптардың амплитудасының төмен болатыны көрсетілген. Тілді зерттеудегі бағыттардың бірі «Еуропалық философия» бағыты екі мыңжылдықтан астам уақыт бойы қалыптасқан ескі дәстүр негізінде пайда болды. Бұл дәстүрдің мақсаты табиғи адам тілдерінің кемшіліктерінсіз жасанды, “идеалды” тіл құру болды. ХХ ғ. басында бұл бағыт структурализмге балама ретінде қарастыруға болатын ресми тіл философиясының пайда болуына әкелді. Бұл философиялық көзқарас танымдық нейролингвистиканың қалыптасуына айтарлықтай әсер еткендіктен, біз оны мақалада егжей-тегжейлі қарастырамыз. Платонның |